نسخه‌های خطی قرآن؛ گواه حفظ کلام وحی از تحریف

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، از زمان گردآوری و تدوین یک نسخه‌ از قرآن کریم در زمان خلیفه سوم، این مصحف شریف که مصحف عثمان یا مصحف امام نامیده می‌شود، تاکنون چندین بار مورد استنساخ و انتشار قرار گرفته است.

قدیمی‌ترین نسخه خطی قرآنی جهان در سال 2015 در دانشگاه بیرمنگام کشف شد. این نسخه خطی توسط «هرمز مینگانا»، معروف به «آلفونس مینگانا» (1878-1937)، متکلم، محقق و خاورشناس کلدانی به این دانشگاه آورده شد.

این نسخه مشتمل بر دو صفحه از قرآن کریم از سوره‌های کهف و طه به خط حجازی است. کارشناسان علم نسخ خطی با استفاده از آزمایش رادیو کربن قدمت این نسخه را حدود 1370 سال برآورده کرده‌اند. محققان به این نتیجه رسیدند که این نسخه خطی بین سال‌های 568 تا 645 پس از میلاد نوشته شده است.

بعثت پیامبر اکرم(ص) بین سال‌های 610 تا 632 میلادی روی داده و این بدان معناست که نسخه خطی توسط شخصی که در روزگار پیامبر اکرم(ص) می‌زیسته، یا حداکثر در دوره زمانی 70 سال پس از بعثت پیامبر کتابت شده؛ امری که نسخه مذکور را به یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های قرآن در جهان تبدیل کرده است. این نسخه خطی بخشی از مجموعه نسخ خطی مینگانا است و در کتابخانه تحقیقاتی دانشگاه بیرمنگام نگهداری می‌شود.

پروفسور دیوید توماس، استاد ادیان در دانشگاه بیرمنگام، در گفت‌و‌گو با وال‌استریت ژورنال تصریح کرده است: نسخه‌های خطی قرآن، به ویژه آن‌هایی که متعلق به دانشگاه بیرمنگام است، قدیمی‌ترین نسخه در نوع خود در سراسر جهان  بوده و شواهد انکارناپذیری هستند که نشان می‌دهد، قرآن کنونی همان نسخه‌ای است که در ابتدا تنظیم شده و تاکنون هیچ تحریفی در آن صورت نگرفته است.

کتابت قرآن به خط حجازی و کوفی

خطوطی که نسخ قرآن در قرون اولیه به آن کتابت شده و همچنین تاریخ و مکان نگارش این نسخ با یکدیگر متفاوت است. این نسخ به دو خط حجازی و کوفی کتابت شده و اکثر نسخه‌های خطی در قرون اولیه به یکی از این دو خط نگارش شده است.

خط حجازی در قرون نخستین هجری سهم مهمی در کتابت و استنساخ قرآن داشته است. این خط به خط غیررسمی نیز شهرت دارد و بسیاری از نسخ قرآن که در بین مردم عادی استفاده می‌شده است به این خط کتابت شده است. نسخه‌های خطی صنعا، نسخه‌های خطی پتروپولیتانوس پاریس _ فرانسه و نسخه‌های خطی توبینگن از قرآن کریم با خط حجازی کتابت شده است.

نسخه‌های خطی صنعا، یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی قرآن، در سال 1972 در یمن در جریان مرمت مسجد بزرگ صنعا پیدا شد و روی پوست نوشته شده است. با استفاده از آزمایش رادیو کربن قدمت این نسخه‌ها به قبل از سال 671 بعد از میلاد بازمی‌گردد.

نسخه‌های خطی پتروپولیتانوس پاریس (Le Codex Parisino-petropolitanus)، در چندین کتابخانه جداگانه نگهداری می‌شوند که بیشترین بخش آن در کتابخانه ملی فرانسه، بخشی در کتابخانه ملی روسیه و قسمتی نیز در کتابخانه واتیکان نگهداری می‌شود. این نسخه‌ها روی پاپیروس و برگ نخل کتابت شده است.

این مجموعه ابتدا در مجموعه نسخه‌های خطی قرآن در مسجد «عمرو بن عاص» در فسطاط قاهره نگهداری می‌شد و سپس توسط خاورشناس فرانسوی، ژان لوئی اسلین د شرویل (1772-1822)، کنسول فرانسه در قاهره در سال‌های 1806 تا 1816، خریداری شد.

نسخه‌های خطی توبینگن، در نوامبر 2014 رونمایی شدند، در آن زمان دانشگاه توبینگن در آلمان اعلام کرد که دو جزء از قرآن در اختیار دارد که آزمایش رادیو کربن (با دقت نزدیک به 95٪) تاریخ کتابت آن‌ها را در دوره بین سال‌های 649 تا 675 بعد از میلادی نشان داده است. این دو جزء از قرآن کریم به خط حجازی نوشته شده و شامل آیات 36 سوره طه تا آیه 57 سوره یس (و بخشی از آیه 35 سوره طه) می‌شود.

قدیمی‌ترین قرآن کامل جهان در کتابخانه تاشکند

مصحف عثمان یا همان مصحف امام، قدیمی‌ترین قرآن کامل روی زمین است. اگرچه نسخه خطی بیرمنگام از نظر تاریخی قدیمی است، اما به دلیل اینکه این نسخه کامل است، قدیمی‌ترین قرآن محسوب می‌شود. این نسخه کهن در حال حاضر به «قرآن عثمانی، قرائت عثمانی، قرآن سمرقند یا قرآن تاشکند» مشهور است و در کتابخانه «خاست امام» در شهر تاشکند ازبکستان نگهداری می‌شود. این نسخه به خط کوفی نوشته شده است؛ خطی که به عنوان خطی رسمی در زمان خود شناخته می‌شد.

خط کوفی یکی از قدیمی‌ترین خط‌های عربی است و در اواخر قرن هفتم میلادی، در آغاز ظهور اسلام در شهر کوفه در عراق، از حروف باستانی نبطی الهام گرفته شد. این خط یکی از جلوه‌گاه‌های هنر خوشنویسی اسلامی است و به شیوه‌های مختلفی نوشته می‌شود.