سبک زندگی با بیان احکام و روایات تولید نخواهد شد

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی الهی خراسانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی، 11 تیرماه در نشست علمی «نقد کتاب پوشش براساس آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع)»، گفت: مقدمه این کتاب سبک زندگی را توضیح داده است. کتب خیلی خوبی مستقلا درباره سبک زندگی اسلامی نوشته شده و خوب بود در مقدمه به برخی از این کتاب‌ها، ارجاع داده و تعاریف دقیق‌تری از سبک زندگی عرضه می‌شد. در حالی که در این تعریف، کلیدواژه‌های مهم سبک زندگی نیامده است.

وی افزود: سبک زندگی اساسا نقل و دسته‌بندی روایات نیست و من با این فرایند مشکل دارم؛ اینکه ما کتاب شریفی به نام مفاتیح الحیات بنویسیم و برخی نام آن را سبک زندگی بگذارند نمی‌پسندم، اساسا سبک زندگی از یک مقوله شدن و عینیت‌یافتگی است و اتصال آن به منابع اسلامی، نقل روایات نیست بلکه روایات را باید به مثابه یک منبع معرفتی، ارزشی و هنجاری بگیریم که طبق این منابع، الگوهای رفتاری را کشف کنیم که دقیقا همان مدل اجتهاد است.

احکام و روایات به تنهایی سبک زندگی تولید نمی‌کند

حجت‌الاسلام الهی خراسانی تصریح کرد: ما نباید برای توضیح مدل رفتاری مکلفین، روایات وسائل‌الشیعه را در اختیار مردم قرار دهیم، یعنی اگر می‌خواهیم احکام روابط، خمس و جهاد و.. را به مکلف بگوییم، نمی‌آییم متن روایات را با توضیحات مختصر ارائه دهیم، بنده از این مطلب، تعبیر به اخباری‌گری فرهنگی می‌‎کنم. یعنی مقوله فرهنگ و سبک زندگی را که بحثی کاملا چند بعدی است، صرفا به روایات مختصر کنیم.

وی با تاکید بر اینکه صرفا با نقل روایات، سبک زندگی محقق نمی‌شود، بیان کرد: تا وقتی که الگوهای رفتاری که مورد پسند مردم قرار می‌گیرد و سلایق و ترجیح جامعه را به سمت سبک زندگی اسلامی سوق ندهیم، سبک زندگی محقق نخواهد شد. روایات و قرآن هم مانند مدل اجتهادی منبعی گرانبها و ارزشمند برای ما هست.

لزوم کار اجتهادی

استاد حوزه علمیه با تأکید بر کار اجتهادی در جهت کشف و طراحی الگوهای رفتاری متناسب با فرهنگ اسلامی، تصریح کرد: اگر این طراحی و الگوها از سوی اکثریت جامعه مورد پذیرش قرار گیرد، سبک زندگی هم تحقق خواهد یافت. متأسفانه کارهایی که با سبک نقل روایات انجام می‌شود، دارای چنین ضعف اجتهادی هست؛ مثلا بسیاری از مواد و حتی فرم‌ها مانند کت و شلوار از کشورهای غربی گرفته می‌شود و چطور از چنین چیزی ما می‌توانیم به سبک زندگی اسلامی برسیم؟.

عضو حقیقی قطب سبک زندگی اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه صرف اینکه بگوییم پوشش بیگانه برای جامعه ما خوب نیست، معضلات حل نخواهد شد، اظهار کرد: اینکه سبک زندگی یک مسلمان در پوشش، خوراک، نوشیدنی و ... با فرد مسیحی اروپایی فرق دارد ولی سبک زندگی صرفا در حوزه احکام واجب و حرام رخ نمی‌دهد، بلکه بخش زیادی از آن مبتنی بر اباحات است، مثلا اینکه ما کافی شاپ برویم یا غذای سنتی بخوریم یا غیر سنتی و مسجد برویم یا فرهنگسرا و ...؛ کافی شاپ رفتن حرام نیست ولی باید الگوهای جذاب اسلامی طراحی شود تا بتواند جایگزین شود و اینکه ما صرفا به یکسری روایات و گزاره بسنده کنیم، کفایت نخواهد کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: سبک زندگی سخن از کالا می‌گوید مثلا اگر قرار است چادر مورد اقبال باشد، باید فضاهای رقیب را بشناسیم، کتاب مزبور هم هم می‌تواند یک منبع در راستای تولید سبک زندگی اسلامی باشد و طراحان با استفاده از این آثار سبک زندگی را مدل‌سازی و طراحی کنند.

لزوم استفاده از دستاوردهای علوم در سبک زندگی

وی اضافه کرد: در بحث سبک زندگی، عدم استفاده از دستاوردهای انسان‌شناسی و جامعه‌‌شناسی باعث می‌شود تا کار ما ابتر و ناقص بماند، همین اوضاع بهم ریخته را که در کشور شاهدیم، باز هم تداوم خواهد داشت؛ ما محققان خوبی داریم که دغدغه حرکت به سمت تمدن اسلامی را دارند ولی پژوهشگران علوم اسلامی با همان نگاه‌هایی که میان‌رشته‌ای و چند بعدی نیست، کار خودشان را می‌کنند و جامعه ما هم در عرصه سبک زندگی راه خود را می‌رود و به شدت متحول و متهور شده است.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی افزود: مشهد که یکی از بزرگ‌ترین کلانشهرهای مذهبی کشور و شاید در جهان باشد، وضعیت سبک زندگی و پوشش نامناسبی را در آن شاهد هستیم. اگر ما نگاه طرح‌واره و الگویی بر مبنای کارهای میان‌رشته‌ای را نداشته باشیم، اوضاع همین خواهد بود که الان شاهد آن هستیم، یعنی ما پژوهشگران علوم اسلامی راه خود را می‌رویم و کارهای خوبی هم تولید می‌کنیم ولی تأثیری در جامعه ندارد زیرا این دو با هم تلقی ندارند.

طراحی و مدل‌سازی کنیم

وی اظهار کرد: بنده اولین دبیر قطب سبک زندگی در دفتر تبلیغات اسلامی بوده‌ام و هم اکنون هم عضو شورای علمی آن هستم و بارها در جلسات گفته‌ام، اگر قرار است حضور مؤثری در سبک زندگی داشته باشیم، فارغ از تولید کتاب که می‌تواند به عنوان منبع باشد، باید طراحی و الگوسازی در سبک زندگی داشته باشیم که برای این کار ابتدا باید تغییر ذائقه و نگاه ایجاد کنیم. ما چاره‌ای نداریم تا به صورت یک کار منسجم با همکاری مردم‌شناسان، جامعه‌شناسان و طراحان به این قضیه ورود کنیم و حتی به سمت ایجاد کافه‌های فرهنگی حرکت کنیم وگرنه نوشتن 200 جلد کتاب درباره سبک زندگی و برپایی دوره آموزشی، کارگشا نخواهد بود.

استاد حوزه علمیه افزود: سبک زندگی صرفا از مقوله دانستن و آموزش صرف و اطلاع یافتن و کتاب خواندن نیست بلکه در میدان زندگی روزمره رخ می‌دهد، مورد پسند و ترجیح قرار می‌گیرد و عنصر لذت‌گرایی و زیبایی‌شناختی در آن نهفته است لذا تا به ایجاد فضا و تولید کالا و مدل ختم نشود، بعید است به سبک زندگی اسلامی مبدل شود. به هر حال فضای فرهنگی و سبک زندگی غرب منتظر نخواهد ماند تا ما کتاب و مدل طراحی کنیم و با شبکه‌های پیچیده و ابزار و امکانات زیاد در این مسیر در حال حرکت هستند.

وی تصریح کرد: با امکانات و نیروهای انسانی خوبی که مجموعه‌های دینی ما دارند باید به حضور عینی در سبک زندگی اسلامی برسیم که از این نهادها انتظار داریم حرکت‌های ملموس‌تری داشته باشند؛ البته گام‌هایی چون جشنواره مد و لباس فجر قابل تقدیر است. در مشهد چندین پاتوق‌ فرهنگی و کافه کتاب داریم که توسط افراد فرهنگی و مذهبی اداره می‌شود و در مخاطب تأثیرگذاری هم دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اینکه سبک زندگی قطعا پشتوانه نظری لازم دارد و دفتر تبلیغات می‌تواند این پشتوانه را تأمین کند البته به شرط آنکه واقعا نگاه‌های کاربردی در کنار جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان وجود داشته باشد و الگو ارائه دهند، بیان کرد: آسیب کلی در این زمنیه که باعث مظلومیت فرهنگ و سبک زندگی شده، این است که عمدتا سراغ مرحله اول کار یعنی تحقیقات صرفا نظری می‌روند و البته مراحل بعدی، پیچیده‌تر هم هست و ارائه الگو برای تفریح، اوقات فراغت، پوشش و ... کار دشواری است و حتی توصیفات ما از تحولات جامعه دقیق نیست. 

رواج برخی پوشش‌های کاملا غربی در شهرهای مذهبی

وی اضافه کرد: امروز مدل‌های بسیار غرب‌زده و نامناسبی را در شهرهای حتی مذهبی مانند قم و مشهد می‌بینیم که در خود غرب هم افراد خاصی سراغ آن می‌روند ولی حتی گاهی اوقات پژوهش‌های ما از این تحولات درست نیست و باز سراغ گزینش گزاره‌ها از آیات و روایات می‌رویم. 

این استاد حوزه با تأکید بر لزوم اجتهاد منظومه‌ای برای کشف و طراحی الگو برای سبک زندگی، افزود: تاکنون عمده فعالیت‌های ما بیان احکام و آیات و روایات بوده ولی سبک زندگی در این عرصه‌ها اتفاق نخواهد افتاد. سبک زندگی با اینکه گفته شود فلان چیز حرام یا حلال است، فرق دارد و بسیاری از امور مرتبط با سبک زندگی، در حیطه مباحات و امور حلال اتفاق افتاده است و فقه ما موضعی نسبت به استفاده از فست فود و کافی شاپ و پیراهن با رنگ آبی و زرد ندارد.

چرا رنگ سفید توصیه شده است

وی ادامه داد: مثلا در برخی کتاب‌ها بیان شده که روایات در پوشش لباس رنگ سفید را ترجیح داده است ولی آیا واقعا امکان چنین چیزی هست که همه مردم اعم از زن و مرد لباس سفید بپوشند؟ اگر ما بر نگاه اجتهادی تأکید داریم، یعنی اینکه نباید با این نوع روایات تعبدی برخورد کنیم و بگوییم زن و مرد و شرق و غرب و شمال و جنوب باید لباس سفید بپوشند، در این صورت فرقی بین کادر پزشکی و غیرپزشکی وجود ندارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد تأکید کرد: تنوع در پوشش باید با حفظ معیارها و شاخص‌ها انجام شود و ما نگاه اجتهاد منظومه‌ای و عقلانی به روایات مرتبط با سبک زندگی داشته باشیم. ملاک استحباب لباس سفید چیست؟ ما باید از فرمایش امام استنطاق داشته باشیم زیرا یکی از ملاک‌های امام در این توصیه، ایجاد اطمینان و آرامش در پوشیدن لباس سفید است وگرنه با نگاه تعبدی گرفتار اخباری‌گری فرهنگی خواهیم بود که در ابتدا عرض شد. روش اخباریون این بود که بدون درک متغیرها و پیچیدگی‌ها خود را به ظاهر روایات متعبد می‌کردند.

نگاه اجتهادی برای تولید سبک زندگی اسلامی

وی تصریح کرد: مثلا گفته می‌شود که تیراندازی، اسب سواری و شنا جزء ورزش‌های مستحب است ولی با این انحصار تکلیف ورزش‌های دیگر چه خواهد شد؟ آیا باید آن‌ها را رها کرد؟؛ در اینجا باید نگاه عقلانی و اجتهادی توأم با ملاک داشته باشیم وگرنه امروز این ورزش‌ها گران‌قیمت است و سبک زندگی باید درآمد، معیشت، تفریح و ... را با هم ملاحظه کند. اخباری‌گری وقتی وارد جامعه شود، به ضد خود یعنی عرفی‌زدگی رادیکال و افراطی تبدیل خواهد شد. وقتی ما به روایات نگاه دایرة‌المعارفی داریم، وضعیت بهتر نخواهد شد بلکه باید ادبیات و گفتمان و الگو برای سبک زندگی تولید شود.