حق دفع جاذبه‌های مسجد و توقع جذب جوانان را نداریم
یک پژوهشگر حوزه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه حق نداریم جاذبه‌های مسجد را از آن بگیریم و سپس، توقع داشته باشیم که نسل جوان در مسجد حضور پیدا کنند، گفت: امروز باید کاری کنیم که رغبت و میل به حضور در مسجد در بدنه افکار عمومی جامعه به ویژه نسل جوان شکل بگیرد؛از سوی دیگر نیز باید با برنامه‌ریزی دقیق بتوانیم مدیریت جامعه و سیاست‌گذاری‌ها را به سمت مسجدمحوری سوق دهیم تا مساجد تراز شکل گیرند.
مسجد تراز تعریف و شاخص‌هایی دارد که در بیانات مقام معظم رهبری نیز به آن‌ها اشاره شده است و به طور کلی می‌توان چنین گفت که مسجدی تراز است که علاوه بر برگزاری نماز جماعت و برنامه‌های فرهنگی و مذهبی، در زمینه‌های مختلفی مانند آموزش، مشاوره، خدمات اجتماعی، کارآفرینی و مانند این‌ها نیز فعال باشد و با تربیت والدین ولایی و جوانان انقلابی به الگویی برای سایر مساجد تبدیل شود.
درباره ویژگی‌های یک مسجد تراز اسلامی به گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام جلال نوری، پژوهشگر حوزه فرهنگ و اندیشه اسلامی و کارشناس و تحلیلگر مسائل فرهنگی و اجتماعی پرداختیم که مشروح آن را در ادامه مطالعه می‌کنید.
ایکنا ـ مسجد تراز اسلامی چگونه باید مأمن و مایه خیر و برکت در یک محله باشد؟
در فرهنگ اسلامی، پایه‌گذار اولین مکان برای تمامی فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پیامبر(ص) بودند که در این راستا مسجد را تاسیس کردند و مسجد از همان صدر اسلام مصدر تمامی امور مسلمین قرار گرفت. پیامبر اکرم(ص) از جانب خداوند متعال مأمور بودند که بنیان نظام و حکومت اسلامی را طراحی کنند که در این راستا نیز اولین اقدام ایشان در مدینه تأسیس مسجد بود و این موضوع نشان دهنده آن است که تأسیس پایگاهی که بتواند در تمام جنبه‌ها و شئون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پایگاه مراجعه مردم برای حل و فصل خصومت‌ها و مشکلات ایشان، رسیدگی به امور جامعه، برنامه‌ریزی، مدیریت و سیاست‌گذاری همه برنامه‌ها باشد، تا چه حد برای اسلام مهم بوده است.
مسجد تراز اسلامی، آباد و مورد توجه و پناهگاه اجتماعی جامعه است، یعنی افرادی که در وهله نخست در محیط خانوادگی خود که فضایی شخصی است زندگی می‌کنند و سپس به محیط اجتماعی وارد شده و اولین مکانی که باید نسبت به ایجاد اجتماع آن‌ها اقدام کند، مسجد است. البته دستیابی به این امر، در حقیقت رسیدن به نقطه آرمانی و مطلوب جامعه است. امروز باید به نقطه‌ای برسیم که همانند تأسیس اماکن متعدد همانگونه که رسانه‌ها تکثر پیدا کرده و از کنار آن‌ها همانند رسانه منبر صدها رسانه دیگر ایجاد می‌شود، در کنار مسجد نیز ده‌ها مکان دیگر به عنوان ملجأ و محل تجمع مردم ایجاد شود. این موضوع باعث می‌شود تا هم مسجد از محوریت رسمی خود خارج شده و هم منبر از حالت رسانه رسمی بودن بیرون می‌آید. در چنین وضعیتی باید تلاش کنیم که مسجد را به جایگاه اصلی خود بازگردانیم، یعنی همان جایگاهی که از بدو تأسیس داشته و فلسفه وجودی آن نیز بر همین مبنا قرار داشته است.
برای بازگرداندن مسجد به جایگاه اصلی خود و دستیابی به مسجد تراز اسلامی باید به نکات مهمی توجه کنیم. یکی از این نکات عمران طبیعی و مادی مساجد است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «انَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ؛ مساجد خدا را تنها كسانى آباد مى‌كنند كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و نماز برپا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسيدهاند پس اميد است كه اينان از راهيافتگان باشند». شاخصی که خداوند برای انسان‌های اهل ایمان تأکید و تثبیت می‌کند، حضور مردم و اهل ایمان در مساجد است. خداوند متعال تأکید می‌کند که اهل ایمان مساجد را آباد می‌کنند، یعنی حضور مردم در مسجد و فعالیت آن‌ها نوعی مهر امضا بر ایمانشان است. از دیدگاه قرآن کریم اهل ایمان باید مساجد را از لحاظ ظاهری و معنوی آباد کنند و این موضوع رابطه مستقیم با حضور پررنگ مردم در مساجد دارد. لذا طبق این آیه شریفه مسجد برای کسانی که می‌خواهند از اهل ایمان باشند، یکی از مکان‌هایی است ایمان آن‌ها را تثبیت می‌کند. حضور در مسجد باعث می‌شود تا افراد برخی انتظارات، توقعات و اهداف ویژه را دنبال کنند.
امروز در جامعه‌ای زندگی میکنیم که نظام جمهوری اسلامی در آن استوار است و مبنا و رأس این نظام نیز حاکمیت دینی و دین، محور همه امور آن است. لذا دین در تمامی شئون مختلف مردم نقش‌آفرینی دارد؛ طبیعتاً پایگاهی که بیشترین نقش دینی و اجتماعی در میان جامعه را دارد نیز مسجد است. امروز اگر مقام معظم رهبری از مسجد تراز اسلامی سخن می‌گویند، بدان معناست که همانگونه که در دهه ۶۰ تمام مسائل مردم حتی مشکلات اقتصادی و خانوادگی ایشان در مسجد حل و فصل می‌شد، امروز نیز باید به همان سمت حرکت کرده و زمینه‌ای فراهم کنیم که مساجد دوباره به چنین جایگاهی دست پیدا کنند. دنیای فعلی بسیار پیچیده شده و توسعه پیدا کرده و تشکیلات فراوانی در جامعه ایجاد شده است. در این راستا دولت و به تبع آن نهادهای مختلف همچون فرهنگسراها، سینماها، تالارها و اماکن مختلف ایجاد شده‌اند و مردم نیز مراجعت زیادی به آن‌ها دارند. این مسئله باعث شده تا مسجد اندک اندک از عرصه مدیریت سیاسی، فرهنگی و فرهنگی مردم خارج شده و این فعالیت‌های مردمی در خارج از مسجد رقم بخورد. متأسفانه در این زمینه و در متن اجتماعی ناخودآگاه و ناخواسته در یک مسیر سکولار حرکت میکنیم و مسجد را از گردونه امور خارج میکنیم.
متأسفانه در حال حاضر مسجد فقط به یک مکان و پایگاه عبادی تبدیل شده است و این مسئله باعث می‌شود تا مسجد جاذبه خود را برای نسل جوان و افراد مختلف از دست بدهد. طبق این مبنا مساجد اندک اندک خلوت شده و جایگاه اجتماعی خود را از دست می‌دهند. مقام معظم رهبری به عنوان انسانی هوشیار که تمامی امور جامعه را رصد می‌کنند، در جریان تحولات اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه قرار داشته و مدام هشدار می‌دهند که مساجد باید به مسیر حقیقی خود بازگشته و مساجد تراز اسلامی شوند. مساجد باید به پایگاه‌های فرهنگی تبدیل شوند. اینکه مکانی مانند فرهنگسراها فعالیت می‌کنند هیچ اشکالی ندارد اما چنین نهادهایی می‌توانند محور برنامه‌ریزی‌های خود را مساجد قرار داده و زمینه‌ای را فراهم کنند که مساجد نیز روز به روز رونق پیدا کرده و اقبال عمومی به آن‌ها بیشتر شود.
ما حق نداریم جاذبه‌های مسجد را از آن بگیریم و سپس، توقع داشته باشیم که نسل جوان در مسجد حضور پیدا کند. بسیج یک جاذبه و یک پایگاه اجتماعی است. بسیج به عنوان یک پایگاه فرهنگی، اجتماعی باید نقش‌آفرینی فرهنگی در جامعه داشته باشد. البته موفقیت‌هایی نیز در این ز مینه داشته اما باید به طور کلی به سمت برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی بیشتری حرکت کند. اولین موضوعی که در ساختار یک مسجد تأثیرگذار است، بافت اجتماعی مردم محله است. افرادی که وفاداری بیشتری به اسلام و قرآن و نظام اسلامی دارند، مسلما بیشتر در مسجد محله حضور دارند و افرادی که چنین اعتقادی ندارند، حتماً خیلی کمتر در مساجد حاضر می‌شوند. لذا بافت اجتماعی یک محله تأثیر فراوانی در جمعیت مسجدی‌ها دارد.
محور اصلی و بسیار تأثیرگذر مساجد، ائمه جماعت هستند. ائمه جماعتی که مدیریت مساجد را به دست می‌گیرند، باید در دوره‌های مدیریتی حضور پیدا کرده باشند. مدیریت نیز موضوعی نیست که بتوان آن را به صورت تئوری صرف و از کتاب‌های مختلف به دست آید، بلکه باید در پرتو حضور در دوره‌های مدیریتی و تجربی کسب شود تا ائمه جماعت به قابلیت لازم برای مدیریت مساجد دست پیدا کنند. وقتی موضوع مهارت‌افزایی ائمه جماعت کمرنگ شده و فقط به نقش منبر و اقامه اعمال عبادی در مساجد پرداخته شود، حتما جنبه مدیریتی مسجد لطمه خواهد دید. بنابراین، برای دستیابی به مسجد تراز اسلامی باید ابتدا مساجد را به پایگاه‌های جذاب فرهنگی تبدیل کرده و در حوزه‌های مختلف به مسجد تراز اسلامی دست پیدا کنیم. در این زمینه امام جماعت باید محور مدیریت مسجد باشد تا بتواند به خوبی اوضاع را پیش برده و مسجد را به مسجدی تراز اسلامی تبدیل کند.
نکته مهم بعدی اینکه مسجد و مدارس باید با هم ارتباط تنگاتنگی داشته باشند، یعنی ارتباط مسجد و مدرسه در هر محله باید جزء سیاست‌گذاری‌های کلان کشور باشد. مدیران مدارس باید با ائمه جماعت تشکیل جلسه داده و شورای فرهنگی ایجاد کنند. مدیران و ائمه جماعت می‌توانند در این شورا نسبت به حل و فصل مسائل فرهنگی، اجتماعی مردم محله پرداخته و زمینه را بری جذب بیشتر مردم به مساجد فراهم کنند. مدارس باید از ظرفیت مساجد استفاده کنند و جلسات خود به ویژه جلسات اولیا و مربیان را در مساجد برگزار کنند. امروز متأسفانه در آموزش و پرورش بیشتر به موضوع آموزش پرداخته شده و موضوع پرورش دانش‌آموزان کمتر مورد توجه قرار دارد. همانگونه که در مساجد جامعه مقداری از آرمان‌ها فاصله گرفته‌ایم، این اتفاق در مدارس نیز رخ داده است. زمانی که نقش پرورشی مدارس کمرنگ می‌شود، تعامل دانش‌آموزان با مساجد نیز بسیار ناچیز خواهد شد. ائمه جماعت مساجد باید در این زمینه نقش‌آفرینی کرده و زمینه را برای ایجاد ارتباط بیشتر بین مسجد و مدرسه فراهم کنند.
امروز حوزه‌های علمیه و مراکز بسیج باید نیروهای انسانی را به خوبی تربیت کنند تا این نیروهای انسانی بتوانند نقش خود را به خوبی در حوزه جذب جوانان و نوجوانان به مسجد ایفا کنند. موضوع بسیار مهم دیگر در این زمینه، نقش نظام رسانه‌ای کشور است. نظام رسانه‌ای تأثیر زیادی درجذب مردم به مساجد دارد. وقتی جاذبه‌های فرهنگی رسانه‌ای به شکل‌های مختلف برای نسل جوان ارائه شده و خبری از دعوت ایشان به مسجد و حضور در برنامه‌های مسجد نیست، هیچ‌گاه به مسجد تراز اسلامی نخواهیم رسید. امروز علاوه با رسانه‌های مختلف، شبکه‌های اجتماعی وسیعی در جهان شکل گرفته که رقیبی برای رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی هستند و اغلب این شبکه‌ها نیز خواسته یا ناخواسته جوانان را از مسجد و برنامه‌های مسجد دور می‌کنند.
برای دستیابی به مسجد تراز اسلامی باید کاری کنیم که نظام رسانه‌ای نیز به سمت مسجدمحوری حرکت کند. یکی از نهادهای بسیار تأثیرگذار در رونق‌گیری مساجد و تبدیل آن‌ها به مسجد تراز اسلامی، شهرداری‌ها هستند. شهرداری‌ها می‌توانند بسیاری از برنامه‌های فرهنگی خود را در هماهنگی با مساجد و در داخل آن‌ها اجرا کنند. این موضوع باعث می‌شود تا حضور مردم در مساجد پررنگ‌تر شده و جوانان بیشتری جذب مسجد شوند. زمانی که مؤلفه‌های مختلفی همچون، امام جماعت آشنا به مقوله مدیریت، جاذبه‌های فرهنگی، نظام پرورشی، نظام رسانه‌ای مؤثر در حوزه تقویت مساجد و ... کنار یکدیگر قرار گیرند، حتما مساجد جامعه رونق بیشتری پیدا کرده و به مسجد تراز اسلامی تبدیل خواهد شد. نهادهایی مانند هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی نیز می‌توانند برخی جلسات خود را در درون مساجدی که چنین ظرفیتی دارند، برگزار کنند تا رویکرد مسجدمحوری در جامعه به خوبی در نهادهای مختلف شکل گرفته و شاکله فکری و ذهنی مدیران و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور به صورت مسجدمحور باشد. لذا تا زمانی که مجموعه این عوامل در کنار امام جماعت قرار نگیرند، به مسجد تراز نخواهیم رسید.
موضوع مهم بعدی این است که مساجد باید به صورت مستمر دایر باشند تا مردم مشاهده کنند که هر زمان بخواهند می‌توانند به مسجد و امام جماعت دسترسی داشته باشند. مساجد باید حتما از نماز صبح تا پس از نماز مغرب دایر باشند و به مردم و افراد محله خدمات اجتماعی و فرهنگی ارائه دهند. مسجد تراز باید پایگاه ارتباطات مردمی بوده و زیرساخت این فعالیت‌ها را نیز دارا باشد. اگر امروز مساجد به ویژه مساجدی که در اماکن پرتردد هستند، بتوانند ساعت به ساعت فعالیت‌های فرهنگی داشته باشند، این برنامه‌ها باعث جذب مردم به ویژه نوجوانان و جوانان خواهد شد.
برای جذب جوانان به مسجد راهکارهای فراوانی وجود دارد و در این زمینه دانشگاه‌ها، سالن‌های ورزشی، استخرها و ... همگی می‌توانند ظرفیت خود را در اختیار مساجد قرار دهند تا جوانان بیشتری از این طریق به سمت مساجد روی آورند. برپایی اردوهای محلی و فرهنگی برای نوجوانان و جوانان از دیگر برنامه‌های جذاب برای این قشر از جامعه است؛ چراکه خاطرات جذب این اردوها و مدیریت مسجدی آن‌ها جوانان را به حضور بیشتر در مسجد فرامی‌خواند. مسجد می‌تواند در تمامی شئون اجتماعی جامعه وارد شده و نسبت به اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی به ویژه در حوزه رفع مشکلات مردم ورود کند. در گذشته مسجد خیلی بیشتر از امروز محل مراجعات مردم بود و امروز نیز باید به همین سمت حرکت کنیم تا مساجد رونق پیدا کرده و محلی برای مراجعه مردم باشد. چنین مسجدی حتما مسجد تراز اسلامی خواهد بود. امروز باید کاری کنیم که رغبت و میل به حضور در مسجد در بدنه افکار عمومی جامعه به ویژه نسل جوان شکل گیرد. از سوی دیگر نیز باید با برنامه‌ریزی دقیق بتوانیم مدیریت و سیاست‌گذاری‌ها را به سمت مسجدمحوری سوق دهیم تا مساجد تراز شکل گیرند.
ایکنا ـ مسجد تراز اسلامی چگونه و در چه صورتی به هسته مقاومت فرهنگی، سیاسی، امنیتی و نظامی تبدیل می‌شود؟
در این رابطه مساجد باید با تمام توان خود وارد میدان شوند و همانند مساجدی که در دهه 60 و دوران دفاع مقدس محل امنی برای مقاومت و پایداری بوند، زمینه را برای ایحاد مأمن و پناه مردم و دفاع از مردم مظلوم و ایجاد هسته مقاومت در درون مسجد فراهم کنند. در این زمینه اقداماتی همچون برپایی نمایشگاه‌های عکس از وضعیت کودکان غزه و لبنان در مساجد، ارائه آمارهای صحیح از کشتار و ظلم و دشمنان اسلام به ویژه رژیم صهیونیستی، بهره‌‌گیری از کلیپ‌های تأثیرگذار در میان مردم و جوانان در راستای مقاومت در برابر ظالمان و ... از جمله برنامه‌هایی هستند که باید از سوی مساجد پیگیری شود تا دل مردم را جذب مسجد کند. مساجد باید عواطف و احساسات مردم را جذب کنند تا با حضور بالقوه ایشان زمینه را برای ایجاد هسته‌های مقاومت فراهم کنند. مساجد باید فرهنگ پیاده‌روی اربعین را که امروز به فرهنگی عمیق در میان مسلمانان جهان تبدیل شده، الگو قرار داده و فرهنگ مسجدمحوری را در میان مردم ترویج کنند.
امروز در مواقع حساس و لازم به ویژه در شرایط حوادث ناگوار طبیعی مانند زلزله و سیل و ... مساجد به خوبی وارد میدان شده و راه را برای رفع نیاز آسیب‌دیدگان هموار می‌کنند. در رابطه با غزه و لبنان نیز مساجد باید به پایگاهی برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی تبدیل شوند که در حین اجرای برنامه نیز می‌توانند مردم را در جریان وحشی‌گری‌های رژیم صهیونیستی قرار دهند. مساجد باید در محلات مختلف و با کمک سرای محله و مدیریت شهری نسبت به اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی اقدام کنند و دست به اقداماتی بزنند که جوانان را جذب خود می‌کند. جذب جوانان یک محله کار بزرگی است که می‌تواند زمینه‌ساز رونق یک مسجد و دستیابی به مسجد تراز اسلامی باشد. مساجد مختلف حتی می‌توانند دیگر مساجد در بلاد اسلامی را که امروز برنامه‌های مختلف و تأثیرگذاری اجرا می‌کنند را الگوی خود قرار داده و از برنامه‌های آنان برای جذب قلوب مردم استفاده کنند.
انتهای پیام
