Müasir dünyada dini həyatın böhranı
Tehran universitetlərinin fəlsəfə ustadı Bijan Əbdül-Kərimi “İranda İslamın gələcəyi” iclasında belə bir sual qaldırdı ki, İslamla münasibətimizi pozmağa səbəb olacaq yeni rasionallığa və dünyəviliyə müraciət etmək olarmı? Onun bu sualla bağlı izahının xülasəsini aşağıda oxuya bilərsini:
Müzakirəyə yanaşma fəlsəfidir. Fəlsəfə dedikdə metafizika və metafizika tarixi ilə fenomenoloji şəkildə məşğul olmaqdır. Bacardığım qədər dünyanın metafizika tarixində baş verən inkişaflar arasında indiki müzakirəmizə kömək edəcək bəzi məqamları vurğulayacağam.
Mən nihilizmlə heç bir şəkildə razılaşmıram və heç bir şəkildə indiki dünyadan mənəviyyatı çıxarmağa çalışmamışam və onu heç vaxt İslamdan uzaqlaşdırmaq istəmirəm. Əksinə, İslam aşiqlərinə və dinlə maraqlananlara xatırlatmaq istəyirəm ki, bugünkü dünyada dini məsələnin hansı yeni xüsusiyyətlər qazandığına diqqət yetirsinlər. Mən hətta bütün ənənəvi dini qurumlara və bütün İslami diskurslara demək istəyirəm ki, məqsədim məhv etmək deyil və dini dəyərləri və kateqoriyaları yenidən müəyyən etmək üçün kömək etmək istəyirəm ki, bəlkə bugünkü mənasız dünyada iman və mənəvi təfəkkür incisini qoruya bilək.
Əvvəlcə İslamın gələcəyindən danışanda soruşurlar ki, hansı İslamdan danışıram? İrandakı islam? Səudiyyə İslamı? İŞİD İslamı? Hansı təfsirlə? Bu mühüm məsələdir. Siyasi müstəvidə İslamın müxtəlif şərhlərini ifadə etmək istədikdə, problem budur ki, müxtəlif şərhləri necə sıralayaq?
Birinci məqam ondan ibarətdir ki, müasirliyin və post-modern dünyanın gəlməsi ilə dünya kəskin şəkildə dəyişdi və köhnə dünyalar sona çatdı. İkinci məqam ondan ibarətdir ki, mənim münasibətim tarixidir. Növbəti məqam ondan ibarətdir ki, İranda İslamdan danışanda İranın taleyi İslam dünyasından, İslam dünyasının vəziyyəti isə dünyanın vəziyyətindən asılı deyil. Həmçinin dünyada dinin gələcəyini müzakirə etməkdə çətinlik var. O da budur ki, bu mövzuda düşünmək düşünən fərdin vəziyyətləri ilə güclü şəkildə bağlıdır.
İslamın gələcəyini mənəviyyat və düşüncə gələcəyi ilə əlaqələndirmək
Haydegger və Nitsşe metafizikanın sonunu elan etdilər. Həm Nitsşe, həm də Haydegger göstərdilər ki, yunan fəlsəfəsinin ənənəsi dünyanı başa düşülən edə bilməz. Bu vəziyyətlə dünyanın gələcək düşüncəsi necə olacaq? Gələcək düşüncə hansı xüsusiyyətlərə malik olacaq? İslamın gələcəyini belə bir çərçivədə düşünə bilərik.
Qərb insanının iki böyük tarixi təcrübəsi var: Onlardan biri də orta əsrlərdir. Orta əsrlərin təcrübəsi ilə teoloji sistemlərə baxış hansı aqibətə gətirib çıxardı? Dini müharibə, kilsənin monopoliyası, elmlə qarşıdurma, Qalileyin məhkəməsi və s . Buna görə də Qərb insanı özünün əqli düşüncələrinə yönəldi və kilsəyə qarşı reaksiya verdi.
Dünya müharibəsindən sonra nüvə silahının partlaması, insanla təbiət arasındakı əlaqənin pozulması, istixana qazlarının artması, nüvə silahının partlaması təhlükəsi, kapitalist sisteminin hökmranlığı və həyatın əmtəələşməsi səbəb oldu ki, bugünkü dövrün insanları müasir dövrün sistemlərinə bədbin oldu və bütün teoloji sistemlərə güvənmir. Bu gün dünya metafizik böhranla üz-üzədir.
Düşüncə vəziyyəti yalnız siyasi kateqoriyalarla və siyasi güclə bağlı deyil. Bu qlobal vəziyyətin hökumətlərin dəyişməsi ilə dəyişəcəyi də bəlli deyil.
Bu gün dünya fəlsəfi böhranla, İslam dünyası isə çox dərin nəzəri böhranla üz-üzədir. Müasirlik dövründən sonra İslam dünyası müasir dünyada yaşamağa uyğun vücudşünaslıq, mərifətşünaslıq və insanşünaslıq sisteminə nail ola bilmədi. Biz hələ də bu böhranla üz-üzəyik.
Bütün teoloji sistemlərə qarşı bədbinliyin olduğu bir şəraitdə dualizmdən uzaq bir mədəniyyətə çatmaq üçün zəmin verilir. Dövrümüzdə maarifçilik ağlı əsasında formalaşan dünyəvilik düşüncəsi kimi məzhəb teoloji sistemləri də sona çatmışdır. İndiki şəraitdə orta əsrlər inancı ilə Maarifçilik dövrünün səbəbi arasında mövcud olan ziddiyyət sarsılmış və yeni düşüncə tərzinin yaranması imkanı təmin edilmişdir.
4054016
