Niyə insan zərər edir?
Ayətullah Seyyid Mustafa Mühəqqiq Damad Qurani-Kərimin təfsir məclisində Quranın insanın zərərləri ilə bağlı kəlamları haqqında bəzi şeyləri ifadə etdi ki, bunları aşağıda oxuya bilərsiniz:
Dünyada hərəkəti məcburi olmayan və tamamilə azad olan yeganə məxluq insandır. İnsanlar irsiyyət və ətraf mühitin məcburi olmasına baxmayaraq, hərəkətləri ixtiyari olan yeganə varlıqdır. Hər kəs öz fitrətinə müraciət etsə, hürriyyət və ixtiyarı hiss edər, dəlil və sübuta ehtiyac duymaz.
İnsanın hər bir hərəkətinin iki cəhəti var, görünən və görünməyən tərəfi. İnsan əməlinin görünən tərəfi etdiyi davranışdır. İnsan əməlinin görünməz bir tərəfi var və bu, hərəkətin motivi və niyyətidir. Əvvəlcə insan öz motivasiyasına əsasən niyyət edir, sonra isə hərəkəti yerinə yetirir. Buna görə də niyyət əməlin özündən üstündür. İnsanın ruhi quruluşu onun ruhu ilə dərin əlaqəyə malikdir ki, bu da onun hər bir hərəkəti hansı niyyətlə yerinə yetirdiyini müəyyən edir.
Buna görə də deyirik ki, saleh əməl imandan qaynaqlanan bir əməldir; Bu o deməkdir ki, əməlin niyyəti və motivasiyası imandan qaynaqlanır. Saleh əməl, ilahi motivlə edilən bir əməldir.
Düzgün iş görmək ayıqlıq və zamanşünaslıq tələb edir. Bir çox mömin ayıq olmadığı üçün pis işlər görür və əməllərinin saleh olduğunu düşünür. Bəzi şəxslərin ilahi motivasiyası var, lakin onlar ətraf mühitin tələblərini dərk etmirlər, ona görə də onların hərəkətləri saleh əməllər deyil. Deməli, saleh əməllər etmək üçün yeganə səbəb iman deyil və mömin ağıl və dərrakə ilə də saleh əməllər edər. Bir sözlə, yaxşı əmələ Allah üçün edilən hər bir yaxşılıq daxildir. Ona görə də saleh əməldə vacib olan insanın niyyətinin Allaha yaxınlaşmaq olmasıdır.
Allaha yaxınlaşmaq niyyəti ilə edilən hər bir əməl ibadətdir
İbadət təkcə namaz və oruc deyil. Allaha yaxınlaşmaq niyyəti ilə edilən hər bir əməl ibadətdir. Beləliklə, insanın gündəlik həyatının bütün hərəkətləri ibadətə daxil edilir. Əksinə, əgər insan bir ibadət əməlini Allah üçün etməzsə, bu, nəinki ibadət deyil, həm də ilahi əzaba səbəb olur. İbadətin ruhu Allaha yaxınlaşmaq niyyətidir.
Böyük ariflərin fikrincə, saleh əməllə iman arasındakı əlaqə ağacla onun meyvəsi arasındakı əlaqə kimidir. Meyvəsiz ağac əməlsiz mömindir.
Fəxr Razi "Əl-Kəbir" təfsirində "Əsr" surəsinin 2 və 3-cü ayələrinin izahında ("İnsan ziyana uğrayandır, ancaq iman gətirib yaxşı işlər görən, bir-birini haqqa tövsiyə edən və bir-birinə səbirə nəsihət edənlərdən başqa") deyir ki, mən uzun müddət “Xosr” kəlməsinin mənasını başa düşmədim. Bir gün bazarda gəzirdim. Birdən gördüm ki, biri buz satır və deyir ki, camaat, gəlin mənim malımı alın, çünki almasanız, tezliklə ziyana düşəcəyəm. Sadəcə anladım ki, uduzan dedikdə, sərmayəsini itirən nəzərdə tutulur, mənfəəti olmayan yox. Deməli, "Xosran" kəlməsi sərmayəni itirmək deməkdir.
Quranda deyilir ki, insanın ömrü hər an azalır. Kimsə satıb qiymətini alsa, itki deyil. İnsan həyatının qiyməti iman və yaxşı əməllərdir. Həzrət İbrahimin (ə) Allahdan istəyi bu idi ki, mənə nəzəri hikmət versin. Yəni səni tanıyım, dünyanı tanıyım, dünyadan xəbərim olsun. Həm də məni salehlərə qoş ki, əməli hikmətdir. Əməli hikmət insanın məqsədə çatmaq üçün hansı hərəkətləri etməli olduğunu bilməsidir. Onun duası həm nəzəri hikməti, həm də əməli hikməti özündə cəmləşdirən hərtərəfli bir duadır.
4133981
