Qurani-Kərimdə təqva və nəfs arasında əlaqə
Nəfsin idarə etməyə səbəb olan İslam inancları arasında insani dəyər və ləyaqət məsələsi var; çünki insan öz ləyaqətini və uca məqamını daha yaxşı bilsə, artıq dəyərsiz və çirkinliklə bulaşmış şeylərlə kifayətlənməz. Digər tərəfdən, özünə dəyər verməyən, hər cür alçaldıcılığa boyun əyən insan, öz əməlinin şərindən amanda deyil. Əlbəttə ki, başqaları da ondan amanda ola bilməz.
Quran insana heç bir məktəbdə görmədiyimiz bir vəzifə təyin edir. Qurani-Kərim insana aləmlərin Rəbbi tərəfindən hörmət və ehtiram sahibi olduğunu və heç bir mələyin yetişə bilməyəcəyi Allaha yaxınlıq məqamına çatmaq qabiliyyətinə malik olduğunu xəbər verir: “Biz, Adəm övladını şərəfli və hörmətli elədik, onları suda və quruda (gəmilərə, heyvanlara və başqa nəqliyyat vasitələrinə) mindirib sahib etdik, özlərinə (cürbəcür nemətlərdən) təmiz ruzi verdik və onları yaratdığımız məxluqatın çoxundan xeyli üstün etdik. (İnsan şüur, nitq qabiliyyəti, gözəl surət, boy-buxun, əllə yemək və s. bu kimi məziyyətlərinə görə həmişə Allaha şükür edib yalnız Ona tapınmalı, Rəbbinə heç bir şərik qoşmamalıdır!)” (İsra, 70).
Ləyaqət bəzən insana xasdır və insan yaradıcılığına bağlıdır. Bu ayə insanın məxluqatdakı fitri ləyaqətini ifadə edir. İnsan ləyaqəti həm yaradılışda, zəkada, ağıl və istedadda, həm də səmavi qanuna, məsum və səmavi rəhbərliyə malik olmaqdadır.
Bəzən ləyaqət, təqvalı insanların xüsusi ləyaqəti kimi mənəvi və qazanılmış olur. Qurani-Kərim buyurur: Həqiqətən, sizin Allah yanında ən hörmətli və ən kəramətli olanınız ən təqvalınızdır” (Hücürat, 13). Yəni ilk yaradılışdan sonra insanın ləyaqət və üstünlüyünün meyarı onun təqvasıdır. Əslində bu qazanılmış ləyaqət özünü idarə etməyin ən mühüm meyvələrindən biri sayıla bilər.
Quranda ən çox rast gəlinən dəyərlərdən biri olan və digər dəyərlərin mənbəyi olan təqva “İlahi müqəddəsliyi qorumaq” kimi şərh edilən xüsusi bir özünümüdafiə növüdür ki, bu da insanın özünü ilahi qəzəb və cəzaya qarşı qoruması deməkdir. Özünə hakim olmaq həm də insanın özünə qayğı göstərdiyi, cəmiyyətin məqsəd və maraqlarına zidd davranmamağa çalışdığı nəfsani bir haldır.
