شایسته‌سالاری و اجرای عدالت در همه سطوح؛ از ویژگی‌های جامعه تمدن‌ساز

حجت‎الاسلام والمسلمین امیدی، رئیس پژوهشکده انقلاب اسلامی جامعه‌المصطفی(ص) العالمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‎المللی قرآن(ایکنا) گفت: در قرآن کلمه‎ای با عنوان تمدن اسلامی نیامده و ایضا در روایات نیز چنین است؛ ولی اگر به دنبال مفهوم تمدن اسلامی در آیات و روایات قرآن هستیم باید کمی دقیق‏تر به مفاهیم آیات و نمونه‎های قرآنی و روایی دقت کرد تا مولفه‎های آن را از درون قرآن و روایات به دست آورد.

وی افزود: مثلا خداوند در سوره آل عمران می‎فرماید که «أنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ»؛ یعنی شما بهترین امتی هستید که در بشریت ظهور کرده است و در ادامه به ویژگی‎های این امت نمونه اشاره می‎کند که خود بیانگر مولفه‎هایی است که در پناه آن به تمدن اسلامی دست می‎یابیم.

فعل و گفتار پیامبر(ص)؛ عامل حیات جاودانه تمدن اسلامی

رئیس پژوهشکده انقلاب اسلامی جامعه‌المصطفی(ص) العالمیه، تصریح کرد: یا اینکه خداوند به امت وسط اشاره می‎کند و آن را الگوی بشریت می‎نامد؛ خداوند از مسلمانان می‎خواهد که یک مدل و الگو برای دیگران باشند؛ یا اینکه بیان می‎دارد که پیامبر اسوه و الگوی مسلمانان است و فعل و گفتار پیامبر(ص) عامل حیات جاودانه تمدن اسلامی خواهد بود.

وی گفت: تمدن اسلامی دو وجه دارد که محور آن ولایت است؛ به بیان دیگر، تمدن اسلامی بر حول محور ولایت ساماندهی شده است ولایت رسول الله(ص) در ثقل آن است ولی در حیطه عملی، توحید مرکز ثقل است؛ تمدن اسلامی برای جامعه بشری الگو خواهد بود؛ یعنی دو حیث را می‎توانیم مطرح کنیم؛ نخست مرکزیت توحید و ولایت و پیوند خوردن این دو برای ایجاد یک مدل آرمانی.

امیدی یادآور شد: خداوند در آیات دیگر اشاره می‎کند به اینکه، «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَـکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ»؛ یعنی اگر امتی، مدینه‏‎ای، شهری و اجتماعی ایمان به خدا بیاورند برکات آسمان و زمین بر آنها گشوده خواهد شد؛ یعنی خداوند چنین جامعه‏ای که محور و اساس آن را ایمان تشکیل می‎دهد، می‎پسندد و برکات را بر آن نازل می‎کند.

عقلانیت، عدالت، معنویت و ولایت؛ پایه‌های تمدن اسلامی

وی ادامه داد: مهمترین مولفه‎های تمدن اسلامی عبارتند از، عقلانیت، عدالت، معنویت و ولایت که اینها جزو مهمترین پایه‌هایی هستند که تمدن اسلامی بر اساس آنها شکل می‎گیرد؛ معنویت و توحید، محور و اصل این جریان است که با معنویت سکولار کاملا متفاوت است.

این پژوهشگر حوزوی عنوان کرد: می‌توان گفت اولا این تمدن باید بر اساس یک عقلانیت اساسی استوار شود؛ این عقلانیت دربردارنده آن است که نباید سنت‎های موجود را محو بلکه باید دست به گزینش زده و تلاش کنیم که عناصر و مولفه‎های شکل گرفته در سنت که معارض با حرکت و تکامل انسان هستند نفی شوند؛ ولی سنت‎های اجتماعی که قابلیت استفاده در سنت جدید را دارند مورد استفاده قرار بگیرند.

لزوم بهره‌گیری از عقل جمعی برای پی‌ریزی تمدن اسلامی

وی گفت: تمدن جدید باید تلاش کند که سنت‏های منطقی و معقول که در راستای کمال انسانی، قابلیت استفاده دارند را حفظ کند؛ نکته دوم این است که این تمدن باید از عقلانیت جمعی بهره ببرد؛ این وجه از تمدن اسلامی نیز در قرآن مورد اشاره واقع شده است؛ مثلا در قرآن آمده است که «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ»؛ خداوند در قرآن بر لزوم مشورت و نظارت عمومی در بین مردم در حوادث سیاسی و اجتماعی و.. تاکید دارد؛ پس امت وسط پیامبر(ص) خصوصیات اجتماعی خاصی دارد که باید در هر شکل به آن توجه کرد که در تئوری‌سازی سیاسی نیز کاربرد فراوانی دارد.

رئیس پژوهشکده انقلاب اسلامی جامعه‌المصطفی(ص) العالمیه یادآورشد: استفاده از عقلانیت جمعی در هدایت امور اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و اجتماعی از دیگر اموری است که می‏تواند در الگوسازی تمدن نوین اسلامی به کار رود که دارای تاکیداتی قرآنی است.

وی گفت: در تمدن‌سازی نوین اسلامی باید نگاه نافذی به شکل هرم قدرت اجتماعی داشت؛ این نگاه تمدنی که برگرفته از قرآن و سنت و روایات و عقل است این هرم را بازسازی می‎کند؛ در این هرم چون محور بر وحی و عقل است، حکم آن است که بهترین افراد در مناسب‎ترین پست‎ها قرار بگیرند.

شایسته‌‌سالاری؛ از ویژگی‌های جامعه تمدن‌ساز

این پژوهشگر حوزوی یادآورشد: در چنین نظامی همه چیز حول محور حق وعدالت می‎گردد و اگر تمام دنیا در اختیار افراد قرار گیرد یک لحظه از حق رویگردان نمی‏شوند و به همین جهت نیز حاضر نیستند در پستی قرار بگیرند که شایستگی آن را ندارند و ترجیح می‎دهند شخص شایسته را به خود ترجیح دهند.

وی گفت: از طرفی، یکی دیگر از مولفه‎های جدی تمدن نوین اسلامی، بحث عدالت است که این نگاه نیز در تئوری تمدن نوین اسلامی که در سخنان رهبری نیز به آن اشاره شده است جایگاه ویژه‎ای دارد؛ توزیع عادلانه حقوق، مناسب، امتیازات و... در بین مردم در ابعاد مختلف و تساوی همه در مقابل قانون و عدم وجود تمایز بین آنها، از دیگر محورهای عدالت در تمدن اسلامی است.

رئیس پژوهشکده انقلاب اسلامی جامعه المصطفی(ص)، تصریح کرد: اگر تلاش‎های افراد نسبت به مسایل اقتصادی با نتیجه‎ای متفاوت از هم باشد نشانگر این است که این سیستم به شکاف طبقاتی دامن می‎زند؛ باید در نگاه تمدنی اسلامی این شکاف‎ها را از بین ببریم و از بروز شکاف‎های جدید جلوگیری کرده و همچنین اجازه ندهیم عده‏‎ای خاص سرنوشت اموال مردم را به دست بگیرند و با بی‎کفایتی و عدم پاکدستی خود زمینه حیف و میل بیت‎المال را فراهم آورند.

ادامه دارد...