آگاهی اندک مردم از احکام وقف، از عوامل مهجوریت این سنت حسنه است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌رضا یوسفی‌شیخ‌رباط، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره وقف و راه‌های گسترش آن در جامعه پرداخت و اظهار کرد: تعریفی که اصطلاحاً برای وقف عنوان می‌شود، این است که گفته می‌شود وقف «تحبیس العین و تسبیل‌المنفعه» است، به این معنی که کسی که چیزی را وقف می‌کند، عین آن مال باقی می‌ماند و استفاده از منفعت آن‌را آزاد می‌گذارد.

کسی حق تملک موقوفات را ندارد

وی ادامه داد: اگر کسی زمینی را وقف کند، کسی حق تملک آن‌را ندارد، اما آن محصول و درآمدی که از راه زمین به دست می‌آید، آزاد گذاشته می‌شود که در مواردی که برای آن تعیین شده است، مورد مصرف قرار گیرد. در مورد بیمارستان، کارخانه، باغ و ... هم به همین شکل باید عمل شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید خاطرنشان کرد: شرط اساسی که در این‌جا مطرح شده است و فقها تأکید زیادی درباره آن داشته‌اند، این است که عینی باید وجود داشته باشد که با تصرفات و اقداماتی که بر روی آن صورت می‌گیرد، آن عین باقی بماند. به عنوان مثال، وقف غذا معنا ندارد چون با خوردن، از بین می‌رود و عین مال باقی نمانده است.

مدیریت ناکارآمدی بر برخی موقوفات حاکم است

یوسفی درباره تأثیر وقف بر کاهش فقر و فاصله طبقاتی در جامعه عنوان کرد: تحقق این موضوع به نیت واقف مربوط می‌شود و این‌که با چه هدفی این‌کار را انجام می‌دهد. بیشتر موقوفات جنبه عبادی دارند؛ مثلاً مسجدی را برای نماز یا برای حسینیه وقف می‌کنند، اما برخی گروه‌ها و افراد از وقف برای کمک به رفع شکاف طبقاتی و کاهش فقر استفاده می‌کنند و طبیعتاً انجام این عمل می‌تواند در بهبود وضعیت زندگی طبقات پائین جامعه مؤثر باشد، به شرطی‌ که به شیوه درست مدیریت و استفاده شود.

وی تصریح کرد: یکی از موضوعاتی که در این‌باره اهمیت دارد، نحوه مدیریت اوقاف است و اگر موضوع مدیریت اوقاف درست شود، در به نتیجه رسیدن بسیاری از اهداف وقف مؤثر خواهد بود. متأسفانه مواردی وجود دارد که اوقاف در مصارف درست خود خرج نمی‌شوند و مدیریت‌های ناکارآمدی بر آن‌ها حاکم است که طبیعتاً با مدیریت درست و دقیق می‌توان به بهبود این وضعیت  کمک کرد.

وجود موارد فراوان وقف در زندگی امیرالمؤمنین (ع)

یوسفی در پاسخ به این پرسش که وقف چه جایگاهی نزد پیامبر(ص) و ائمه(ع) داشته است، اظهار کرد: تأکید زیادی در قرآن و روایات در رابطه با انجام این عمل نیک و خداپسندانه وجود دارد. بیش‌ترین مورد وقف را در زندگی حضرت امیرالمؤمنین(ع) مشاهده می‌کنیم. یکی از کارهایی ایشان، مخصوصاً در مورد زمین‌ها و چاه‌هایی که آباد می‌کردند، عمل وقف بود.

مشکلات موجود بر سر راه گسترش وقف

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید درباره مشکلات موجود بر سر راه وقف در کشور اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، دخالت بیش‌از حد سازمان اوقاف در برخی موقوفات است. باید توجه داشت که در عین حالی‌که دخالت سازمان اوقاف در  برخی موارد می‌تواند مزیت‌هایی را داشته باشد، اما ورود بیش از حد این نهاد به برخی اوقاف خصوصی موجب مشکلاتی در عملکرد مناسب آنان شده است.

یوسفی ادامه داد: باید جایگاه ورود اوقاف در این موارد مشخص شود. برخی افراد از این‌که اموال خود را وقف کنند و بعد از مدتی شاهد باشند که سازمان اوقاف یا نهاد عمومی دولت بر روی اموال وقفی آنان دست بگذارد، احساس ناخشنودی می‌کنند و به همین دلیل است که برخی افراد از انجام این عمل چشم‌پوشی می‌کنند.

باید حدود دخالت دولت و سازمان اوقاف در امر موقوفات مشخص شود

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید عنوان کرد: این سخن به معنی نفی کلی دخالت دولت یا سازمان اوقاف و امور خیریه هم نیست. بلکه باید حدود دخالت دولت و اداره اوقاف در امور موقوفات مشخص شود و قوانین کارایی در این زمینه وجود داشته باشد تا شاهد بهبود و گسترش این عمل که می‌تواند در حل بسیاری از مشکلات جامعه کمک کند، باشیم. مواردی وجود داشته است که ورود سازمان اوقاف، به بهبود وضعیت و افزایش کارایی موقوفات کمک کرده است.

وی در پاسخ به این پرسش که برای بهینه‌سازی موقوفات و گسترش عملکرد وقفی در میان آحاد جامعه چه باید کرد، گفت: مهم‌ترین راهکار برای رسیدن به این هدف، همان بهبود مدیریت موقوفات است. همچنین باید مردم برای انجام این عمل نیک تشویق شوند و شرایط به گونه‌ای باشد که مردم نتایج این کارخود را هم مشاهده کنند.

باید فرهنگ وقف را همگانی کرد

 یوسفی در پایان این گفت‌وگو اظهار کرد: عدم آگاهی مردم از احکام و موارد وقف و ثمرات آن در جامعه و همچنین عدم انجام تبلیغات متناسب با این موضوع، موجب گردیده است تا جایگاه و فواید این سنت حسنه علی‌رغم دارا بودن سابقه‌ای دیرپا در تاریخ، در میان مردم مهجور بماند. تلاش اهالی فرهنگ و رسانه می‌تواند در همگانی کردن فرهنگ وقف در میان عموم افراد جامعه بسیار مفید باشد.