بررسی نقش سیاق و اهمیت آن در ترجمه قرآن کریم

سیاق یکی از قرینه‌های مهم فهم مقصود و مدلول کلام است که در تفسیر قرآن کریم از قواعد مهم محسوب می‌‌شود و مفسران قرآن کریم در بیان معنای آیات از قرآن از آن بهره گرفته‌اند. از مهمترین کارکردهای سیاق می‌توان به نقش آن در شرح و تبیین واژه، توسعه و تحدید معنا، تشخیص اعراب آیات قرآن، تصحیح سبب نزول و اختیار یک وجه از قرائت و مانند آن اشاره کرد.

اما در ترجمه قرآن هنوز سخنی از سیاق و اهمیت آن مطرح نمی‌شود هر چند مترجمان در برخی موارد، چون تعیین معنای کلمه و عبارت و تعیین مرجمع ضمیر به سیاق و بافت کلام توجه دارند، اما در مواردی اساسی چون تعیین وجه اِعرابی و عامل و قرائت توجهی به سیاق نمی‌شود.

این پژوهش در صدد بیان و اثبات این فرضیه است که سیاق به عنوان یک قرینه اساسی در فهم معنای آیات، می‌تواند به طور غیر مستقیم بر ترجمه قرآن کریم اثر داشته باشد. سیاق با تعیین یک وجه از اعراب، با یک وجه از معنا و تعیین مرجع ضمیر و اختیار یک وجه از قرائت و مانند آن بر ترجمه اثر دارد.

نتیجه حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که مترجمان قرآن کریم در مواردی چون تعیین معنای کلمه و عبارت و تعیین مرجع ضمیر، به سیاق توجه دارند؛ اما در تعیین  وجه اعرابی متناسب با سیاق و قرائت هماهنگ با بافت کلام به آن توجهی ندارند و ترجمه‌های موجود از این جهت هماهنگ با سیاق و بافت آیه نیست.

اصطلاح سیاق از اصول مهم تفسیر قرآن کریم است که از آن به عنوان اسلوب سخن، طرز جمله بندی عبارات، و نظم خاص کلام و یا روند کلی سخن یاد می‌شود.

حجیّت دلالت سیاق و اصل قرینه بودن آن یکی از اصول عقلایی محاوره است که در همه زبان‌ها به آن توجه می‌شود، مفسران قرآن کریم نیز ضمن توجه به جایگاه سیاق در تفسیر آیات به تأثیر چشمگیر آن در تعیین معنای واژه‌ها و فهم مفاد آیات تصریح کرده‌اند.

زرکشی در همین رابطه می‌گوید: «دلالت سیاق موجب روشن شدن مجمل و حصول یقین به عدم وجود احتمال خلاف و تخصیص عام و تقیید مطلق و تنوع دلالت می‌‌شود؛ و آن از بزرگترین قرائنی است که بر مراد متکلم دلالت می‌کند و هر کس به این قرینه مهم بی‌اعتنا باشد، دچار خطا شده و در مناظرات و گفت‌وگوهای خود نیز به خطا خواهد رفت. (زرکشی 1410 ه 2/200)

به نظر می‌رسد سیاق با اثر و نقشی که در فهم مراد الهی دارد، به همان میزان بر ترجمه نیز اثر دارد و یک مترجم قبل از شروع ترجمه باید نقش سیاق را در تعیین معنای کلمه، عبارت و جمله، اختیار قرائت صحیح، تعیین مرجع ضمائر، تعیین اعراب و عامل بررسی و سپس آیه را براساس سیاق و روند کلی کلام ترجمه کند.

ادامه دارد...