زبان بیان، مهمترین معیار فاخر شدن اثر است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «عصر تجربه» روز گذشته، ششم بهمن با حضور صادق کرمیار، نویسنده کشورمان در بنیاد ادبیات داستانی برگزار شد.

کرمیار در این جلسه به بررسی اهمیت و اولویت محتوا و زبان نویسنده در داستان پرداخت و اظهار کرد: زاویه دید مبتنی بر هستی‌شناسی همراه با زبان بیان خاص هر نویسنده، باعث می‌شود تا هر موضوعی قابلیت بیان شدن داشته باشد. در دوره‌ای به نویسندگان مبالغی پرداخت می‌شد تا درباره دین یا انبازان داستان بنویسند، اما هیچ اثر ماندگاری با این شیوه خلق نشد؛ در حالی که محتوا و موضوع بسیار خوب و بااهمیت است و حتی یک ساعت زندگی با یک جانباز می‌تواند برای یک عمر، سوژه نوشتن ایجاد کند.

صاحب اثر «درد» با بیان اینکه این مسئله به محتوا ربطی ندارد و خلق نشدن آثار ماندگار به دلیل آن بوده‌ که نویسنده «زبان بیان» مناسبی نداشته است، افزود: نویسنده اولاً باید ثابت کند که نویسنده است، یعنی نشان بدهد که زبان بیان خود را دارد و در مرحله بعد، درباره نگاهش به هستی‌شناسی و جهان صحبت کند.

کرمیار با تأکید بر اینکه زبان بر محتوا اولویت دارد، ادامه داد: بهترین صحبت‌ها نسبت به هستی‌شناسی یا مسائل روز جهان در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها مطرح می‌شود. ما درباره محتوا چیزی کم نداریم؛ آنچه کم است، زبان است.

ماندگاری و جلب نظر منتقدان؛ راهکار شناخت آثار فاخر ادبیات

وی همچنین به شیوه تشخیص یک اثر هنری و جدی در حوزه ادبیات عامه‌پسند پرداخت و عنوان کرد: هنرمند بودن را اولاً نگاه منتقدان و در مرحله بعد، ماندگاری یک اثر مشخص ‌می‌کند، نه مجوز وزارت ارشاد یا شخصی خاص. ادبیات داستانی به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخش عامه‌پسند و جدی. در ادبیات عامه‌پسند، زبان شاخص وجود نداشته و نویسنده زبان خاص خودش را ندارد.

نویسنده رمان «نامیرا» با بیان اینکه نویسنده در ادبیات عامه‌پسند به ابتذال کشیده می‌شود، افزود: ابتذال در داستان به دو شیوه ممکن است به وجود آید. ابتذال از ریشه «بذل» در باب «افتعال»، معنی زیاد بذل کردن و زیاد خرج کردن می‌دهد؛ یعنی نویسنده بیش از حد نیاز، یک موضوع را در داستان مصرف می‌کند و شیوه دیگر ابتذال در داستان به کنش و واکنش‌های غیرمتعارف اطلاق می‌شود.

کرمیار در ادامه به بیان «واکنش غیرمتعارف» پرداخت و تصریح کرد: اگر این اتفاق برای عموم مردم بیفتد، منتظر یک واکنش یکسان هستیم، اما در داستان مبتذل، شخصیت داستان واکنشی نشان می‌دهد که خارج از عرف است و هیچ منطقی برای توجیه آن وجود ندارد.

وی با بیان اینکه ادبیات عامه‌پسند را نفی‌ نمی‌کند، اظهار کرد: ادبیات عامه‌پسند باعث جذب مخاطب می‌شود و مخاطبان از همین مجرا به سمت ادبیات فاخر و جدی حرکت می‌کنند؛ البته اگر سیاست‌های فرهنگی ما بر مبنای ادبیات عامه‌پسند باشد، دچار ابتذال فرهنگی می‌شویم که این روزها از آن سخن می‌گویند.

تحقیق پیش از نگارش، اهمیت زیادی دارد

برنده جایزه «جلال» در بخش دیگری از این نشست به جایگاه تحقیق پیش از نگارش اثر اشاره کرد و با بیان اینکه درباره رمان «نامیرا» تحقیق کاملی انجام داده است، افزود: رمان «نامیرا» براساس تخیل نوشته شده است، به جز در برخی بزنگاه‌های تاریخی نظیر ورود حضرت مسلم(ع) به کوفه یا شهادت وی؛ اما نویسنده با خواندن آن احساس می‌کند تاریخ را می‌خواند، چراکه اثر مبتنی بر مطالعات و تحقیق قبلی نوشته شده است.

کرمیار همچنین به اوضاع نامناسب معیشتی نویسندگان اشاره کرد و با بیان اینکه حداقل در ایران نباید با ادبیات به دنبال آب و نان بود، ادامه داد: یک نویسنده فرانسوی از اینکه از اثرش فقط سیزده میلیون نسخه منتشر شده و کتابش خیلی مورد مطالعه قرار نگرفته بود گلایه داشت. در ایران بهترین کار دلالی است؛ در همه حوزه‌ها. هم کار مردم راه می‌افتد، هم درآمدش خوب است. نویسندگی هم بمناند برای عده‌ای با هوش پائین که زورشان تنها به کاغذ و قلم رسیده است.

وی ادامه داد: نویسندگان غربی هم درباره تعداد شمارگان آثار نگران هستند و درباره وضعیت مطالعه بعد از ظهور اینترنت دغدغه دارند. این نگرانی وجود دارد که جامعه بشری دچار اطلاعات فراوان و عمق دانش کم شود، مثل اقیانوسی به عمق یک بند انگشت از انسان‌هایی که عمق دانش‌ آنها کم است.

نویسنده، تعهدی به تاریخ ندارد

این نویسنده در بخش دیگری از سخنان خود به تفکیک تاریخ‌نویسی و داستان‌نویسی پرداخت و گفت: تاریخ‌نویس به بیان واقعه‌های تاریخی می‌پردازد، مثل «تاریخ بیهقی» و البته همه موارد مطرح شده، مستندات خاص خود را دارد، اما در نوع دیگر یعنی ادبیات داستانی، همه چیز را نویسنده ساخته و پرداخته است، مثل کاری که فردوسی با «رستم» انجام داده.

کرمیار اظهار کرد: نویسنده در نگارش داستان هیچ تعهدی به تاریخ ندارد و می‌تواند هر کاری که دوست دارد با تاریخ انجام بدهد؛ در اینجا تنها داشتن زبان و بیان اهمیت دارد. ممکن است من داستانی بنویسم که در آن امام حسین(ع) پیروز شود. کسی نمی‌تواند بگوید چرا تاریخ را تحریف کردی؟

وی در بخش پایانی سخنان خود به تقلید در نوشتن اشاره کرد و ادامه داد: تقلید در زبان، موضوعی است که به پیدا کردن ساختار زبانی کمک می‌کند. تقلید، قدم اول است تا نویسنده کم‌کم خود را پیدا کند و جلو برود. ما نیز می‌توانیم زبان بیانی نویسنده‌ای را که دوست داریم تقلید کنیم تا زبان خودمان را پیدا کنیم؛ البته اگر این تقلید کمک کند تا موضوعی را در خودمان پیدا کنیم، وگرنه تبدیل به یک مقلد صرف می‌شویم.