اصالت بر مودت بود نه عادت/ حَکم‌‌های خانوادگی؛ مزیت‌رقابتی فرهنگ ایرانی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، طی ۱۰ سال گذشته همراه با افزایش میزان شهرنشینی میزان طلاق نیز افزایش یافته است به طوری که به اذعان کارشناسان از هر پنج ازدواج یک مورد به طلاق ختم می‌شود.

ازدواج‌های شتابزده و به دور از عقلانیت سبب می‌شود زوجین نسبت به فلسفه ازدواج اطلاع و آگاهی کافی نداشته باشند و فراموش کنند که خداوند متعال در آیه 21 سوره مبارکه روم می‌فرمایند، «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ و از نشانه‏‌هاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدان‌ها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد، آرى در این [نعمت] براى مردمى که می‌اندیشند قطعا نشانه‏‌هایى است.» امروز برخی از زوجین به رسم مؤدت و رحمت قرآنی در کنار هم نیستند بلکه عادت آنان را کنار هم نشانده است.

زوجین در آیه 187 سوره مبارکه بقره «هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ؛ آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستید» معرفی شده‌اند، پس باید به یاد داشته باشیم که همان‌گونه که لباس، عیوب انسان را می‌پوشاند و آبرو را حفظ می‌کند، زن و شوهر نیز باید عیوب یکدیگر را بپوشانند و آبروی اجتماعی یکدیگر را حفظ کنند.

همچنین، لباس انسان را از گرما و سرما و... حفظ می‌کند، پس زوجین نیز باید در حوادث تلخ و شیرین و گرم و سرد زندگی، موجبات دلگرمی یکدیگر را مهیا کنند. میان لباس و کسی که آن را پوشیده، رابطه تنگاتنگ و صمیمی است که بیگانه میان آن دو، راه ندارد، رابطه زوجین نیز باید چنین باشد، تا بیگانه‌ای به زندگی آن‌ها راه نیابد. لباس، مایه آرامش انسان است و زن و شوهر نیز باید موجب آرامش یکدیگر باشند. لباس، زینت انسان است و زن و شوهر نیز باید زینت یکدیگر باشند.

اما در دهه اخیر به علت عدم درک حکمت‌های ازدواج، زوجین از لطایف زندگی خانوادگی بی بهره مانده‌اند و با ایجاد کوچکترین تنش و مشکل راه حل را در جدایی می بینند. در صورتی که اختلاف بین زوجین امری بدیهی و معمول است و نباید با کوچکترین اتفاق زوجین در پی جدایی از یکدیگر باشند بلکه زوجین باید به دستور خداوند در آیه 35 سوره مبارکه نسا توجه کنند که می‌فرماید: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَکَمًا مِّنْ أَهْلِهِ وَحَکَمًا مِّنْ أَهْلِهَا؛ و اگر از جدایى میان آن دو [ زن و شوهر] بیم دارید پس داورى از خانواده آن [شوهر] و داورى از خانواده آن [زن] تعیین کنید».

جایگاه «حکم» فراموش شده!

امروز که «حَکَم» خانوادگی به فراموشی سپرده شده است شایسته است مراکز مشاوره این وظیفه را بر دوش گیرند. اما گویی این روال نیز هنوز جایگاه خود را در میان مردم بدست نیاورده است.

جایگاه مهارت‌های زندگی زناشویی در دروس دانشگاهی کجاست؟

به طور مثال دانشگاه‌ها از جمله نهادهایی هستند که با گروه گسترده‌ای از جوانان در ارتباط‌‌ اند اما به راستی در میان دروس مختلف تئوری و عملی دانشجویان تا چه حد به آموزش مهارت‌های زندگی و نقش مردان و و زنان در زندگی زناشویی دقت شده است.

در این راستا به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین افتخاریان، رئیس اداره ازدواج نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها رفتیم تا در جریان نحوه خدمات دانشگاه‌ها در راستای تحکیم بنیان خانواده قرار گیریم.

وی برپایی همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی مرتبط با مهارت‌های زندگی ویژه زوج‌های جوان دانشجو را از جمله فعالیت‌های فرهنگی دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها در طول سال تحصیلی برشمرد و گفت: رویکرد مشاوره‌های پس از ازدواج تحکیم خانواده و فرزندآوری است.

میزان مشاوره‌های تحکیم بنیان خانواده نسبت به تعداد دانشجویان کافی نیست

حجت‌الاسلام افتخاریان میزان مشاوره‌هایی که برای دانشجویان متأهل در نظر گرفته می‌شود را نسبت به تعداد دانشجویان ناکافی ارزیابی و عنوان کرد: بیش از چهار میلیون دانشجو در کشور وجود دارند که نزدیک به 800 هزار نفر آنان متأهل هستند و طبیعتا پاسخگویی به چنین حجم گسترده‌ای در توان  یک دستگاه نیست.

راه‌اندازی خدمات مشاوره تلفنی و اینترنتی در ستاد ازدواج دانشجویی

رئیس اداره ازدواج نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها با اشاره به استقبال دانشجویان از جلسات مشاوره خانواده گفت: دانشجویان از اقشار فرهیخته جامعه هستند و جلسات مشاوره خانواده را به عنوان یک راهنمای تأثیرگذار پذیرفته‌اند اما نیاز امروز ما افزایش تعداد مشاوران و جلسات مشاوره است. در این راستا راه‌اندازی خدمات مشاوره تلفنی و اینترنتی در ستاد ازدواج دانشجویی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها را در دستور کار قرار داده‌ایم.

وزارت ورزش و جوانان یا سازمان ملی جوانان سابق نیز در این میان نقش مهمی بر عهده دارد، به طوری که هیئت وزیران در سال 87 بنا به پیشنهاد وزارت ورزش و جوانان (سازمان ملی جوانان سابق) طی حکمی، سازمان ملی جوانان سابق را موظف کرد به منظور همسریابی و مشاوره بعد از ازدواج در کلانشهرها، مراکز امین را طراحی کند. بدین منظور سازمان طرحی مبنی بر راه‌اندازی مراکز تخصصی ازدواج و خانواده را شروع کرد و نهایتا طرح ساماندهی و ایجاد مراکز تخصصی ازدواج و خانواده به هیئت دولت ارسال شد.

این مسئله همزمان شد با ادغام سازمان ملی جوانان و سازمان تربیت بدنی و تشکیل وزارت ورزش و جوانان. در ادامه با توجه فعالیت‌های انجام پذیرفته دفتر برنامه‌ریزی ازدواج و تعالی خانواده آئین نامه ماده 43 قانون برنامه پنجم توسعه که موضوع آن «ساماندهی و اعتباربخشی مراکز مشاوره متناسب با فرهنگ اسلامی ــ ایرانی و تأکید بر تسهیل ازدواج جوانان و تحکیم بنیان خانواده، تأسیس مراکز و ارائه هرگونه خدمات مشاوره‌ای روانشناختی ــ اجتماعی نیازمند اخذ مجوز بر اساس آئین نامه مصوب هیئت وزیران است» را آماده کرد و با برگزاری جلسات با مدیریت معاونت نظارت و راهبردی رئیس جمهور و با حضور نمایندگان دستگاه‌های مربوطه که شامل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، سازمان بهزیستی، وزارت کشور، وزارت علوم تحقیقات و فنآوری و مرکز امور زنان بود اقدام به رفع ابهامات موجود در متن آئین نامه ماده 43 قانون برنامه پنجم توسعه کردند و بعد از اصلاحیه‌های موجود در متن آن آیین نامه مجددا طی 14 اسفند‌ماه سال 90 به معاونت نظارت و راهبردی رئیس جمهوری ارسال شد.

مصوبه نهایی

بنابراین گزارش، در نهایت مصوب شد که صدور مجوز مراکز مشاوره ازدواج و تحکیم بنیان خانواده بر عهده سازمان نظام روانشناسی و نظارت بر عملکرد این مراکز بر عهده وزارت ورزش و جوانان قرار گیرد.

مراکز مشاوره ازدواج و تحکیم بنیان خانواده شکل نگرفتند

اما مریم نجابتیان، مدیر گروه روانشناسی و مشاوره وزارت ورزش و جوانان از عدم شکل‌گیری مراکز تخصصی مشاوره و تحیم بنیان خانواده خبر داد و گفت: مقرر شده بود که سازمان نظام روانشناسی نسبت به صدور مجوز این مراکز اقدام و فعالیت این مراکز مشاوره نیز تحت نظارت وزارت ورزش و جوانان دنبال شود، اما عملا این مراکز تخصصی هنوز مجوز فعالیت دریافت نکرده‌اند.

وی ادامه داد: سازمان نظام روانشناسی به مراکز مختلف مشاوره مجوز فعالیت می‌دهد اما هنوز این مراکز تخصصی و ویژه از سوی این سازمان مجوزی دریافت نکرده‌اند ودر واقع مرکز مشاوره و تحکیم بنیان خانواده‌ای با اهدافی که وزارت ورزش و جوانان داشت آغاز به کار نکرده‌اند.

وی ادامه داد: از سال گذشته ما سامانه ثبت‌ نام این مراکز را هم راه‌اندازی کردیم و تعدادی نیز ثبت نام داشتیم اما در آستانه دادن مجوز، اجازه صدور مجوز از وزارت ورزش و جوانان سلب شد.

مشاوره قبل از ازدواج و حین ازدواج؛ مکمل یکدیگر

نجابتیان مشاوره قبل از ازدواج و حین ازدواج را مکمل یکدیگر دانست و گفت: ما نیاز به یک عزم جدی برای نهادینه کردن فرهنگ مشاوره در جامعه داریم . دغدغه‌های زندگی فرصت فکر کردن به مشاوره را از خانواده‌ها گرفته است ولی مشکلات متعدد زندگی زناشویی نیاز به ارائه راهکار از سوی کارشناسان دارد و تحکیم بنیان خانواه‌ها این مهم را می‌طلبد.

به سراغ عباسعلی اللهیاری، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران رفتیم تا از علل عدم ایجاد مراکز مشاوره ازدواج و تحکیم بنیان خانواده با توجه به نیازی که به این امر در جامعه کنونی احساس می‌شود، مطلع شویم.

نیاز امروز جامعه نهادینه کردن فرهنگ مشاوره است

وی صراحتا کمبود مشاور متخصص خانواده را عاملی برای محقق نشدن این مراکز برشمرد و گفت: همچنین عدم ایجاد فرهنگ سازی در ارتباط با یاری گرفتن از مشاور در هنگام مواجهه با مشکل سبب می‌شود مراکزی که صرفا به مشاوره ازدواج و تحکیم بنیان خانواده می‌پردازند از تعداد مراجعه‌کننده مناسب برخوردار نباشد. نیاز امروز جامعه نهادینه کردن فرهنگ مشاوره به عنوان یک حکم دینی است.

هزینه بالای جلسات مشاوره خانواده

هزینه‌هایی که برای جلسات مشاوره از خانواده‌ها اخد می‌شود معمولا بیش از آنچه هستند که تعرفه‌ها مشخص می‌کنند. هر چند بسیاری از خانواده‌ها از تأمین هزینه جلسات مشاوره خود هر چند منطبق با تعرفه‌های معین شده باشد نیز معذور هستند. اللهیاری در تبیین علل بالا بودن قیمت‌های جلسات مشاوره گفت: اگر مشاوره را امری تخصصی در نظر بگیریم باید قبول کنیم که فردی که مدرک دکتری این رشته را دارد همانند سایر افرادی که PHD سایر رشته‌ها را دریافت کرده‌اند از حق و حقوقی برخوردار است و نرخ خدمات وی نیز باید همچون سایر پزشکان باشد.

دستمزد مدرک PHD را که نمی‌توان کاهش داد

وی راهکار حل این معضل را تحت بیمه قرار گرفتن خدمات مشاوره برشمرد و گفت: دولت باید خدمات بیمه‌ای برای خانواده‌های کم‌درآمد داشته باشد. پاسخ واقعی به نیاز خانواده‌ها با بیمه کردن این خدمات مشاوره‌ای محقق می‌شود نه اینکه متخصصی که سال‌ها تجربه و تخصص کسب کرده است را از حق خود محروم کنیم.

خدمات مشاوره تحت حمایت بیمه قرار گیرند

اللهیاری ادامه داد: سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران طبق تفاهم نامه‌هایی که با سازمان بهزیستی و کمیته امداد دارد به طور رایگان به ارائه مشاوره به افراد زیر مجموعه این دو نهاد می‌پردازد، اما عموم مردم نیاز به کمک دولت در این زمینه دارند.

گزارش ایکنا حاکی است؛ در نگاهی جامع‌تر می‌توان شهرداری را نیز در ارائه آموزش‌های عمومی به شهروندان مسئول خواند و با توجه به اینکه شهرداری تهران در برگیرنده اداره‌کل امور بانوان است به سراغ این نهاد خدماتی رفتیم تا در جریان فعالیت‌های آنان نیز قرار گیریم.

نرگس معدنی‌پور، مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران، به برگزاری کارگاه‌های طرح «شکوفایی عشق» اشاره کرد و گفت: طرح شکوفایی عشق از سال 90 با هدف ترویج الگوهای خانواده و زندگی خانوادگی مبتنی بر آموزه‌های دینی در بین زوج‌های جوان و ترویج اخلاق و احکام زندگی خانوادگی و مناسبات همسری به زوج‌های جوان آغاز به کار کرد.

وی رویکردهای طرح شکوفایی عشق را ترویج الگوهای اسلامی، فرهنگ‌سازی، ظرفیت‌سازی، توانمندسازی، هم‌افزایی و شبکه‌سازی خواند و ادامه داد: این طرح، در سرای محلات تهران در قالب کارگاه‌های آموزشی اجرایی می‌شود.

معدنی‌پور «حفظ و تقویت رابط عاطفی همسران»، «سلامت معنوی و نقش معنویت در خانواده»، «اقتصاد خانواده»، «آشنایی با تعارضات زناشویی و نحوه کاهش آن»، «مهارت‌های فردی و ارتباطی مؤثر در زندگی خانوادگی»، «افزایش رضایتمندی روابط زناشویی»، «مدیریت خانواده»، «فرزندپروری و ملزومات آن»، «تقویت روابط اجتماعی خانواده»، «خانواده شاد و ملزومات آن»، «پیشگیری از آموزش‌های اجتماعی خانواده» را از جمله سرفصل‌های این کارگاه‌های آموزشی برشمرد.

گزارش ایکنا حاکی است؛ حل مشکل نیاز به شناخت آن دارد و تا زمانی که زوجین از علل مشکلات خود آگاه نشوند، نمی‌توانند درصدد حل آن برآیند. حسین تنهایی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با ایکنا به علل و ریشه برخی از مشکلات زوجین در زندگی خانوادگی اشاره کرد و گفت: ریشه بیشتر این اختلافات به ازدواج‌های شتابزده باز می‌گردد. ازدواج چه به صورت سنتی و چه به صورت امروزی در کشور ما بسیار شتابزده و بدون شناخت کافی صورت می‌گیرد.

وی با بیان اینکه ازدواج باید یا بر مبنای عقل و یا عشق واقعی باشد گفت: زوجین باید توجه کنند که از همسر خود چه توقعاتی دارند و به دنبال آن خصایص در فرد مورد نظر بگردند. همچنین وقتی بین افراد عشق واقعی وجود داشته باشد سبب می‌شود درگیری‌ها و دلخوری‌ها به حداقل برسد. اگر عشق مبتنی بر آگاهی و شناخت باشد دوام ازدواج را زیاد می‌کند.

ازدواج در ایران نه عاشقانه است و نه عاقلانه

وی با بیان اینکه ازدواج در ایران نه عاشقانه است و نه عاقلانه تصریح کرد: بنابراین نتیجه ازدواج با تصور افراد، یکسان نیست و سبب ایجاد اختلاف می‌شود. همچنین ادراکات پدیدار شناختی در افراد وجود دارد که سبب می‌شود، علاقه‌مندی و یا نفرت بیش از حد شود و این دور از واقع بودن سبب ایجاد مشکل بین زوجین می‌کند.

تقابل سنت و مدرنیته در زندگی‌های زناشویی

تنهایی از دیگر موضوعاتی که سبب ایجاد مشکل بین زوجین می‌شود را تقابل سنت و مدرنیته دانست و گفت: طی دهه‌های اخیر حضور بانوان در مشاغل مختلف فزونی یافته و بانوان دارای استقلال مالی شده‌اند. اگر چه این امر به خودی خود امری مثبت تلقی می‌شود اما مثمرثمر بودن این وضعیت نیاز به توجیه آقایان و پذیرش آنان نیز دارد. اما اگر آقایان طبق تفکر سنتی خود استقلال مالی بانوان را نپذیرند این امر به شدت ایجاد مشکل می‌کند.

بهمن اطلاعات و گسست خانواده‌ها

این جامعه‌شناس افراط بانوان در زمینه استقلال مادی و عدم درک آقایان از سختی کار بانوان شاغل را نیز سبب ایجاد مشکل دانست و گفت: اطلاعاتی که از طریق رسانه‌ها، اینترنت، ماهواره و ... نیز در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد در برخی موارد سبب گسست خانواده‌ها می‌شود.

طلاق عاطفی؛ معضل امروز خانواده‌ها

وی طلاق عاطفی را معضل امروز زندگی‌های خانوادگی برشمرد و گفت: در بسیاری موارد زوجین از زندگی خود راضی نیستند ولی به دلیل معذوراتی نیز از طلاق گرفتن خودداری می‌کنند. بدین جهت اصطلاحا بین زن و شوهر حالت طلاق عاطفی پیش می‌آید.

عدم حمایت عاطفی؛ عامل خیانت همسر سالم

تنهایی به علل خیانت زوجین به یکدیگر اشاره و عنوان کرد: برخی افراد از لحاظ جنسی و روحی دچار مشکل هستند که نسبت به همسر خود خیانت می‌کنند ولی در بسیاری از موارد نیز عدم حمایت و پشتیبانی عاطفی زوجین سبب روی گردانی آنان از همسرشان و خیانت به وی می‌شود. همچنین زوجین فرهنگ گفت‌وگو را نیاموخته‌اند و نسبت به یکدیگر ابراز احساسات نمی‌کنند.

اسلام دینی جامع و کامل و نقشه راه زندگی بندگان است. مشکلات امروز ما شاید نشئت گرفته از غفلتی باشد که از این گنجینه غنی داشته‌ایم. برای بهره‌مندی از دستورات دینی برای تحکیم بنیان خانواده از حجت‌الاسلام والمسلمین نصیری، کارشناس دینی خواستیم تا راهنماییمان کند. وی نیز تحکیم بنیان خانواده را در گرو انتخاب صحیح در مراحل اولیه ازدواج دانست و گفت: به گفته پیامبر اکرم(ص) در انتخاب همسر نباید صرفا معیار یک زن خوب و یا شوهر خوب را در نظر بگیریم، بلکه باید توجه داشته باشیم که همسر ما روزی پدر یا مادر فرزندمان می‌شود.

تحکیم بنیان خانواده با معتقد بودن زوجین به احکام دینی

وی معتقد بودن زوجین به احکام و آموزه‌های دینی را سبب تحکیم بنیان خانواده برشمرد و گفت: امام جعفر صادق(ع) تأکید دارند که دختران خود را به ازدواج مردان پرهیزگار درآورید چرا که اگر مشکلی نیز بین زوجین ایجاد شود خدا ترسی شوهر مانع از آزار و اذیت کردن زن می‌شود.

حجت‌الاسلام نصیری بر ضرورت تقویت باورهای دینی زوجین به منظور عدم گسست خانواده‌ها تأکید و تصریح کرد: بسیاری از پیامبران نیز با همسران خود مشکل داشتند اما اعتقادات دینی آنان سبب می‌شد که درگیری، نزاع و آبروبری رخ ندهد.

قناعت، اصل مدیریت مالی خانواده‌ها باشد

وی مدیریت خانواده که دارای ابعاد مختلفی است و بخشی از آن به زنان و بخشی به مردان مربوط است را نیز حائز اهمیت خواند و گفت: پدر خانواده باید درآمد خود را مبنای خرج خانواده قرار دهد نه اینکه با بی‌توجهی و بی‌موالاتی محیط خانه را به محل نزاع تبدیل کند. در احادیث و روایات حیات طیبه هراه با قناعت بیان شده است واین امری است که باید مورد توجه مردان و زنان قرار گیرد.

این کارشناس دینی بخشی‌ از مشکلات خانواده را مرتبط با عدم مدیریت فرهنگی داخل خانواده برشمرد و گفت: خانواده نباید در معرض آسیب فرهنگی قرار گیرد در صورتی که نفوذ برنامه‌های ماهواره‌ای به خانواده و عدم نظارت به رفت و آمد فرزندان امروز سبب گسست خانواده‌ها شده است.

«هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُم وَ انتُم لِبَاسٌ لَّهُنَّ»

وی با اشاره به آیه «هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُم وَ انتُم لِبَاسٌ لَّهُنَّ» گفت: طبق این آیه شریفه زوجین باید لباس و زینت همدیگر باشند تا عیب و نقص و کاستی یکیدیگر را به خارج از خانواده بروز ندهند و زن و مرد برای رفع نیازهای خود به کسی غیر از همسر نیاز نداشته باشند.

اسلام از زنان شوهرداری، خانه داری و فرزندداری و از مردان نیز مدیریت خانواده را درخواست کرده است و تا زمانی که هر یک از این دو به وظایف خود به درستی عمل نکنند خانواده‌ها نمی‌توانند از استحکام برخوردار باشند.