اولویت با کدام است؛ چاپ قرآن در لبنان یا حمایت از تولید داخلی؟
گروه ادب: بدون شک چاپ قرآن در جمهوری اسلامی ایران مسئله‌ای مهم و استراتژیک است و تولید قرآن ایرانی در آن سوی مرزها برای مصرف خارج از کشور، شاید مقرون به صرفه باشد، اما ممکن است تهدیدی برای چاپخانه‌های قرآنی کشور به‌شمار رود که برخی از آنها در آستانه تعطیلی هستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سال 90 بود که تب گرانی کاغذ بالا گرفت و در نیمه‌های سال 91 به اوج خود رسید و اکنون نیز این تب، فروکش نکرده و بازار نشر همچنان از گرمای این تب می‌سوزد و مسئولان نمی‌توانند درمان و چاره‌ای برای آن بیندیشند و برخی از آنها علت را در افزایش بهای ارز می‌دانند و معتقد هستند که عملاً کاری از دست دولت در این زمینه ساخته نیست و ناشران مجبور به تحمل آن هستند.
ناشران، به‌ویژه ناشران قرآنی در طول چند سال اخیر، مشکلات فراوانی را متحمل شده‌اند و به تبع آن چاپ کتاب نیز به شدت کاهش یافت؛ چرا که ناشران قرآنی قادر به استفاده از تمام ظرفیت‌های خود نبودند؛ آنها در گذشته به صورت سه شیفته کار می‌کردند که آن را به یک شیفته کاهش دادند و در برخی موارد نیز نیروهای خود را تعدیل کردند.
احمد حاجی‌شریف، معاون نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن‌الکریم بارها و بارها در مصاحبه‌های خود درباره کاهش حدود 50 درصدی چاپ قرآن کریم در کشور هشدار داد؛ از سوی دیگر یکی از ناشران از نیاز مبرم به قرآن در برخی مناطق محروم کشور خبر داده بود.
در حال حاضر آنچه مورد توجه است و در این گزارش‌ها معمولاً به بررسی آن پرداخته می‌شود، چاپ قرآن در کشور لبنان، با وجود کاهش چاپ قرآن و رکود صنعت نشر در داخل کشور است که البته در این راستا، وزارت ارشاد پیشگام بوده است. در این زمینه سؤالاتی در ذهن ما شکل گرفته که به دنبال آن هستیم که پاسخی برای آنها بیابیم؛ اینکه چرا با وجود کاهش فعالیت چاپخانه‌های قرآن و وجود ظرفیت‌های خوب در این زمینه، وزارت ارشاد مسئول چاپ قرآن در خارج از کشور شده است و آیا حمایت از تولید داخلی ارجحیت دارد یا مقرون به صرفه بودن چاپ قرآن در لبنان؟
قرآن جمهوری اسلامی به صورت مستمر در حال چاپ است
چندی پیش علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره چاپ قرآن جمهوری اسلامی در خارج از کشور گفت: در دفتر مقام معظم رهبری با حضور مسئولان فرهنگی کشور کارگروهی تشکیل شده است که هرگاه قرآنی قرار باشد، توسط دستگاه‌های مختلف کشوری به مسلمانان خارج از کشور اهدا شود، باید با این کارگروه هماهنگ شده و استانداردهای لازم را از این کارگروه جویا شوند.
وی با بیان اینکه این قرآن به چاپ رسیده است، ادامه داد: این قرآن با نمادهای جمهوری اسلامی و به نام «قرآن جمهوری اسلامی» در مناطق مختلف جهان و میان مسلمانان توزیع می‌شود که اولویت اول ما، منطقه بیداری اسلامی است.
حداقل به یک میلیون نسخه قرآن نیاز داریم
جنتی عنوان کرد: این قرآن به صورت مستمر در حال چاپ است و تعدادی از آنها به مکه ارسال شده تا در میان حجاج توزیع شود.
جنتی همچنین در مورد اینکه برای ایجاد یک برند بین‌المللی از این قرآن در میان مسلمانان جهان، به چند میلیون نسخه نیاز داریم، اظهار کرد: حداقل یک میلیون نسخه نیاز داریم و باید با استفاده از مناسبت‌های گوناگون به توزیع آن بپردازیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، اهمیت شیوه توزیع را به اندازه تهیه و چاپ این مصحف شریف توصیف و تصریح کرد: چاپ این قرآن به تدریج و از طریق رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی، دانشگاه‌های ایرانی در کشورهای مختلف با عنوان جامعه‌المصطفی(ص) و حوزه‌های دینی که داریم، توزیع می‌شود.
جنتی به موضوع متضرر شدن چاپخانه‌های قرآنی کشور در تلاطم قیمت کاغذ اشاره کرد و گفت: این موضوع جزء مواردی است که حتماً باید برای آن از یارانه استفاده کنیم.
نقش مرکز طبع و نشر فقط تهیه فایل الکترونیک مصحف بود
سیدعلی سرابی، قائم‌مقام مرکز طبع و نشر قرآن نیز درباره چاپ قرآن در خارج از کشور می‌گوید: بیش از 90 درصد قرآن‌های مرکز طبع و نشر قرآن در داخل کشور چاپ می‌شود و یک مصحف که به نام جمهوری اسلامی معروف است، در یک سال اخیر قرار شد، به برخی از کشورها اهدا شود و بخشی از این قرآن‌ها از نظر رسم‌الخط و علامت‌گذاری مطابق با شیوه منطقه کشورهای عربی است، چون بنا بود در کشورهای عربی توزیع و اهدا شود؛ از این‌رو بخشی از آن در بیروت چاپ شد و از این منطقه در آفریقا توزیع شده است، اما عمده قرآن‌ها در داخل کشور تولید می‌شوند.
وی به میزان انتشار این قرآن‌ها اشاره کرد و می‌گوید: از قرآن‌های تولید داخل تعداد خیلی محدودی به خارج از کشور صادر می‌شود و بخشی از قرآن‌ها را که ارشاد در بیروت چاپ کرده، حدود 250 هزار جلد است.
سرابی ادامه می‌دهد: نقش ما به عنوان مرکز طبع و نشر قرآن در این زمینه، فقط تهیه و تولید فایل الکترونیک برای چاپ بوده و چاپ و توزیع آن توسط سازمان‌هایی انجام می‌شود که در امور بین‌الملل فعال هستند، مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مجمع تقریب مذاهب اسلامی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
چاپ قرآن در داخل کشور ارجحیت دارد
وی در رابطه با دلایل این امر و اهمیت تولید داخلی تصریح می‌کند: در این زمینه به عنوان کارشناس و نه مسئول نظر می‌دهم، چون مسئولیت آن با کسانی است که ارتباطات بین‌المللی دارند و اصولاً با توجه به شرایط اقتصادی، ارزی، اشتغال و ... که ابعاد اجتماعی نیز دارد و با توجه به توصیه‌های مقام معظم رهبری مبنی بر استفاده از ظرفیت‌ها و تولیدات داخلی، این اصل کلی است؛ اما آنچه مورد انتقاد قرار گرفته، این است که اگر ما امکان چاپ قرآن با کیفیت بالا را در داخل کشور داریم، قطعاً این اولویت است که در ایران انجام شود، به‌ویژه برای مصرف داخلی.
سرابی می‌افزاید: قرآن‌هایی که در بیروت چاپ شده، شاید دلایل قانع کننده داشته باشد؛ اولاً اینکه مصاحف قرار بود در کشورهای اسلامی عرب‌زبان مثل کشور لبنان و مصر توزیع شود، از این‌رو باید از کیفیت چاپ و مواد اولیه‌ای مثل کاغذ و جلدسازی بالایی برخوردار می‌بود، به همین دلیل بالا بودن کیفیت چاپ در لبنان می‌تواند یکی از این دلایل باشد.
شمارگان قرآن‌های چاپی لبنان، سبب اختلال در چاپخانه‌های ایران نمی‌شوند
وی می‌گوید: همچنین قرار بود قرآن‌ها در کشورهای عربی که در همسایگی لبنان هستند، توزیع شوند و به نظر می‌رسد، متولیان این امر فکر کردند که این مقرون به صرفه‌تر است که قرآن در لبنان چاپ شده و در اختیار این کشورها قرار گیرد؛ از سوی دیگر خود این مصاحف با شیوه علامت‌گذاری مصری تولید شده و متناسب با منطقه عربی است و چاپ آن در داخل کشور به مصلحت نبوده، البته شمارگانی که اطلاع دارم 250 هزار جلد بوده و در مقایسه با شمارگان کل قرآن در کشور که بالغ بر 12 میلیون جلد در سال است، شمارگان مؤثری نیست که چاپخانه‌های ما را مختل کند.
سرابی در ادامه اظهار می‌کند: به نظر ما هم، چاپ مصاحف در داخل کشور اولویت دارد و مصلحت است و شاید با این دلایل فوق است که مسئولان اقدام به چاپ این قرآن‌ها در خارج از کشور کرده‌اند.
توانایی چاپ قرآن با کیفیت مطلوب را در داخل کشور داریم
سیدمحمدحسین محمودی، مدیرعامل اتحادیه ناشران قرآنی در رابطه با چاپ قرآن‌های ایران در خارج از کشور اظهار می‌کند: برای تولید هر کالایی امکاناتی در داخل کشور وجود دارد و در زمینه چاپ کتاب، ما چاپخانه‌ها، لیتوگرافان و صحافان خوبی داریم که می‌توانند کتاب را با کیفیت خوب چاپ و به قیمت مناسب عرضه کنند و این امر مزیت‌هایی دارد که در نتیجه انجام آن سرمایه از کشور خارج نشده و افراد مختلف در این حوزه به کار گرفته می‌شوند و گردش مالی در این حوزه سبب می‌شود، چرخ‌های این صنعت با سرعت بیشتری بچرخد.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر که صنعت نشر کشور با معضلاتی مواجه است، بسیاری از کارگا‌ه‌ها و مؤسسات چاپ از بین رفته یا تعدیل نیرو کرده‌اند و در این شرایط است که چاپ قرآن از سوی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور برای مخاطبان آن سوی مرزها انجام می‌شود.
محمودی تصریح می‌کند: با توجه به این موضوع، اینکه ما حدود یک میلیون نسخه قرآن که حدود یک سوم تولید یک سال کشورمان هست را در خارج ایران چاپ و آن را از لبنان توزیع می‌کنیم و فقط توجیه کنیم که درست است که ممکن است هزینه این کار بالاتر شد، اما خوبی که دارد این است که توانستیم از خارج از کشور قرآن را توزیع کنیم و این امر مقرون به صرفه‌تر است.
وی در ادامه می‌گوید: نتیجه مثبتی در این کار دیده نمی‌شود؛ چرا که یک سوم کل تولید قرآن کشور از چرخه تولید داخلی خارج شده است و بهتر بود در ایران چاپ و صحافی شده و نام جمهوری اسلامی ایران و نام خطاط ایرانی را داشته باشد و اگر می‌خواهیم به خط عثمان‌طه باشد، این کار را باز هم می‌توانستیم در داخل کشور انجام دهیم.
صنعت چاپ ایران از آسیای میانه و خاورمیانه بالاتر است
ناصر بابامحمدی، مدیر انتشارات اسوه که می‌توان گفت، بخش اعظمی از چاپ قرآن کشور را برعهده دارد و وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه است، درباره تغییر روند کار این چاپخانه به دلیل وجود مشکلات صنعت نشر در کشور می‌گوید: چاپخانه اسوه در گذشته با سه شیفت کار می‌کرد و اکنون به دلیل بروز مشکلات، ظرفیت خود را کاهش داده و با یک شیفت به کار خود ادامه می‌دهد.
وی معتقد است، کیفیت چاپ نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده و دو اصل رعایت استاندارد و کیفیت را در اولویت خود قرار داده و دارای دستگاه‌های چاپ مجهزی است؛ کیفیت کار ما با خارج از کشور از جمله با عربستان سعودی برابری می‌کند و حتی از نظر ذوق هنری و نوع خط و تذهیبی که در قرآن‌ها به کار رفته، بر سایر کشورها برتری داریم، حتی نسبت به لبنان.
بابامحمدی تصریح می‌کند: صنعت چاپ ایران از آسیای میانه و خاورمیانه در زمینه ماشین‌های افست بالاتر است و حرف اول را می‌زند و دارای دستگاه‌های چاپ استانداردی است، اما فقط جای دستگاه رولی که مخصوص چاپ قرآن با کاغذ وایبر و گرماژ پایین(28 گرم) بوده، خالی است که این دستگاه‌ها کامل بوده و کاغذ را تا و صحافی کرده و کتاب را تحویل می‌دهد؛ البته دستگاه‌های رولی در کشور وجود دارند که ویژه چاپ روزنامه‌ها هستند و استاندارد لازم در آنها رعایت نمی‌شود و چاپ قرآن با آنها هدررفت زیادی داشته و نمی‌تواند کتاب را صحافی کند.
رکود در حوزه نشر سبب کاهش شمارگان قرآن شده است
این ناشر قرآنی همچنین درباره کاهش تیراژ قرآن و اینکه باید حرف اول را در چاپ قرآن بزنیم، اظهار می‌کند: رکود در حوزه نشر کشور سبب کاهش شمارگان قرآن شده است و افراد زیادی در این صنعت مشغول به فعالیت هستند. در این صنعت به صورت خود به خود، زمانی که فروش کمتر باشد، تولید نیز کاهش می‌یابد و این موضوع اثر منفی روی فروش خواهد داشت، از سوی دیگر بحث اشتغال نیز مطرح است؛ چرا که این امر باعث کاهش اشتغال شده و صنعت دچار مشکل و رکود می‌شود و در این راستا برخی از چاپخانه‌ها تعطیل شده، یا در آستانه تعطیلی هستند.
وی همچنین در رابطه با چاپ قرآن در خارج از کشور که به قرآن جمهوری اسلامی معروف هستند، می‌گوید: چندی پیش، قرآنی دیدم که توسط انتشارات «الهدی» در خارج از کشور چاپ و توزیع شده بود و کاغذ آن از نوع کاغذ 70 گرمی(گرماژ بالا) بود و این درحالی است که قرآن‌های چاپ داخل، از نظر کیفیت چاپ و صحافی در رتبه برتری قرار داشتند و باید گفت، دستگاه‌های چاپ داخلی قادر هستند که قرآن‌هایی با این ویژگی را چاپ کنند؛ از این‌رو این امر می‌تواند از نظر ارزآوری و اشتغال، به ضرر کشور باشد و بهتر بود که با آرم جمهوری اسلامی و در داخل کشور چاپ می‌شد که البته قرآنی را که مشاهده کردم، این آرم را داشت.
بابامحمدی در رابطه با مقرون به صرفه بودن چاپ قرآن در خارج از کشور و توزیع آن در همان منطقه، افزود: برخی از کشورها یارانه‌هایی را اختصاص می‌دهند تا کالای خود را مطرح کنند و خود در آن عرصه حضور جدی داشته باشند؛ از سوی دیگر به نظر می‌رسد، این قرآن‌ها در قطع پالتویی چاپ شده‌اند که امکان چاپ آن در داخل کشور وجود ندارد.
مقام معظم رهبری با نامگذاری سال 91 به نام «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» درباره اهمیت تولید ملی تأکید کردند: «بخش مهمی از جهاد اقتصادی مسئله تولید ملی است که اگر ملت با همت، عزم و آگاهی و با همراهی و برنامه‌ریزی درست مسئولان بتواند مشکل تولید داخلی را حل کند، بدون تردید بر چالش‌هایی که دشمن ایجاد می‌کند، غلبه خواهد کرد.»
این سخن مهم، می‌تواند چراغ و نقشه راهی برای مسئولان باشد تا بتوانند در مسیر درست حرکت کنند و حمایت از تولید ملی را در اولویت کاری خود قرار دهند. توجه به این موضوع بدون هیچ ملاحظه یا مصلحت‌اندیشی دیگری باید انجام شود و حمایت از چاپخانه‌های قرآن که اکنون در وضعیت خوبی به سر نمی‌برند و در آستانه تعطیلی هستند، در اولویت قرار گیرند؛ از این رو باید دید مسئولان انجام چنین طرحی چه برنامه‌ای برای مناطق محروم، ناشران قرآنی و چاپخانه‌های قرآن دارند؛ چرا که ما به عنوان ام‌القرای جهان اسلام باید حرف اول را در این زمینه بزنیم و پیشگام‌تر از سایر کشورها باشیم.
