از رحلت یک نویسنده قرآنی تا کوچ یک مترجم کلام وحی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، واپسین روزهای سال 92 را پشت سر می‌گذاریم و در این فرصت چند روزه تا پایان سال، از گذشتگان حوزه فرهنگ و ادب یاد می‌کنیم؛ از کسانی که عمر خود را در عرصه فرهنگ این مرز و بوم سپری کردند و حاصل عمرشان کتاب و دست‌نوشته‌هایی است که برای انسان‌های حال و آینده به یادگار گذاشتند.

امسال حوزه فرهنگ کشورمان، با از دست دادن چهره‌های شاخص و برجسته این حوزه، سیاهپوش شد. در گزارش «یادی از مردان نکونام تبار شعر و ادب» از امیرحسین فردی، محمد قهرمان، محمدعلی ابرآویز، حبیب‌الله معلمی و شیخ مصطفی رهنما یاد کردیم و در گزارش پیش رو از حاج عبدالحسین قلی‌زاده نوقابی، خادم قرآن، عبدالحمید آیتی، مترجم قرآن، محمود عبادیان، مترجم و استاد دانشگاه، محمدحسن حائری، مصحح دیوان غالب دهلوی و ... یاد می‌کنیم.

عبدالحمید آیتی؛ مترجم قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه

استاد عبدالمحمد آیتی، پژوهشگر، نویسنده و مترجم معاصر در حوزه فلسفه، تاریخ و ادب فارسی و عربی، 20 شهریور در بیمارستان امام حسین(ع) تهران، بعد از طی یک دوره بیماری در سن ۸۷ سالگی دعوت حق را لبیک گفت.

آیتی متولد سال ۱۳۰۵ در بروجرد و دارای مدرک دانشگاهی کار‌شناسی علوم معقول و منقول‌ از دانشگاه تهران بود. وی ابتدا در زادگاه خود برای کسب معلومات ابتدایی وارد مکتب‌خانه سنتی آغاباجی شد، اما پس از چندی والدینش وی را به دبستان اعتضاد که قدیمی‌ترین مدرسه مدرن در بروجرد به شمار می‌رفت، فرستادند.

وی در سال ۱۳۲۰ وارد دبیرستان و در سال‌های پایانی این دوره به تحصیل علوم حوزوی علاقه‌مند شد و به مدرسه علمیه نوربخش رفت و چند سالی نیز در آنجا علوم اسلامی را فرا گرفت. مرحوم آیتی در سال ۱۳۲۵ وارد دانشکده علوم معقول و منقول دانشگاه تهران شد و پس از به پایان بردن این دوره به خدمت وزارت آموزش‌ و پرورش درآمد و برای تدریس به بابل رفت.

مرحوم آیتی بیش از ۳۰ سال در شهرهای مختلف به‌ عنوان دبیر به تدریس پرداخت و در کنار تدریس، سردبیری ماهنامه آموزش‌ و پرورش را نیز برعهده داشت. همچنین در دانشگاه فارابی و دانشگاه دماوند دروس ادبیات فارسی و عربی را تدریس می‌کرد و از مترجمان به نام و چیره‌دست عربی به فارسی بود و ترجمه‌های فارسی قرآن مجید، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را به پایان برد.

استاد آیتی از سال ۱۳۷۰ به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و پس از تشکیل گروه دانشنامه تحقیقات ادبی در سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۷۹ ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامه تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز برعهده داشت. وی در سال ۱۳۸۱ به عنوان چهره ماندگار معرفی شد.

از آثار شادروان استاد عبدالحمید آیتی می‌توان به «کشتی شکسته» (ترجمه‌)، «تحریر تاریخ وصاف»، «درباره فلسفه اسلامی: روش و تطبیق آن»، «گزیده و شرح خمسه نظامی»، «تاریخ ابن‌خلدون»، «شکوه قصیده»، «تاریخ دولت اسلامی در اندلس»، «قرآن مجید»(ترجمه فارسی‌)، «شکوه سعدی در غزل»، «شرح و ترجمه معلقات سبع»، «الغارات در حوادث سال‌های معدود خلافت علی(ع‌)»، «گنجور پنج گنج»، «شرح منظومه مانلی»، «بسی رنج بردم» بازنویسی‌شده از فردوسی، «قصه باربد و بیست قصه دیگر از شاهنامه»، «معجم‌الأدبا»(ترجمه)، «گزیدۀ شرح مقامات حمیدی» و «شرح چهار شعر بلند نیما» اشاره کرد.

حاج عبدالحسین قلی‌زاده نوقابی، نویسنده کتاب «راهنمای نور»

حاج عبدالحسین قلی‌زاده نوقابی در سال 1315 به دنیا آمد. وی دارای مدرک کارشناسی ادبیات عرب و فوق لیسانس مبانی حقوق اسلامی بود و 36 سال به تدریس در مدارس و مراکز آموزشی قرآن کریم مشغول بود و تربیت نیروی متخصص قرآنی را برعهده داشت، بر اساس اجرای طرح‌های آموزشی دانش‌آموخته دوره‌های تدریسی وی در سراسر کشور به آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن کریم می‌پردازند که نشان از ادامه داشتن راه وی دارد.

وی، معلم، مدرس و نویسنده کتاب‌های درسی رشته‌های ترجمه و مفاهیم قرآن کریم و خادم قرآن کریم بود. کتاب «راهنمای نور»، طرحی نو در آموزش قرآن کریم است که در سراسر کشور در کلاس‌های ترجمه و مفاهیم قرآن کریم تدریس می‌شود.

محمدصادق همایونی سروستانی؛ نویسنده کتاب «تعزیه در ایران»

محمدصادق همایونی سروستانی، متولد پانزدهم تیرماه 1313 هجری شمسی در سروستان بود و 20 خرداد امسال درگذشت. در سال 1334، نخستین شعرش را در صفحه ادبی مجله‌ روشنفکر با عنوان ترانه چاپ کرد. از آن زمان به نوشتن رمان‌های دنباله‌دار، مقالات، سفرنامه، پژوهش در زمینه فرهنگ مردم و تعزیه و نقد و بررسی کتاب در روزنامه‌ها و نشریات مختلف پرداخت.

از همایونی بیش از 30 کتاب و 200 مقاله و گفت‌وگوهای بسیاری در زمینه شناخت تعزیه و نیز فرهنگ مردم و شعر و رمان منتشر شده است. آثار وی به ویژه در زمینه تعزیه و فرهنگ مردم مورد توجه ایران‌شناسان و علاقه‌مندان این رشته‌هاست.

وی برای دایره‌المعارف‌ها نیز مقالاتی نوشته و خود عضو هیئت علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بود. از جمله کتاب‌های همایونی می‌توان به «تعزیه در ایران»، اثر برگزیده سال کشور و برگزیده جشن کتاب فارس، «تعزیه و تعزیه‌خوانی» به عنوان اولین کتاب در زمینه تعزیه در ایران، «شیراز خاستگاه تعزیه و ترانه‌های محلی فارس» اشاره کرد. همچنین چندین مجموعه داستان، شعر، سفرنامه و کتاب‌هایی در باب فرهنگ مردم جزء آثار وی به‌ شمار می‌آیند.

محمود عبادیان؛ نویسنده «فردوسی، سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی»

محمود عبادیان در سال ۱۳۰۷ در ارومیه متولد شد و یازدهم فروردین امسال به علت کهولت سن در 85 سالگی دار فانی را وداع گفت. وی، استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم و عضو گروه فلسفه فرهنگستان هنر ایران بود. عبادیان مدرک دکتری تاریخ فلسفه عمومی را از دانشگاه چارلز پراگ و دکتری فلسفه کلاسیک آلمان را از دانشگاه هامبورگ آلمان داشت.

عبادیان بیش از ۳۰ عنوان کتاب فلسفی و ادبی ترجمه یا تألیف کرده است. رساله منطقی فلسفی «ویتگنشتاین» نخستین بار توسط وی به زبان فارسی ترجمه شد. «فردوسی، سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی»، «سقراط»، «درآمدی بر ادبیات معاصر ایران»، «تکوین غزل و نقش سعدی»(مقدمه‌ای بر مبانی جامعه‌شناختی و زیباشناختی غزل فارسی و غزلیات سعدی)، «گزیده زیباشناسی هگل»، ترجمه‌ «هگل جوان» (در تکاپوی کشف دیالکتیک نظری)، «پرتره زرتشت» و «عالم در آئینه تفکر فلسفی» از جمله آثار ترجمه‌ و تألیف شده عبادیان هستند.

پرویز مرزبان؛ نویسنده برگزیده چهاردهمین جایزه کتاب سال

پرویز مرزبان، استاد زبان و ادبیات فارسی، مدرس هنر و مترجم، عصر پنجشنبه، پنجم اردیبهشت در بیمارستان آتیه تهران درگذشت. مرزبان سال 1296 شمسی در تهران متولد شد. سال 1319 لیسانس خود را در رشته زبان انگلیسی گرفت. وی از سال 1316 - 1340 شمسی در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان و ادبیات فارسی، فرانسه و انگلیسی اشتغال داشت و از آن پس به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی و تاریخ و نقد هنر در دانشگاه‌ها پرداخت.

حاصل 50 سال فعالیت مرزبان در عرصه هنر، ترجمه و تألیف کتاب‌های متعدی است که هر کدام در حوزه خود، مرجع به شمار می‌آیند. کتاب «هنرهای ایرانیان» از جمله ترجمه‌های مرحوم پرویز مرزبان است که در دوره چهاردهم کتاب سال جمهوری اسلامی، از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال انتخاب شد.

«نظری به هنر نقاشی» نوشته کاترین گیبسون، «تاریخ هنر» نوشته اچ. دبلیو. جنسن، «هنرهای ایران» نوشته ر. دبلیو. فریه، «سیر تمدن» نوشته رالف لینتون، «معنی زیبایی» نوشته اریک نیوتن، « تاریخ تمدن – جلد ۶ - اصلاح دینی» نوشته ویل دورانت – آریل دورانت و «تاریخ تمدن – جلد ۸ - عصر لویی چهاردهم» نوشته ویل دورانت – آریل دورانت از جمله آثاری هستند که مرزبان ترجمه کرده است. «فرهنگ مصور هنرهای تجسمی؛ سی دیدار» هم یکی از آثار تألیفی این نویسنده است.

محمدحسن حائری؛ مصحح دیوان غالب دهلوی

محمدحسن حائری، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی، 20 مرداد، پس از جلسه‌ دفاع که در دانشگاه ادبیات کرج برگزار شد، درگذشت.

زنده‌یاد محمدحسن حائری، عضو هیئت علمی گروه ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی بود که از آثار وی می‌توان به تصحیح «دیوان غالب دهلوی»،«مبانی عرفان و تصوف و ادب پارسی‌»، «سومنات خیال‌»، «راه گنج» و «صائب و شاعران طرز تازه» اشاره کرد.

سعید نیاز کرمانی؛ صاحب «برگزیده شاهنامه»

سعید نیاز کرمانى در سال ۱۳۱۸ در کرمان به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایى و متوسطه را در زادگاه خویش و تحصیلات عالى را در تهران به پایان برد. وی سال‌ها سردبیرى چند مجله در تهران را برعهده داشت و تا پایان عمر در مؤسسه انتشاراتی خود فعالیت می‌کرد.

سعید نیاز کرمانی از سال ۱۳۴۴، کار خود را با رادیو ایران در زمینه نویسندگى و ترانه‏‌سرایى آغاز کرد و این همکارى تا سال ۱۳۵۲ ادامه داشت. نخستین کتابى که از نیاز کرمانى منتشر شد «برگزیده شاهنامه» بود که بعدها در ژاپن هم ترجمه و منتشر شد. سپس مجموعه شعر او با عنوان «در کوچه‏‌هاى خلوت شب» با مقدمه باستانى پاریزى به سال ۱۳۵۳ در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. این کتاب تاکنون سه مرتبه چاپ شده است.

سال‌هاى ۱۳۵۹ ـ ۱۳۶۶، کار اصلى نیاز، پژوهش پیرامون احوال و آثار و اشعار خواجه شیراز بود. از او ۱۵ جلد «حافظ‌شناسى» و چند کتاب ضمیمه «حافظ‌شناسى» از جمله «پیر ما گفت» در این زمینه منتشر شده است. تصحیح انتقادى «خمسه» خواجوی کرمانى براساس کهن‌ترین نسخه جهان با مقابله هشت نسخه کهن دیگر، از جمله کارهای پژوهشی نیاز کرمانی است که به همت دانشگاه کرمان در سال ۱۳۷۰ و همزمان با برگزارى بزرگداشت خواجوى کرمانى چاپ و منتشر شد.

سعید نیاز کرمانی، شاعر و مدیر انتشارات پاژنگ، شامگاه سه‌شنبه، 12 شهریور، پس از تحمل مدت زمان طولانی بیماری به علت نارسایی کلیوی درگذشت.

علیشاه مولوی، شاعر بختیاری

علیشاه مولوی متولد سال 1331 در مینکوه آغاجاری خوزستان است. از وی در مجلات آدینه، دنیای سخن، کارنامه، پایا، نافه، کلک، گوهران، پابریک، ارمغان فرهنگی و تجربه و برخی روزنامه‌های دیگر شعر و مطالب ادبی به چاپ رسیده است.

وی پنجشنبه، ۱۵ اسفند در پی سکته مغزی در بیمارستان فیروزآبادی تهران درگذشت و سپس در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد.

علیشاه مولوی پنج دفتر شعر را در طول سال‌های ۵۸ ـ۶۰ منتشر کرده است. او در سال ۱۳۵۸، داستان «شهید سوم» را منتشر کرد و در ادامه با نام مستعار «بهار آقا» و «ع . مولوی»، پنج دفتر شعر را در طول سال‌های ۵۷ - ۵۹ عرضه و از دهه‌ ۶۰، آثار خود را در نشریات ادبی منتشر کرد. او از سال ۱۳۵۹ و پس از انتشار این آثار تا سال ۱۳۸۷ هیچ کتابی منتشر نکرد. «نشانه‌های زمینی»، «شهید سوم»، «آوازهای آغاز»، «بهار تا زمستان 58»، «از خلق به امپریالیسم»، «خلق‌نامه» و «کاملن خصوصی برای آگاهی عموم» نام کتاب‌های اوست.

علیرضا فرهمند، مترجم کتاب «ریشه‌ها»

علیرضا فرهمند، مترجم و روزنامه‌نگار پیشکسوت ایرانی و مترجم کتاب «ریشه‌ها» متولد سال 1319 بود و در سال‌های پیش از انقلاب، دبیری سرویس بین‌الملل روزنامه کیهان را برعهده داشت. وی 21 دی امسال در بیمارستان سجاد تهران و به دلیل بیماری سرطان دار فانی را وداع گفت.

«ریشه‌ها» عنوان رمانی است که رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات خود در دیدار اخیر با فرماندهان بسیج سراسر کشور اشاره‌ای به آن داشتند.

ریشه‌ها، حماسه یک خانواده آمریکایی، کتابی است که آلکس هیلی، در آن زندگی خانواده و نیاکانش را به تصویر می‌کشد. پیام محوری این داستان، وضعیت نابسامان آمریکاییان آفریقایی‌تبار و بیان رنج‌ها و کاستی‌های زندگی وی در دوران برده‌داری و پس از آن است. در نگاهی دقیق‌تر، نویسنده به شناساندن مفاهیم تبعیض نژادی، بردگی، بیگاری و زیر تملک دیگران بودن می‌پردازد و آن را محکوم می‌کند. این رمان مستند به دلیل صراحت در توصیف وحشی‌گری برده‌داران و مظلومیت برده‌ها، سند ارزشمندی از ظلم نفس‌گیری است که بر مظلومان جهان رفته.

محمدرضا فتاحی، شایان افضلی، سیدرضا کتابچی، محمد زهرایی، مجید فروتن، حشمت‌الله اسحاقی، علی‌اکبر شعاری‌نژاد و احمد عطایی نیز از فعالان حوزه فرهنگ و ادب بودند که امسال به رحمت ایزدی پیوستند.