معرفی گونه‌های مطالعات میان‌رشته‌ای قرآنی در مقاله‌ای علمی ـ پژوهشی
گروه اندیشه: مقاله «گونه‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم» مقاله‌ای است که با توجه به ضرورت‌های دوران معاصر، به معرفی گونه‌های مختلف مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن در سه دسته کلی چندرشته‌ای، میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، مقاله «گونه‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم» با تألیف قاسم درزی، احد فرامرز قراملکی و منصور پهلوان یکی از مقالات بیستمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی» و در واقع اولین مقاله استخراج شده از پایان‌نامه قاسم درزی با عنوان «روش‌شناسی مطالعات بین‌رشته‌ای در علوم انسانی و مطالعات قرآنی» است.
در چکیده این مقاله آمده است: «چندوجهی بودن پدیده‌ها و مسائل و همچنین پیشگیری از تحویل‌انگاری، پژوهشگران را از مطالعات میان‌رشته‌ای ناگزیر ساخته است. قرآن کریم نیز در دوران معاصر به همین دلایل بسیار در معرض چنین پژوهش‌هایی قرار گرفته است. لیکن به دلیل نو بودن این شکل از مطالعات، عموماً پژوهشگران بنا به برداشت خود از میان‌رشته‌ای به آن می‌پردازند که همین امر، تعیین محدوده و بیان تعریفی منسجم از میان‌رشته‌ای و همچنین بیان گونه‌های قرآنی آن را لازم می‌گرداند.»
نویسنده مقاله پس از طرح مسئله، به گونه‌های مطالعات میان‌رشته‌ای اشاره کرده و بر اساس میزان تحقق همگرایی میان رشته‌ها در یک پژوهش، سه گونه اصلی از این اشکال را که می‌تواند کلیتی از گستره مطالعات میان‌رشته‌ای را در اختیار قرار بدهد، انتخاب کرده و بر اساس آن‌ها مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم را بررسی می‌نماید. این سه گونه اصلی به ترتیب عبارتند از چندرشته‌ای، میان‌رشته‌ای، و فرارشته‌ای.
به تعبیر نویسنده، «چندرشتگی» عبارت است از ارتباط محدود و مختصر رشته‌ها برای حل یک مسئله و یا فهم یک پدیده. وی در این بخش از مقاله ذیل دو عنوان «تطبیق علوم بر مفاهیم قرآنی؛ تطبیق متکلمانه» و «تطبیق معرفت‌گرایانه قرآن و دیگر علوم» به بررسی و تبیین مبانی نظری چندرشتگی و نظریه‌پردازی در باب آن پرداخته است. به بیان نویسندگان، در مطالعات چندرشته‌ای، ترکیب و همگرایی در رشته‌های درگیر در کمترین میزان است و از چندرشته‌ای قرآنی بیشتر با عنوان «تطبیق» یاد می‌شود.
نویسنده در ادامه به بررسی «میان‌رشتگی و مطالعات قرآنی» در دو بعد «میان‌رشتگی روشی» و «میان‌رشتگی نظری» می‌پردازد. در مطالعات میان‌رشته‌ای، بر خلاف چندرشته‌ای، شاهد همگرایی و ترکیب خوبی از رشته‌ها هستیم و با ایجاد زبان مشترک و برقراری دیالوگ میان رشته‌هاست که این زبان مشترک دست‌یافتنی می‌شود.
در بخش میان‌رشتگی، روشی چهار نوع از این مطالعات «روش فلسفی ـ تحلیلی و مطالعات قرآنی»، «روش تاریخی و مطالعات قرآنی»، «روش تجربی و مطالعات قرآنی» و «روش تفسیری و مطالعات قرآنی» معرفی می‌شود و ذیل عنوان آخر، یعنی «روش تفسیری و مطالعات قرآنی» نیز به چهار نوع از مطالعات که یکی از آن‌ها خود به دو قسم تقسیم می‌شود، اشاره می‌کند. این مطالعات عبارتند از «نشانه‌شناسی و مطالعات قرآنی»، «هرمنوتیک و مطالعات قرآنی»، «نظریه ادبی و مطالعات قرآنی» و «زبان‌شناسی و مطالعات قرآنی» شامل «زبان‌شناسی تاریخی و مطالعات قرآنی» و «سبک‌شناسی و مطالعات قرآنی».
نویسنده در این بخش‌ها در واقع می‌کوشد تا به شکلی فشرده و در عین حال جامع، به اهم گونه‌های پژوهش میان‌رشته‌ای قرآن کریم، در بعد روشی بپردازد و به برخی از شواهد موجود برای هر یک از آن گونه‌ها نیز اشاره کند.
در ادامه نوبت به گونه دوم از مطالعات میان‌رشته‌ای، یعنی میان‌رشتگی نظری می‌رسد و نویسنده که در ابتدای این بخش با استناد به جمله‌ای از یکی از نظریه‌پردازان این نوع از میان‌رشتگی را گونه‌ای جامع‌تر و منسجم‌تر از میان‌رشتگی روش‌شناختی معرفی می‌کند در تشریح و توصیف این گونه از مطالعات می‌نویسد: «وقتی برای فهم معضله‌ای اجتماعی که در قرآن بیان شده است از علم جامعه‌شناسی و اصطلاحات مطرح شده در آن استفاده نماییم، میان‌رشتگی نظری تحقق پیدا خواهد کرد؛ همین‌گونه است استفاده از دیگر رشته‌ها در فهم قرآن کریم و یا حل معضله‌ای خاص با استفاده از قرآن کریم و رشته‌ای دیگر».
نویسنده میان‌رشتگی قرآن را به دو گونه تقسیم می‌کند؛ یکی این که برای فهم بهتر مفاهیم قرآنی از دیگر رشته‌ها استفاده شود و دیگر این که حل مشکل و یا معضله‌ای خاص، اعم از مشکلات فردی و اجتماعی، با استفاده از مفاهیم قرآنی و مباحثی که در دیگر علوم وجود دارد، انجام شود.
در ادامه مقاله نیز سیستم فرارشتگی معرفی می‌شود که به دنبال ایجاد نگاهی کلی‌تر به رشته‌ها و حل مسائلی است که نیاز به نگرشی کلان‌تر از نگرش رشته‌ای دارند و به یک رشته خاص محدود نمی‌شوند؛ مانند پژوهش در باب تجارب معنوی که نمی‌توان آن‌ها را به علم خاصی محدود کرد.
بر اساس بخش نهایی، یعنی جمع‌بندی این مقاله، نیز بر این مطلب تأکید شده است که با ایجاد منظومه‌ای از گونه‌های مختلف مطالعات قرآنی می‌توان به انسجام بیشتری در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم دست یافت و نقشه راهی را پیش روی علاقه‌مندان به این گونه از مطالعات گشود.
یادآور می‌شود، «مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی» فصلنامه‌ای علمی ـ پژوهشی است که به صاحب‌امتیازی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مدیرمسئولی محمدرضا حاتمی و سردبیری علی‌اکبر علیخانی منتشر می‌شود.
