اختصاص نیمی از دانشنامه فاطمی به مباحث حقوق زن در اسلام
گروه ادب: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل هجمه‌ای که درباره جایگاه زن در اسلام وجود داشت، شهید مطهری «نظام حقوق زن در اسلام» را نوشتند؛ طبیعتاً پس از پیروزی انقلاب بر این هجمه‌ها افزوده شد و به همین دلیل مباحث بیشتری در این دانشنامه به این موضوع اختصاص پیدا کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، آئین معرفی و بررسی دانشنامه فاطمی(س)، پیش از ظهر امروز، 13 اردیبهشت، با حضور حجج اسلام فاضل حسامی و اکبر زراعتیان، اعضای هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سرای اهل قلم بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام حسامی ضمن معرفی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: یکی از پژوهشکده‌های این پژوهشگاه به دانشنامه‌نگاری اختصاص یافته که آغاز فعالیت آن به سال 79 ـ سال نامیده‌شده به نام امام علی(ع) ـ بازمی‌گردد. در همان سال دانشنامه امام علی(ع) را آغاز کردیم و زمانی که به نتیجه رسید، بزرگانی نظیر آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در آن مقاله داشتند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: پس ازاتمام کار دانشنامه امام علی(ع)، علامه جوادی آملی خواستند تا دانشنامه‌ای با همان سبک و سیاق درباره حضرت زهرا(س) نگاشته و تدوین شود و این موضوع را نزد رهبر معظم انقلاب طرح کردند. با همین مقدمه گروه کار را برای تألیف دانشنامه شروع کرد و از سال 81 که تنفیذ امر صورت گرفت، مدخل‌هایی تنظیم شد.
حجت‌الاسلام حسامی افزود: از آنجا که جهت‌گیری دانشنامه فاطمی(س) الفبایی نبود، در این اثر دو جهت کلان مطرح بود. اول تقسیم برخی موضوعات مربوط به شخصیت برجسته حضرت زهرا(س) و بخش دیگر آن به دلیل تناسب حضرت زهرا(س) به موضوع زن و خانواده، به این موضوع اختصاص یافت.
وی عنوان کرد: در هر دو بخش دانشنامه، متخصصان رشته‌های مختلف حضور داشتند. چرا که در این اثر تنها به بیان تاریخ پرداخته نشده است و در هر دو قسمت موضوعات مختلفی تحت پوشش قرار گرفت. طرح اولیه در سال 83 تنظیم و تصویب شد و تا سال 88 پایه مقالات تنظیم شد.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: از سال 88 تا 91 مقالات بازنویسی اساسی شد و تبدیل به مقالات دانشنامه‌ای شد و برخی مقالات حذف و اضافه شد. علت هم آن بود که مقالات دانشنامه‌ای تفاوت اساسی با مقالات پایان‌نامه‌ای دارد و خود به خود زمان بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد و تنظیم تاریخ‌مند آنها به شکل مختصر با محتوای غنی نیازمند بازه زمانی طولانی‌تری است.
وی با بیان اینکه دانشنامه‌نویسی کاری منحصر به فرد و پرهزینه است، ادامه داد: یکی از این هزینه‌ها بدیع بودن است. با این رویکرد دانشنامه فاطمی(س) در 6 جلد تنظیم شد که مجلدات اول و دوم به موضوعاتی نظیر حیات، منزلت و شخصیت فاطمه(س) اختصاص پیدا کرده است و مقالات مختلفی را در خود جای داده است.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: جلد سوم این اثر به بیان حکمت و مقامات علمی حضرت می‌پردازد. جلد چهارم و پنجم مربوط به بخش دوم، یعنی زن و خانواده است و آخرین جلد به مباحث اجتماعی زن و خانواده می‌پردازد. قبل از پیروزی انقلاب، به دلیل هجمه‌ای که درباره حایگاه زن در اسلام صورت گرفت، شهید مطهری «نظام حقوق زن در اسلام» را نوشتند. طبیعاً پس از پیروزی انقلاب این هجمه خیلی بیشتر شد و به همین دلیل مباحث بیشتری در این دانشنامه به این موضوع اختصاص یافت.
وی ادامه داد: در جلد اول نوزده مقاله موجود است که از دیباچه به قلم حجت‌الاسلام رشاد شروع می‌شود و مقدمه را سرپرستان علمی بهجت‌پور و مقیمی‌حاجی نوشته‌اند. زندگی‌نامه حضرت را استاد مقیمی تنظیم کرده‌اند و مقاله بعدی با عنوان حضرت محمد(ص) را بنده تنظیم کرده‌ام.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: مقاله‌های حضرت خدیجه(س)، ولادت حضرت زهرا(س)، برادران و خواهران حضرت، فاطمه(س) همراه پیامبر، ازدواج حضرت زهرا(س)، رابطه حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) و فرزندان حضرت زهرا(س) که به تفاوت آراء واختلافات نیز می‌پردازد، در این مجلد قرار دارند. همچنین در این جلد به موضوع فدک، شهادت و خاکسپاری پرداخته شده است.
وی اظهار کرد: در جلد دوم بحث اسماء و اوصاف، علم، مناقب و کرامات و سیره فرهنگی و اجتماعی و خانه‌‌داری حضرت زهرا(س) مورد بررسی قرار گرفته است تا بتواند حضرت را به عنوان الگو معرفی کند. همچنین در جلد سوم معارف حضرت زهرا(س) بیان شده و موضوعاتی نظیر معاد، دنیا و آخرت، خداشناسی و انسان‌شناسی را می‌توانیم در این مجلد بیابیم.
حجت‌الاسلام حسامی ادامه داد: جلد چهارم، دارای چهارده مقاله درباره جایگاه ارزشی زن، تفاوت زن و مرد، روابط زن و مرد و ارث زنان به چشم می‌خورد. همچنین جلد پنجم به بیان مباحث حقوقی، شهادت زن، مهریه و طلاق می‌پردازد و جلد ششم تحول در شخصیت زن، اخلاق جنسی، خانواده، ازدواج، همسری، نقش مادری و نوع پوشش زن جمع‌آوری شده است.
در ادامه این مراسم حجت‌الاسلام زراعتیان به ارائه گزارش مختصری از دانشنامه و دایرة‌المعارف‌نگاری پرداخت و گفت: دانشنامه‌ها دارای جایگاه ویژه‌ای در میان اهل دانش هستند و ابزار جدیدی برای گزارش رشد دانش در علوم مختلف با زبانی رسا و گویا هستند.
وی با بیان اینکه دانشنامه‌ها یا آزد و یا مقید هستند، ادامه داد: دانشنامه‌های آزاد در محدوده شخص یا کتاب خاصی نیستند و به همه آنچه در آن موضوع است، می‌پردازند؛ مثل دانشنامه جهان اسلام. در مقابل این گروه، دانشنامه‌های مقید قرار دارند. مثل همین دانشنامه با محوریت حضرت زهرا(س) که در حاشیه آن مطالب مرتبط گزارش می‌شود. دانشنامه حاضر نیز با محوریت فرد نگارش شد و در اختیار دانشمندان قرار گرفت و شایسته است به زبان‌های زنده دنیا برگردان شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: زبان مقالات دانشنامه گزارشی است البته به این معنا نیست که نویسنده مأموریت بیان مطلب ندارد. اتفاقاً در این دانشنامه از نوآوری‌ها استقبال شده است و نکته بعد پرهیز از نقل قول مستقیم است. نظرات اندیشمندان و حتی روایات، تنها نقل به مضمون می‌شود تا از تکرار جلوگیری شود.
حجت‌الاسلام زراعتیان افزود: در نگارش دانشنامه کوتاهی و روان‌نویسی در متن بسیار اهمیت دارد و نباید تنها اهل فن مخاطب در نظر گرفته شود. مستند بودن نیز از مهمترین ویژگی‌ها است وهیچ نکته‌ای بدون استناد قابل پذیرش نیست و در این میان نیز اولویت با اسناد دست اول است.
وی اظهار کرد: مقالات دانشنامه‌ای در یک کار گروهی انجام و فرآوری می‌شود و نویسنده تنها دو سهم از کل شش سهم را برعهده دارد و الباقی در کارِ گروهی انجام می‌شود. درباره در این دانشنامه نیز مقالات در ابتدا پایان‌نامه‌ای نوشته شده بود و مدت زیادی زمان برد تا تبدیل به مقالات دانشنامه‌ای شود.
