فیلم به ظاهر دینی هم می‌تواند کارکرد ضد دینی داشته باشد
گروه هنر: یک فیلمنامه‌نویس گفت: شرط فیلم دینی، ظاهر آن نیست، چون برخی آثاری که ظاهرا دینی هستند کارکردی ضددینی دارند.
سعید رحمانی، فیلمنامه‌نویس در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره ویژگی‌‌های فیلمنامه‌نویسی قرآنی اظهار کرد: من چندین سال است که در صدا و سیمای قم افتخار تدریس فیلمنامه‌نویسی دارم. در این کلاس‌ها نیز بارها درباره ساختار و مضمون فیلمنامه دینی بحث شده است؛ این بحث‌ها درباره عناوین دیگری چون سینمای ماوراء و معناگرا می‌شود، اما آنچه مسلم است درباره این عنوان‌ها سه نکته وجود دارد: ابتدا اینکه فرم و مؤلفه‌های یک اثر دینی باشد، همانند آنچه که در روایت زندگی ائمه وجود دارد. دوم زمانی که مضمون شکلی دینی دارد. سوم آثار که به واسطه اثرگذاریشان، دینی می‌شود. بدین معناکه فیلم یا فیلمنامه نه در ظاهر نه در مفهوم پیام دینی ندارد، اما تاثیری که به روی مخاطب می‌گذارد همان چیزی است که تعریف فیلمنامه دینی را مشخص می‌کند.
وی افزود: ذکر این نکته ضروریست که فیلم‌هایی هستند که ظاهری کاملا دینی دارند، اما آن چیزی که دیدنشان حاصل می‌شود، تاثیرگذاری ضد دینی است. برای مثال از فیلم «تمام وسوسه‌های مسیح» می‌توان به عنوان نمونه‌ای بارز نام برد. در داخل کشور هم چنین کارهایی وجود دارد، اما بنا به دلایل خاص صلاح نمی‌دانم که نام آنها را مطرح کنم، ولی باید بگویم کارهایی که در ورطه شعار گرفتار آمده‌اند یا اینکه قرائت‌هایی نادرست از اسلام واقعی دارند نمود بارز کارهایی است که با وجود ساختار دینی تاثیرگذاری ضد دینی دارند.
رحمانی تاکید کرد: یک فیلمنامه‌نویس زمانی می‌تواند ادعا کند که یک متن دینی نوشته که نسبت به این حوزه احساس تکلیف کند. این ویژگی نیز در شرایطی حاصل می‌شود که به بحث اثرگذاری تاکید ویژه داشته باشد. با این جمله مشخص می‌شود داشتن اثرگذاری اصلی‌ترین شرط برای تشخیص یک فیلمنامه دینی است. در ادامه برای درک بهتر موضوع از بیانات مقام معظم رهبری بهره می بریم که بهترین چراغ راه است.
توصیه‌های مقام معظم رهبری در باب هنر دینی
رحمانی اضافه کرد: مقام معظم رهبری در دیداری که با اهالی هنر داشتند فرمودند: « نکته دیگری که آن را یاداشت کرده‌ام و در سخنان آقایان نیز مطرح شد بحث هنر دینی است. من می‌خواهم این را عرض کنم که هنر دینی به هیچ وجه هنر قشری‌گری و هنر تظاهر‌گرایانه دینی نیست، چون هنر الزاما با واژگان دینی به وجود نمی‌آید چه بسا هنری صد در صد دینی باشد، اما در آن از واژگان عرفی و غیر دینی استفاده شده باشد، پس نباید تصور کرد هنر دینی کاری است که داستانی دینی را روایت کند یا اینکه درباره روحانیت سخن گوید، هنری دینی آن است که بتواند معارفی را که همه ادیان و بیش از همه دین مبین اسلام به نشر آن در بین همه انسان‌ها همت گماشته، نشر دهد.»
فیلمنامه‌نویس «سی‌امین روز» ادامه داد: در بخش دیگری از سخنان مقام معظم رهبری آمده است: «در یک قصه اگر هنر مفهوم عدالت را در جامعه ترویج دهد آن هنر دینی محسوب می‌شود، حال ممکن است در این کار، هیچ اسم و آیه‌ای از قرآن و احادیث وجود نداشته باشد.» با توجه به بیانات رهبر من به عنوان فیلمنامه‌نویسی که کارهای متعددی در حوزه فیلم‌ها و سریال‌های دینی دارم، سعی کرده‌ام به رویکردی که مقام معظم رهبری به آن تاکید دارند مکلف باشم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا صرف شعار دادن در فیلم‌های دینی امری ناپسند است؟ گفت: عکس العمل ما در مقابل شعار در آثار دینی به این معنا نیست که با این رویکرد مخالفیم، بلکه منظور چگونگی بیان آن است، چون تا زمانی که ما زمینه پذیرش شعار در سینما را فراهم نکنیم قادر نخواهیم بود شعار را به طرز دلنشینی بیان کنیم. این مسئله درباره برخی مسائل دینی نیز وجود دارد. برای مثال در امر به معروف و نهی از منکر تا شرایط فراهم نباشد نمی‌توان انتظار محقق شدن آن را داشت. با این توضیح می‌بینیم در فیلم‌ها و سریال‌های ما از نشانه‌های دینی استفاده می‌شود بدون اینکه به کارکرد دراماتیک آن توجه شود.
استفاده از سکانس نماز در آثار تلویزیونی
فیلمنامه‌نویس سریال «وفا» مثال زد: استفاده از سکانس نماز در تولیدات سیما گواه بارز ادعای فوق است که عمدتا بدون کارکرد دراماتیک در کارها جا داده می‌شود، البته من در تمامی کارهایم سعی می‌کنم یک سکانس نماز در سریال‌هایم داشته باشم، اما این عمل زمانی در فیلمنامه روی خواهد داد که کارکرد دراماتیک آن فراهم باشد. در حقیقت زمانی باید سکانس نماز در کار جدا داده شود که اگر آن امر روی ندهد فیلم یا سریال با آسیب مواجه شود. اما متاسفانه این خواسته در اکثر کارهای سینمایی و تلویزیونی روی نمی‌دهد.
رحمانی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی بر اینکه غنای فیلمنامه دینی در طرح آن شکل می‌گیرد یا نگارش؟ تصریح کرد: با سه شکل می‌توان یک فیلمنامه را شروع کرد. ابتدا بر اساس یک موقعیت دراماتیک، بر اساس یک موضوع یا بر اساس یک شخصیت. در آثار دینی ما معمولا کارها بر مبنای تلفیق دو شرط اول حاصل می‌شود. همین عمل هم سبب شده فیلم‌ها یا سریال‌ها به ورطه شعار گرفتار آید، در صورتی که با تحقیق می‌توان به زوایا و لایه‌های مختلف موضوع مورد نظر پی برد و در این شرایط می‌توان انتظار یک قصه خوب را داشت.
وی در پایان تاکید کرد: سوال مهمی در حوزه آثار دینی وجود دارد مبنی بر اینکه یک فیلم دینی در شکل تاریخی می‌تواند تاثیرگذاری بهتری داشته باشد یا معاصر؟ جواب به پرسش این است که مردم زندگی ائمه و بزرگان دین را دوست دارند برای همین هم از آن استقبال خوبی می‌کنند، اما فیلم‌های دینی با رویکرد معاصر تاثیرگذاری بیشتری دارند، چون تماشاگر می‌داند که نمی‌تواند مثل بزرگان دین باشد، اما با آدم‌های معاصر قادر است همزادپنداری کند.
