مطالبه جدی از حوزه‌های علمیه؛ آموزه‌های دین در حوزه ترک اعتیاد عملیاتی شود

فرید براتی سده، مدیرکل سابق دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در تشریح این مسئله که چرا علی‌رغم آگاهی عمومی در خصوص مضرات اعتیاد آمار اعتیاد در کشور مدام رو به افزایش است، گفت: در گذشته تحقیقات نشان می‌داد که بین میزان آگاهی و مصرف مواد مخدر و بین سطح تحصیلات و مصرف این مواد در کشور ارتباط منفی وجود داشت، یعنی هر چه میزان آگاهی و تحصیلات بیشتر بود، میزان اعتیاد کمتر بود.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی به نتایج تحقیقات اخیر در خصوص اعتیاد اشاره و عنوان کرد: اطلاعات و تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تقریباً 20 درصد از کسانی که مواد مخدر را تجربه و یا مصرف کرده‌اند دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. (این آمار از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شده است).
بین دانشجویان دانش و معرفت وضعیت سطحی پیدا کرده است
این روانشناس کشورمان با تأکید بر اینکه باید این مسئله و دلایل آن مورد بررسی قرار گیرد، گفت: شاید یکی از دلایل وجود چنین آماری این باشد که در دانشگاه و بین دانشجویان ما دانش و معرفت وضعیت سطحی پیدا کرده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر ما ممکن است انتظار داشته باشیم که رابطه بین آموزش و رفتار (از جمله رفتارهای اعتیادی) رابطه‌ای خطی باشند، یعنی نتیجه قطعی آموزش و اطلاع رسانی، عمل باشد و آموزش‌های ما بلافاصله تبدیل به مهارت شده و در رفتار، خود را نشان دهد.
این روانشناس تصریح کرد: روانشناسان اجتماعی معتقد هستند که رابطه بین نگرش (که آموزش هم جزئی از آن قرار می‌گیرد) و رفتار یک رابطه خطی و متناظر نیست و چه بسا من دانش و نگرشی داشته باشم و آن نگرش و دانش تبدیل به رفتار نشود و چه بسا من معتقد باشم، یعنی نگرش داشته و حتی آموزش دیده باشم که مثلاً دروغ بد است اما باز هم زمانی که احساس کنم لازم است دروغ بگویم.
وی یکی از دلایلی که موجب می‌شود افراد برخلاف نگرش‌ها و باورهای خود رفتار کنند را توجیه بیرونی و درونی دانست و اظهار کرد: افراد خود را با دلایل درونی و بیرونی قانع می‌کنند که برخلاف اعتقادات خود رفتار کنند.
براتی‌سده آموزش در زمینه اعتیاد را نیز همینطور دانست و گفت: چه بسا من معتقد باشم که اعتیاد چیز خوبی نیست ولی رفتار ناپسندی که معتقد هستم خوب نیست را انجام دهم و این مسئله زمانی که توجیه کافی برای من وجود داشته باشد، رخ می‌دهد.
وی افزود: جالب اینکه بسیاری از افراد تحصیل کرده ما توجیه بیرونی بسیار قوی نیز برای مصرف مواد مخدر دارند مثلاً مطرح می‌کنند که شب امتحان برای گرفتن نمره بیشتر مصرف می‌کنم.

راحت شدن مقوله توجیه
استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی رابطه بین آموزش و نگرش به خصوص در جوامعی مثل جامعه ما که توجیهات بیرونی بسیار زیادی در آن وجود دارد یا می‌توان پیدا کرد را پیچیده دانست و گفت: در چنین جوامعی می‌توان به راحتی خود را توجیه کرد که من هم می‌توانم مانند بقیه برخلاف باورم رفتار کنم.
وی تأکید کرد: یک نکته مهم‌تر در خصوص پدیده مصرف مواد مخدر در ایران این است که این پدیده پیچیدگی‌ها، سختی‌ها و ظرافت‌های زیادی دارد که به صرف آموزش نمی‌شود این مسائل را حل کرد، بلکه مسائل اجتماعی و کلان‌تری را باید مطرح کرد و صرف ارائه دانش و اطلاعات کفایت نمی‌کند.
براتی‌سده در تشریح بخشی از این مسائل کلان، گفت: مثلاً ما می‌خواهیم به جوانی که برای تحصیل خود هزینه کرده و اکنون نمی‌تواند کار پیدا کند، آموزش دهیم که مواد مخدر بد است؛ وقتی شرایط اجتماعی، وضعیت خانوادگی و انتظاری که از وی وجود دارد را نگاه می‌کنیم این عوامل و متغییرها سنگین‌تر از آموزش‌هایی است که به وی متذکر شده «مصرف مواد مخدر بد است»، حال اگر در این میان دوستان وی نیز توصیه‌ای برای مصرف مواد مخدر به وی داشته باشند، او معتاد می‌شود.
وی ادامه داد: یا جوانی که سلامت روان وی تأمین نشده اما آموزش‌هایی مبنی بر آشنایی با مواد مخدر دیده و به وی گفته شده است که مصرف مواد مخدر بد است، این آموزش‌ها نمی‌تواند تأثیر قوی داشته باشد. پس در این چرخه باید سایر متغیرهای اجتماعی را نیز در نظر گرفت.
جوانان به جای حل مشکلات، سعی می‌کنند مشکلات را فراموش کنند
مدیرکل سابق دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی نتیجه‌گیری کرد که در حقیقت جوانان به این سمت حرکت کرده‌اند که مشکلات خود را به جای حل کردن، به کمک مواد مخدر به فراموشی بسپارند.

صرف آموزش نمی‌تواند دلیلی بر عدم مصرف مواد مخدر باشد
وی اعلام کرد: صرف آموزش نمی‌تواند دلیلی بر عدم مصرف باشد آن هم در جامعه‌ای که وضعیت سلامت روان آن جامعه قابل بررسی است، وضعیت بی‌کاری در شرایط بدی قرار دارد و هدفمندی رایانه‌ها می‌تواند شرایط خاصی در وضعیت اقتصادی هر خانواده ایجاد کند. بنابراین وقتی این وضعیت‌های کلان را در نظر می‌گیریم، آموزش یک مسئله سطحی در پیشگیری از اعتیاد است.
این روانشناس بر نوع و نحوه آموزش‌ برای پیشگیری از اعتیاد نیز اشاره و اظهار کرد: باید بررسی کنیم نوع و شکل آموزش‌ها در زمینه اعتیاد چگونه باید باشد و آیا صرف اینکه بگوییم مواد مخدر بد است، کفایت می‌کند؟ نوجوان و جوان ما ممکن است در دراز مدت معتقد باشد که مواد بد است، اما مشکل کنونی خود را با مواد حل (فراموش) می‌کند.
صرف انتشار بروشور و نوشتن جملاتی دال بر بدی اعتیاد آموزش است؟
وی این سؤال را مطرح کرد که آموزش‌هایی که در خصوص مواد مخدر در جامعه ما ارائه می‌شود آیا کارآمد است؟ آیا صرف انتشار بروشور و نوشتن جملاتی دال بر بدی اعتیاد آموزش است؟ در دانشگاه‌های ما در خصوص پیشگیری از استفاده مواد مخدر چه آموزش‌هایی ارائه شده می شود؟ آیا دلایل و زمینه‌های مصرف مواد را می‌دانید؟ آیا برگزاری نمایشگاه می‌تواند عملی پیشگیرانه در اعتیاد جوانان ما باشد؟ آیا صرف نشان دادن یک فیلم در تلویزیون آموزش است؟ یا آموزش مباحث فراتری را شامل می‌شود که اصلاٌ در کشور ما وجود ندارد؟!
براتی‌سده با ابراز تأسف از اینکه این سؤال‌ها پاسخ داده نشده و بررسی نشده است، گفت: پیشگیری یک روند است که باید شامل گروه‌های خاص باشد مثلاً پیشگیری از اعتیاد در افرادی که از خانواده‌های آسیب دیده هستند با پیشگیری از اعتیاد جوانی که متعلق به یک خانواده متمول است فرق دارد. ما باید به سطح‌بندی آموزش‌ها و گروه‌های هدف توجه کنیم اما این مسائل اصلاً در آموزش‌ها رعایت نمی‌شود.
در دین آموزه‌هایی برای کمک به ترک اعتیاد وجود دارد اما ...
وی در پاسخ به این سؤال که آموزه‌های دینی مانند صبر، گناه بودن صدمه زدن به جسم، داشتن اراده قوی برای یک مسلمان، داشتن قصد، هدف و معنی در زندگی و ... آیا می‌تواند در پیشگیری از اعتیاد و یا کمک به ترک اعتیاد کارساز باشد؟ تصریح کرد: معتقد هستم در دین آموزه‌هایی برای کمک به ترک اعتیاد وجود دارد اما این آموزه‌ها باید عملیاتی شود.
مذهب یک عامل پیشگیری کننده از اعتیاد است
براتی‌سده افزود: با بیان کلیات نمی‌توان از معتاد شدن پیشگیری و یا به ترک اعتیاد کمک کرد؛ برخی می‌خواهند صرفاً موعظه کنند اما به صرف موعظه نمی‌توان از اعتیاد پیشگیری کرد. کاملاً معتقد هستم که مذهب یک عامل پیشگیری کننده از اعتیاد است و افراد مذهبی کمتر ممکن است به سمت مصرف مواد بروند؛ اما مذهب نه صرف موعظه.
وی تصریح کرد: این بسیار مهم است که چگونه آموزه‌های دینی را به یک جوان و نوجوان امروزی منتقل کنیم که بپذیرد و باور داشته باشد که عمل به آنها مهم است؛ در واقع به‌روز کردن و به‌زبان روز درآوردن این آموزه‌ها است که می‌تواند از ابتلا به اعتیاد محافظت کند.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: ما تکنیک و فن لازم داریم ولی در این خصوص هیچ کاری نشده و این مطالبه‌ای جدی است که باید از حوزه‌های علمیه صورت گیرد.