معلمان راه‌های هدایت مسیر را بشناسند/ تاثیراتی فراتر از انتظار
گروه اجتماعی: معلمان در دوره‌های مختلف تحصیلی باید راهکارهای متفاوتی برای ایجاد ارتباط بهینه با دانش‌آموزان خود داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، معلم‌‌ها همیشه در ذهن‌ها باقی می مانند و ما معمولا بیشتر معلمان خود را به یاد داریم، علاقه‌مندی زیاد و یا احساس کدورت خاطر از یک معلم نیز فرق چندانی برای ماندگار شدن ندارند وهر دو عامل باعث می شوند تا ما برای سالیان طولانی معلمان خود را به یاد بسپاریم. حال با خاطره‌ای خوش و یا یادگاری تلخ.
این ماندگاری شخصیت معلم به عنوان منبع قدرت در ذهن کودک دبستانی و منبع علم در دوران دبیرستان و دانشگاه می‌تواند به بهترین نحو مورد استفاده قرار گیرد و در مسیر صحیح باشد. اگر معلم، نمونه یک فرد آگاه، باایمان و اخلاق مدار باشد به طور حتم در دانش‌آموزی که محب وی شده است تاثیرگذار خواهد بود.
معلم عامل تأثیرگذاری که می تواند ناجی یا خاطی باشد
معلمان معمولا در نظر دانش آموزان جایگاه خاصی دارند و همیشه زندگی شخصی آنان برای دانش آموز جذاب بوده است. این جایگاه خاص داشتن می تواند سبب انتقال معنا شود.
معلم؛ یک جریان تأثیرگذار نامحسوس بر ذهن دانش آموز
تاثیرگذاری معلم بر دانش آموز یک اصل اساسی و مورد قبول است در این بین باید به چند نکته کاربردی توجه داشت که مهم‌ترین آن انتخاب معلمان است. اگر معلمان با در نظر گرفتن صلاحیت‌های اخلاقی در کنار صلاحیت‌های علمی انتخاب شوند می‌توانیم شاهد یک پروسه انتقال مفاهیم اخلاقی نامحسوس در دانش آموزان باشیم.
در این بین نحوه شناخت دانش آموزان در مقاطع سنی مختلف نیز از ارزش و جایگاه والایی برخوردار است و دانش آموزان در سنین مختلف از روحیات مختلفی برخوردار هستند و باید با در نظر گرفتن این مؤلفه‌ها به برقراری ارتباط با وی پرداخت. در این راستا به سراغ کارشناسان مقاطع مختلف رفتیم تا بهترین شاخصه‌های تاثیرگذاری معلم بر دانش آموز را دریابیم.
معلم برای اثرگذاری اخلاقی در دانش آموز مقطع ابتدایی چه کند؟
فریبرز حمیدی، معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش تهران نیز در تبیین مهم‌ترین شاخصه‌های تأثیرگذاری معلمان در دانش آموزان مقطع ابتدایی گفت: یادگیری مهم‌ترین هدف تعلیم و تربیت است و منجر به تغییر رفتار درونی و عاطفی و گاهی نیز عملی می‌شود.
وی با بیان اینکه نفوذ روحی و معنوی معلم تأثیرات شگرفی بر دانش آموزان مقطع ابتدایی دارد گفت: برای این اثرگذاری و نفود در دانش آموزان باید از روش‌های تعلیم و تربیت به‌روز استفاده کرد. معلمان در امور اخلاقی و تربیتی می‌توانند بیشترین تأثیر را نسبت به امور دیگر بر دانش آموزان داشته باشند.
وی احترام به شخصیت دانش آموزان از دوران ابتدایی تحصیل را عامل مهمی در جذب دانش آموز به معلم و طبعا الگو برداری از مؤلفه‌های مثبت رفتاری وی برشمرد و گفت: خوشرویی و محبت نیز از عواملی است که در آموز‌ه‌های دینی به عنوان عامل جذب افراد بیان شده است و به ویژه در کودکان تأثیر فراوان دارد.
طرح مباحث اخلاقی در حین درس دادن
حمیدی طرح مباحث تربیتی و اخلاقی در کلاس درس را از مهم‌ترین شاخصه‌های تاثیرگذاری در دانش آموزان برشمرد و گفت: دانش آموز مقطع ابتدایی پذیرش بیشتری برای جذب مطالب دارد و نکته‌های اخلاقی و تربیتی اگر در بین دروس و با قالب‌های مختلف به دانش آموزان انتقال داده شود از ماندگاری بیشتری برخوردار می‌شود.
استفاده از محبوبیت شخصی برای انتقال معنا
وی با بیان اینکه فطرت همه انسان‌ها به صداقت و راستی علاقه دارد اظهار کرد: معلمی که صادقانه با دانش آموز برخورد کند می‌تواند باعث ایجاد اطمینان در وی شود. همچنین رعایت انصاف و عدالت، تواضع و فروتنی، دلسوزی و مراقبت سبب می‌شود معلم شخصیتی دوست داشتنی در نزد دانش آموز پیدا کند و از این محبویت برای انتقال معنا به وی سود جوید.
معلم برای اثرگذاری اخلاقی در دانش آموز مقطع متوسطه چه کند؟
به سراغ زرافشان، معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز رفتیم تا از خصایصی که یک معلم برای تأثیرگذاری اخلاقی و تربیتی در دانش‌آموز مقطع متوسطه نیاز دارد آگاه شویم. وی معلم را از مهم‌ترین ظرفیت تأثیرگذاری و انتقال مفهوم به دانش آموز دانست و با بیان اینکه معلمان دینی و قرآن در این بین بار سنگینی بر دوش دارند اظهار کرد: این افراد می‌توانند با بکارگیری روش‌های نوین مهره موثری در شکل دهی به عقاید و شخصیت اخلاقی دانش آموز مقطع متوسطه باشند.
قدرت علمی و بیان شیوا؛ عوامل مقبولیت معلم نزد دانش‌آموز متوسطه
وی با بیان اینکه دانش آموز مقطع متوسطه در شرایط شکل گیری شخصیت وهویت به سر می‌برد و دوران حساسی را به لحاظ انتخاب‌های مختلف پشت سر می‌گذارد گفت: با توجه به اینکه عقل انتزاعی و قدرت استدلال دانش آموز در مقطع متوسطه شکل می‌گیرد باید معلمان از قدرت علمی بالا و بیان شیوا برخوردار باشند تا در نزد دانش آموز از مقبولیت برخودار شوند.
توانایی ایجاد تعامل دوستانه
زرافشان توانایی ایجاد تعامل مثبت با دانش آموز مقطع متوسطه را یک ضرورت خواند و گفت: رفاقت در سنین نوجوانی جایگاه ویژه‌ای دارد و معلم می‌تواند با ایجاد فضای دوستی به انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی به دانش آموزان بپردازد. همچنین معلم باید با عملکرد خود برای دانش آموز الگو باشد و نوجوانان را با عمل و کردار خود به مفاهیم والای اخلاقی علاقه‌مند کند و از رهنمودهای زبانی بدون اینکه در عمل به آن بپردازد خودداری کند.
از محبوبیت ابزار ارتباط جمعی در بین دانش آموزان غافل نشویم
معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش بر ضرورت آشنایی معلمان با تکنولوژی روز تأکید و تصریح کرد: فضای مجازی و وسایل ارتباط جمعی امروز ابزار مورد علاقه دانش آموز هستند و منابع در اختیار آنان به طور گسترده‌ای افزایش یافته است و معلمان نیز باید همگام با دانش آموز و با استفاده از این ابزار در جهت صحیح به انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی به دانش آموزان بپردازند و در نزد دانش آموز از مقبولیت ویژه برخوردار باشند. در این صورت عملکردهای مختلف اخلاقی یک معلم مقبول الگویی برای تکرار آن از سوی دانش آموزان می‌شود.
معلم برای اثرگذاری اخلاقی در دانشجو چه کند؟
دانش آموز پس از فارغ التحصیلی به دانشگاه می رود و یک علم‌آموز فرهیخته است. معلم در اینجا نیز از شأن علمی بالاتری برخوردار و استاد نامیده می شود. این موارد گویای اهمیت نقش استادان در شکل دهی به باورها واعتقادات دانشجویان است. در این راستا به سراغ یک مسئول دانشگاهی رفتیم.
ضرورت توجه استادان به مسائل ذهنی دانشجو و مجموعه واقعیات عینی جامعه
ایمانی خوشخو، رئیس دانشگاه علم و فرهنگ نیز از بایسته‌های رفتاری یک معلم برای تأثیرگذاری بر دانشجویان گفت. وی با بیان اینکه دانشجو پس از فارغ التحصیلی از مدرسه با یک سری مسائل ذهنی برگرفته از مدرسه و مجموعه واقعیات عینی جامعه روبرو است اظهار کرد: اگر معلم به این دو بعد دانشجو توجه جدی نداشته باشد نمی‌تواند به طور تأثیرگذار به ایفای نقش خود بپردازد.
وی با اشاره به اینکه دانشجو قبول کرده است که شنونده باشد و آموزش ببیند گفت: آمادگی دانشجو برای شنیدن می‌تواند فرصت مناسبی برای تأثیرگذاری مثبت در وی باشد. تعامل میان استاد و شاگرد در گذشته بسیار پر رنگ‌تر از امروز بود و دانشجو به عنوان یک طلبه علم و حکمت پای تدریس استاد می‌نشست.
دانشگاه کارخانه آدم سازی است نه صرفا محل علم آموزی
وی تصریح کرد: اگر استاد از شرایط ذهنی دانشجو آگاه نباشد و فقط به انتقال مفاهیم درسی به وی بپردازد و همچنین اگر عامل تأثیرگذار در جامعه را نشناسد نیز نمی‌تواند ارتباطی مؤثر با دانشجو برقرار کند.
رئیس دانشگاه علم و فرهنگ بیان کرد: امام خمینی(ره) دانشگاه را کارخانه آدم سازی معرفی کردند نه صرفا محل علم آموزی، پس اگر معلم دانشجو را فرزند خود بداند و این مسئولیت را مورد توجه جدی خود قرار دهد می‌تواند به بهترین نحو به انتقال مفاهیم دینی و تربیتی به دانشجو بپردازد.
مدیریت دانشگاه‌ها زمینه نقش آفرینی استادان را فراهم کنند
وی توجه به مسائل اخلاقی و تربیتی را نیاز امروز دانشجویان برشمرد و تصریح کرد: مدیریت دانشگاه‌ها نیز باید زمینه این نقش آفرینی را برای استادان فراهم کنند. سرمایه گذاری برای تربیت نیروی انسانی باید در دانشگاه‌ها پرنگ‌تر شود تا خروجی دانشگاه‌ها دانشجویانی زبده و اخلاق محور باشد.
پیشنهادات تعالیم دینی برای اثرگذاری اخلاقی در سنین مختلف
یقینا تعالیم دینی بهترین ارشاد کننده و آموزنده هستند و اسلام با شناخت فطرت انسان‌ها بهترین روش‌های ارتباط و تأثیرگذاری را با توجه به سن مخاطبان بیان داشته است. در این راستا به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین واعظ موسوی، از کارشناسان دینی رفتیم تا با بهره گیری از آموزه‌هایی که دین اسلام در ارتباط با تربیت دینی و اخلاقی بر روی مقاطع سنی مختلف دارد به تبیین راهکارهایی که معلمان باید در ارتباط با دانش آموزن مقطع دبستان و دبیرستان و همچنین دختران و پسران دانش آموز داشته باشند آشنا شویم.
محبوبیت و مقبولیت معلم عاملی برای الگو شدن
وی با بیان اینکه معلمان معمولا برای دانش آموز مقبولیت دارند و در نزد آنان حجت هستند، اعمال و رفتار آنان را الگویی برای دانش آموزان برشمرد و گفت: محبوبیت و مقبولیت دو عامل برای تاثیرگذاری در افراد هستند و در بسیاری از موارد سرمنشا بسیاری از تغییر رفتار‌ها در افراد معلمان و استادان بوده‌اند. حال نوع عملکرد معلم و چگونگی بهره گیری وی از این ظرفیت می‌تواند در هدایت دانش آموزان به مسیر صحیح و یا انحراف از مسیر اصلی مثمرثمر باشد.
معلم باید در این دوره دانش آموز را نمک گیر خود کند
حجت الاسلام واعظ موسوی ایجاد این مقبولیت در دانش آموزان دبستانی را به جهت استدلالی نبودن ذهن کودکان منوط به رفتارهای محبت آمیز دانست و گفت: رابطه عاطفی معلم با دانش آموز در این مقطع نقش اساسی بازی می‌کند. نیاز این دوره دیالوگ عاطفی است تا منطقی و استدلالی. معلم باید در این دوره دانش آموز را نمک گیر خود کند.
وی رفتار محبت آمیز پیامبر اکرم(ص) با کودکان را بهانه‌ای برای نمک گیر کردن آنان به عقاید و اندیشه‌های خود دانست و گفت: وقتی کودک محب معلم شود به باورهای وی نیز علاقه می‌یابد. داشتن شکلات در جیب رسم پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌های ما در برخورد با کودکان بوده است و این ایجاد محبت در ارتباط با کودکان از گذشته رایج بوده است.
دانش دینی؛ آموزشی/ باور دینی؛ سرایتی
وی دانش دینی را «آموزشی» و باور دینی را «سرایتی» دانست و گفت: خاطره خوش از یک معلم سبب می‌شود که باورهای وی نیز در نگاه فرد جذاب باشد و ناخودآگاه در وی نفوذ کند.
در دوره دبیرستان استدلال با محبت در رفتار معلم همراه شود
وی به تبیین نحوه رفتار معلم با دانش آموز مقطع دبیرستانی به منظور تأثیرگذاری اخلاقی در وی پرداخت و گفت: در مقطع متوسطه این رابطه عاطفی باید ادامه یابد اما نباید به این روند بسنده کرد بلکه معلم باید سطح علمی و معارفی خود را ارتقا دهد تا در برابر شبهات ذهن خلاق نوجوان پاسخگو باشد. در این دوره نیاز به استدلال است.
عوامل تاثیرگذاری بر دانش آموز دختر با پسر متفاوت است
حجت الاسلام واعظ موسوی نحوه تأثیرگذاری اخلاقی بر دختران را نیز متفاوت از پسران دانست و با بیان اینکه معلمان باید به این تمایز توجه جدی داشته باشند گفت: دختر و پسر نباید یکسان دیده شوند و آموزش های یکسان نیز برای آنان در نظر گرفته شود.
نحوه ارتباط گیری با دختر جمالی و پسر جلالی باشد
وی با بیان اینکه شخصیت دختران، جمالی و شخصیت پسران، جلالی است بر ضرورت استفاده از این نکات مهم در برقراری ارتباط با دانش آموزان تأکید و تصریح کرد: جنس پسر باید جلالی تربیت شود و نحوه ارتباط گیری با وی نیز به همین نحو باشد تا خروجی وی انسانی غیور، مسئولیت پذیر و قوام باشد. جهت گیری آموزشی برای پسران باید به سوی مسئولیت پذیری باشد نه اینکه پسران را نازدانه بارآورند.
توجه معلم به شکنندگی روح دختران
این کار‌شناس دینی ادامه داد: دختران به عنوان مظهر جمال و زیبایی باید مورد ستایش قرار گیرند و کانون توجه باشد و معلم نیز در ارتباط گیری با این جنس باید به نکته مهم توجه کند. شکنندگی و زودرنجی دختر باید مورد توجه اولیا مدرسه باشد. معلمی که خواستار تأثیرگذاری اخلاقی در دختران است باید به شکنندگی روح وی توجه جدی داشته باشد.
محمد بنیادی، کار‌شناس قرآنی و پیشکسوت عرصه آموزش و پرورش نیز در گفت‌و‌گو با ایکنا، به شاخصه‌های یک معلم که می‌تواند در تربیت دینی دانش آموزان اثرگذار باشد اشاره و عنوان کرد: معلم باید جامع الاطراف و در مبانی دینی و علمی مرتبط با رشته تحصیلی خود کارآزموده و مسلط باشد.
وی رأفت، مؤدت و رحمت را از دیگر مؤلفه‌های معلم الگو خواند و گفت: رأفت و محبت از شاخصه‌های رفتاری پیامبر اکرم(ص) بوده است به نحوی که خداوند فرمودند: اگر این رفتار محبت آمیز در وجودت نبود مردم از گرد تو پراکنده می‌شدند. معلم نیز در عین دافعه باید دارای جاذبه باشد و با اخلاق، گفتار و کردار خود دانش آموزان را به خود جذب کند.
این پیشکسوت عرصه آموزش و پرورش ادامه داد: خوش لباس بودن، خوش عطر بودن، با نظم بودن، دارای علم روز بودن، محقق بودن بجای مدرس بودن از جمله مواردی است که باید مد نظر معلمان قرار گیرد.
ساعات کاری معلم برای تربیت، محدود به زمان حضور در مدرسه نیست
بنیادی با بیان اینکه معلم باید دارای نگاهی بخشش‌گر باشد و خستگی ناپذیری را در خود تقویت کند، اظهار کرد: معلم نباید ساعات کاری خود را محدود به زمان حضور در مدرسه بداند و دائما باید دغدغه تربیت دانش آموزان را داشته باشد.
وی با تأکید بر اینکه معلم باید طرف معامله خود را خداوند بداند نه مدیر مدرسه و خانواده دانش آموز تصریح کرد: در عین حال معلم موفق باید مردم دار باشد و خود را تافته جدا بافته‌ای از مردم جامعه نداند.
شناخت تفاوت‌های دانش آموزان
بنیادی با تأکید بر اینکه صمیمی‌ترین دوست یک معلم باید کتاب باشد گفت: معلم موفق نمی‌تواند تبعیضی بین دانش آموزان خود قائل شود بلکه باید با شناخت تفاوت‌های دانش آموزان، نقاظ ضعف آنان را دریافته و درصدد رفع آن برآید و در کلاس درس هم افزایی ایجاد کند.
معلم می تواند ناجی ما از دریای سردرگمی و شبهه باشد. پس شایسته است مسئولان با ارائه آموزش های کافی و وافی برای معلمان و انتخاب صحیح آنان یک ناجی در کنار دانش آموزی قرار دهند که بخش عمده ای از زمان خود را در طول روز با معلم سپری می کند تا سعادت فرد همواره مدیون معلمی باشد که شغل انبیا را دارد.
در این میان اگر معلم از حمایت مالی و معنوی برخوردار نباشد و صرفا معلمی کردن برای وی به یک منبع شغلی تبدیل شود شاهد از دست رفتن بهترین فرصت ها برای تربیت و انتقال معنایی نامحسوس از سوی افراد محبوب در نزد دانش آموزان خواهیم بود.
فرصت ها را دریابیم....
