تداعی مفاهیم قرآنی و دینی در معماری یک بنای فرهنگی

در خیابان شریعتی تهران کمی پایین‌تر از تقاطع خیابان پلیس، جنب شهرداری منطقه 7 ناحیه 3 تهران، مدتهاست (از سال 1385) که عملیات احداث مجموعه‌ای فرهنگی و نمایشی تحت عنوان مرکز نمایش‌های آئینی «صبا» به همت شهرداری تهران و زیر نظر شرکت توسعه فضاهای فرهنگی آغاز شده است؛ مجتمعی که سازه اصلی آن در زیرزمین ایجاد شده و با عبور از خیابان شریعتی، عابران پیاده تنها قادر خواهند بود بخشی از سازه شیشه‌ای و آهنی آن را در حد یک طبقه ساختمانی ناظر باشند.
این مجموعه در زمینی با مساحت 6 هزار متر ساخته شده است که سه طبقه آن زیر زمین شامل پارکینگ به مساحت تقریبی 6 هزار مترمربع، بخش نمایشی و فرهنگی آن  به مساحت تقریبی 7 هزار متر مربع و بخش تجاری آن به مساحت تقریبی 6 هزار متر مربع که البته بخشی از آن روی زمین اجرا شده است، مراحل پایانی احداث خود را پشت سر می‌گذارد.
اما آنچه به عنوان ویژگی معماری این بنای فرهنگی ـ علیرغم اینکه در نمای بیرونی و در نظر نخست چیزی خاصی از آن برداشت نمی‌شود ـ جلب نظر می‌کند، استفاده از المان‌های معماری اسلامی و فضاسازی براساس مفاهیم دینی است؛ هر چند برخلاف تجارب مربوط به معماری اسلامی که تاکنون بنا شده که بیشتر مبتنی بر المان‌ها و مؤلفه‌های اسلامی و دینی به شکل مجسم بوده، مصادیق دینی و قرآنی این بنای فرهنگی به شکل مفهومی (کانسپت) کار شده است.
به عنوان مثال پس از ورود به محوطه مرکز نمایش‌های آئینی «صبا» که قرار است فضای سبز و چمن در آن کار شود، از طریق رمپ‌هایی، بازدید‌کنندگان به طبقات زیرین این مجتمع راهنمایی می‌شوند و در تمام مدتی که تا رسیدن به بخش فرهنگی و نمایشی و یا بخش تجاری آن برسند، از سقف شیشه‌ای بالای سرشان در کانال‌های تعبیه شده جریان آب را شاهد هستند که این اتفاق در کانال‌های شیشه‌ای زیر پایشان نیز مشهود است که تداعی پاکی و طهارت براساس تفکر اسلامی و بسیاری از ادیان الهی است.
در فضای میانی رمپ بخش نمایشی و تا پیش از رسیدن به سالن انتظار بخش نمایشی، سازه‌ای چوبی که در اصل بالکنی است که با دو در به بخش پذیرایی و کافی‌شاپ مجموعه راه دارد، خودنمایی می‌کند که تداعی کشتی نوح(ع) است و البته به شکل مفهومی حکم کشتی نجات را براساس حدیث نبوی « به درستی‌ که حسین(ع) نور هدایت و کشتی نجات است» را تداعی می‌کند.
و اما رمپ منتهی به بخش نمایشی و سالن انتظار آن می‌شود که شامل سازه‌ای مکعبی‌شکل است که بنا به گفته طراح و معمار این مجتمع با استفاده از ورق‌های آهن سیاه‌رنگ، تداعی‌گر خانه کعبه است که در آن همچون یک اتاق خالی(بلک باکس) تماشاگران اجراهای نمایشی را شاهد خواهند بود.
داخل این سازه مکعبی شکل 24 ورقه چوبی که در اصل سن و صحنه نمایش را تشکیل می‌دهند، در ابعاد 4 متر در 4 متر تعبیه شده‌اند که در زیر هر کدام با استفاده از جک‌های بالابر هیدرولیکی هر کدام را می‌توان براساس چینش و میزانسن صحنه تا ارتفاع دلخواه بالا و پایین آورد که البته هم می‌تواند موجب بالا و پایین رفتن جایگاه تماشاگران شود و هم بالا و پایین رفتن نمایشگران و اجزای صحنه، ضمن آنکه تماشاگران در جریان همه مراحل آماده‌سازی نمایش، گریم بازیگران و مواردی از این دست در طول زمان اجرا قرار خواهند گرفت.
راهروهای احاطه‌کننده این سازه ساختمانی مکعبی‌شکل که در اصل قرار است از آن به عنوان فضای گالری به منظور به نمایش درآوردن آثار تجسمی و تابلوهای عکاسی استفاده شود نیز همچون محوطه بیرونی مسجد‌الحرام است که گویا بازدید‌کنندگان را ضمن تماشای آثار نصب شده بر روی دیوارهای محاط، به طوافی  معنوی به دور ساختمان مکعبی شکل که تداعی‌گر خانه کعبه است، هدایت می‌کند.
این همه آن چیزی است که در فضای بخش نمایشی این مجتمع فرهنگی براساس راهنمایی‌های طراح و معمار و نیز توضیحات مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهر تهران تصور کرد.
اما نکته اینجاست که با وجود آغاز به احداث این مرکز یعنی سال 1385 و وعده‌هایی که از زمان مدیریت پیشین شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهر تهران مبنی بر بهره‌برداری قریب‌الوقوع آن به عمل آمد و نزدیک‌ترین آن به بهار سال 92 باز می‌گردد، تاکنون به دلایلی از جمله کمبود بودجه تکمیل طرح و تحریم‌هایی که مانع از ورود به موقع برخی مصالح تأسیساتی این مجتمع شده، این مرکز به بهره‌برداری نرسیده است که جا دارد با توجه به نیاز مبرم گروه‌های نمایشی و هنری به داشتن مکانی تخصصی هنری، فکر و اقدامی عاجل برای آن شود.