تنوع الحان؛ ویژگی تلاوت‌های «محمد اللیثی»/ خاطره‌ای از آخرین تلاوت + فیلم

جهانبخش فرجی، قاری بین‌المللی کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در مورد شیوه تلاوت قاریان مصری و خصوصاً «محمد اللیثی» با بیان اینکه نسل قاریان مصری به دو گروه تقسیم می‌شود، گفت: نسل اول این قاریان شامل قاریانی همچون «مصطفی اسماعیل»، «عبدالباسط» و ... است که از آنها به عنوان قاریان نسل طلایی مصر نیز یاد می‌شود.
وی افزود: قاریان نسل طلایی، قاریانی هستند که صاحب‌سبک بوده و در تلاوت‌های خود ویژگی‌ها، ریزه‌کاری‌ها و نغمه‌پردازیی‌هایی دارند که نه تنها این ویژگی در قاریان دیگر وجود ندارد، بلکه بسیاری از هم‌نسل‌ها و متأخرین از آن نوع سبک، تقلید می‌کنند.
این قاری بین‌المللی کشورمان، دومین گروه قاریان مصری را قاریان عصر حاضر یا متأخرین عنوان و تصریح کرد: این قاریان که محمد اللیثی نیز در زمره این گروه قرار می‌گیرد، قاریانی هستند که در تلاوت‌های خود بیشتر بر تقلید از اساتید صاحب‌سبک تأکید می‌کنند و البته گاهگاهی هم ریزه‌کاری‌ها و پیچ و خم‌هایی را به تلاوت خود که مختص خودشان است، اضافه می‌کنند.

استعداد بالا در پردازش نغمات
فرجی در ادامه با اشاره به اینکه تلاوت‌های زیادی از محمد اللیثی شنیده است، اظهار کرد: نکته بارزی که این قاری برجسته دارد، این است که علاوه بر تنوع لحنی بالایی که داشت، استعداد بالایی در پردازش نغمات نیز از خود نشان داد که تلاوت سوره مبارکه «آل عمران» نمونه بارزی از تلاوت‌های این قاری مصری است که پردازش نغمات در آن بالا است و همین امر باعث شده تا تلاوت این سوره به عنوان یک اثر ماندگار برجا بماند.

تلاوت سوره «آل عمران» ماندگارترین تلاوت محمد اللیثی
وی در مورد ماندگارترین تلاوت این قاری مصری که در زمان حضورش در ایران انجام شده است اظهار کرد: این قاری برجسته سوره آل عمران را در دستگاه «کرد بیات» و بعد از مداحی یکی از مداحان کشورمان که در دستگاه شور صورت گرفته بود، تلاوت کرد. وی در این تلاوت با استفاده از فضای، همان مداحی تلاوتی را از سوره مبارکه آل عمران انجام داده است که بسیاری آن را ماندگارترین تلاوت محمد اللیثی می‌دانند.

رنگ تلاوت‌های محمداللیثی متفاوت بود
این قاری بین‌المللی کشور گفت: محمد اللیثی یکی از آن قاریانی بود که به دنبال تنوع لحنی بود و این تنوع لحنی در تلاوت‌های وی دیده می‌شود، بسیاری بر این باورند که بسیاری از قاریان مصری دارای سبک نیستند و در تلاوت‌ها طریق دارند، اما به نظر من این افراد نیز دارای سبک خاص خود هستند. یعنی رنگ تلاوت این دست قاریان که مرحوم محمد اللیثی نیز یکی از آنها است، متفاوت است.

تلاوت‌های محزون
فرجی یکی از ویژگی‌های خاص تلاوت‌های محمد اللیثی را محزون بودن الحان وی عنوان کرد و افزود: با اینکه به اعتقاد بسیاری مرحوم محمداللیثی از صدای زیبایی برخوردار نبوده است، اما حزن و اندوهی که در صدای این قاری در زمان تلاوت وجود داشت خودبه‌خود باعث جذب مستمعین به سمت آیات می‌شد. ویژگی بارز صدای وی داشتن رگه‌هایی از حزن و اندوه بود که به خوبی از این حزن در تلاوت‌ها استفاده می‌کرد.
وی ارادت ویژه به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را یکی دیگر از ویژگی‌های این قاری مصری نام برد و تصریح کرد: این ارادات ویژه به اهل بیت(ع) همیشه در رفتار و کردار مرحوم محمداللیثی قابل مشاهده بود و باعث شده بود تا در عرصه فعالیت‌های قرآنی به موفقیت‌هایی برسد.

آخرین تلاوتی که صورت نگرفت

این قاری بین‌المللی اظهار کرد: چندین بار از نزدیک تلاوت‌های وی را گوش کرده بودم و یکی از خاطراتی که از این قاری مصری داشتم این بود که در سفر به لبنان در محفلی که من تلاوت خودم را انجام داده بودم نوبت به ایشان رسید تا تلاوت کنند در آنجا شاهد صحنه‌ای بودم که بسیار مرا ناراحت کرد و دردآور بود، مرحوم محمداللیثی در آن تلاوت پس از اینکه «اعوذبالله من الشیطان الرجیم» را تلاوت کرد و خواست «بسم الله الرحمن الرحیم» را بخواند، نتوانست و صدایش گرفته شد، چند بار این آیه آغارین قرآن کریم را تلاوت کرد که هر بار تا «بسم الله الرح... » پیش می‌رفت و نمی‌توانست ادامه دهد که این برای همه حاضران در آن محفل ناراحت‌کننده بود و پس از آن بود که مشخص شد که این قاری به سرطان حنجره مبتلا شده است.
فرجی گفت: این اتفاق مربوط به سال 1380 است و جالب بود که مرحوم محمد اللیثی حتی تا روز قبل از اجرا متوجه این مشکل نشده بود، بنابراین این توصیه را به قاریان قرآن کریم دارم که هر لحظه ممکن است چنین چیزی به وجود بیاید و همیشه باید این انتظار را داشت. بعد از برنامه لبنان دیگر تلاوتی نداشت تا اینکه از دنیا رفت که امیدوارم تلاوت‌هایی که انجام داده است؛ کمک‌کننده ایشان در آخرت باشد.
وی در پایان با تأکید مجدد بر اینکه ویژگی بارز مرحوم محمد اللیثی تنوع الحان و پردازش خوب نغمات بود، افزود: قاریان ایرانی و خصوصاً قاریانی که در ابتدای کار هستند می‌توانند با استفاده از تلاوت‌های مرحوم محمد اللیثی با پردازش نغمات و تنوع الحان و استفاده از الحان مختلف در تلاوت آشنا شوند و آن را در تلاوت‌های خود به کار بگیرند.

در ادامه برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان به هنر تلاوت قرآن با هنرمندی مرحوم محمد اللیثی، آیاتی از سوره مبارکه «نساء» که در محفل انس با قرآنی با حضور قاریان برجسته مصری، اجرا شده، بارگذاری شده است.