نمایشگاه بین‌المللی قرآن از تولد تا ۲۲سالگی

برزین ضرغامی، قائم‌مقام بیست‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن از برگزارکنندگان نخستین‌ دوره‌های نمایشگاه قرآن کریم بوده است. وی هم‌اکنون مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران است و در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از تولد نمایشگاه قرآن تا به امروز که بیست‌ودومین دوره آن برگزار می‌شود، سخن به میان آمد که شرح آن در ذیل می‌آید؛

اولین نمایشگاه قرآن چگونه و در چه سالی برگزار شد؟
اولین نمایشگاه قرآن اسفند 72 برگزار شد؛ آن سال آقای احمد مسجدجامعی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که جرقه‌های برپایی نمایشگاه قرآن در آن زمان و توسط ایشان زده شد.
ایده راه‌اندازی نمایشگاه قرآن در آن سال‌ها چگونه ایجاد شد؟
در آن سال به این دلیل که جنگ تحمیلی تازه به پایان رسیده بود خیلی از اتفاقات، ذهن‌ها و فکرها هنوز متوجه جنگ بود. در آن سال‌ها که در دوران ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود بحث سازندگی آغاز شده بود و همه بحث‌ها درگیر سازندگی بود؛ یکی از حوزه‌هایی که به خاطر شرایط جنگ به آن پرداخته نشده بود، حوزه فرهنگ بود، شعار سازندگی باید در حوزه فرهنگ هم می‌آمد. آقای مسجدجامعی که در آن سال معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد بود، طراحی‌هایی برای بحث سازندگی در حوزه فرهنگ انجام داد؛ حتی نمایشگاه قرآن هم در همان سال‌ها آغاز شد. قاعدتاً باید در حوزه دینی و اعتقادات ارزشی نیز اتفاقاتی می‌افتاد؛ چرا که کشور ما یک کشور اسلامی است و یکی از حوزه‌هایی که به عنوان حوزه مرجع یا حوزه اصلی مبانی اعتقادی و ارزشی ما است قرآن است و ما باید به سراغ قرآن می‌رفتم.
در ابتدای راه‌اندازی نمایشگاه قرآن با چه موانعی روبرو بودید؟
در ابتدا دامنه کار خیلی مشخص نبود، زیرا هنوز نگاه‌ها و برداشت‌ها نسبت به نمایشگاه قرآن بسیار محدود بود و تا آن زمان ورود جدی نسبت به حوزه‌های دینی صورت نگرفته بود. یکی از موانعی که در ابتدا بر سر راه ما قرار داشت این بود که از نظر تولیدات و محصولات فرهنگی و قرآنی قوی نبودیم و چیز زیادی برای نمایش نداشتیم زیرا خیلی‌ از هنرمندان به این حوزه ورود پیدا نمی‌کردند. از طرفی برای جامعه آن زمان هم هنوز رسا و گویا نبود که چه اتفاقی قرار است در نمایشگاه قرآن رخ دهد، اما به هر طریقی که بود نخستین نمایشگاه قرآن کریم اسفندماه سال 72 در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و در فضایی بسیار محدود برگزار شد. 
مهم‌ترین ویژگی نخستین نمایشگاه قرآن چه بود؟
تا جایی که به یاد دارم بحث نشست‌های قرآنی که در نخستین سال برپایی نمایشگاه قرآن برگزار شد بسیار جالب بود، شخصیت‌هایی که در آن نشست‌ها حضور پیدا می‌کردند از شخصیت‌های درجه اول کشور بودند، خیلی از آنها حالا در قید حیات نیستند. کتاب سلسله نشست‌های نخستین نمایشگاه قرآن نیز در قالب مجموعه‌ای با عنوان «قطره‌ای از دریا» چاپ شد که هم‌اکنون موجود است. بخش دیگری که در نمایشگاه اول قرآن بسیار پررنگ بود، قرآن‌های چاپی بود که در آن نمایشگاه یک‌سری آثار مکتوب در حوزه قرآن به نمایش گذاشته شده بود. در نخستین سال برگزاری نمایشگاه قرآن، آثار هنری هنوز به غنای لازم نرسیده بودند اما نمایشگاه فرصتی را ایجاد کرد که فکرها متوجه خلق آثار هنری با محوریت قرآن شود که البته استقبال بسیار خوبی هم صورت گرفت. یکی از بخش‌های دیگر که در نخستین نمایشگاه قرآن وجود داشت، بخش کاست‌های قرآنی بود که در این بخش تلاوت‌هایی از قاریان مشهور ارائه می‌شد.
پس از موفقیت‌آمیز بودن نخستین نمایشگاه قرآن، سیر برگزاری این نمایشگاه چطور ادامه پیدا کرد؟
بعد از استقبال خوبی که از نخستین نمایشگاه قرآن شد در تدارک برگزاری دومین نشست نمایشگاه قرآن برآمدیم؛ مکان‌های مختلف را برای میزبانی نمایشگاه دوم قرآن بررسی کردیم و در نهایت دومین نمایشگاه در مجلس شورای اسلامی راه‌ افتاد. یادم هست که دومین نمایشگاه قرآن بسیار باشکوه بود و در پایان نمایشگاه نیز کتابی که دربرگیرنده فعالیت‌های نمایشگاه بود به چاپ رسید. بحث تجلیل از خادمان قرآن نیز در دومین سال برپایی نمایشگاه مطرح شد که در آن سال از آیت‌الله العظمی جوادی آملی و برخی دیگر از شخصیت‌های قرآنی تجلیل شد. یکی دیگر از ثمرات دومین نمایشگاه قرآن راه‌اندازی گروه تواشیح بود که برای نخستین بار تواشیح فارسی ـ عربی شکل گرفت و رواج یافت.
نمایشگاه دوم با توجه به اینکه در مجلس شورای اسلامی برگزار شد چه ویژگی‌هایی داشت؟
به هر حال پایه اصلی نمایشگاه قرآن از نمایشگاه دوم شکل گرفت. در آن سال بحث کودکان، نسخه‌های خطی و میراثی، آثار هنری و ناشران قرآنی به صورت جدی‌تر وارد شد و برای نخستین بار بخش فروش هم در نمایشگاه قرآن راه افتاد؛ سومین نمایشگاه قرآن نیز در مجلس شورای اسلامی برگزار شد. اگر بخواهیم برای نمایشگاه قرآن یک سیری را در نظر بگیریم این نمایشگاه تا یک دوره‌ای سیر تأسیسی داشت که کم‌کم و از دوره پنجم به بعد به یک نهاد تبدیل شد و در دوره پنجم تکامل پیدا کرد. 
نمایشگاه چهارم قرآن را در موزه هنرهای معاصر برگزار کردیم اما برای دوره پنجم که دوره تکامل و شکل‌گیری بود نمایشگاه را دوباره به مرکز آفرینش‌های فرهنگی ـ هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بردیم. در دوره پنجم نمایشگاه قرآن همه بخش‌ها هویت پیدا کردند و دارای سازوکار خاصی شدند. جامعه نیز نمایشگاه قرآن را به عنوان یک حرکت دینی و اصیل پذیرفت.
تقسیم کار برای برپایی بخش‌های مختلف نمایشگاه قرآن در آن سال‌ها چطور اتفاق می‌افتاد و متولیان اصلی کدام بخش‌ها و نهادها بودند؟
بیشتر بار نمایشگاه بر دوش آقای مسجدجامعی بود و بیشتر کارها را خودش انجام می‌داد، ما در آن سالها به عنوان کارشناس در کنار آقای مسجدجامعی حضور داشتیم؛ حتی زمانی که آقای مسجدجامعی وزیر فرهنگ و ارشاد شد باز هم برگزاری نمایشگاه قرآن یکی از دغدغه‌های اصلی‌اش بود و بیشتر برنامه‌ریزی‌ها را به تنهایی انجام می‌داد. بعد از تشکیل مرکز توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی وزارت ارشاد باز هم آقای مسجدجامعی در جلسات نمایشگاه قرآن حاضر می‌شود و سعی می‌کرد که تمامی حوزه‌های وزارت ارشاد درگیر برپایی نمایشگاه قرآن باشد؛ همه مکلف بودند که این تکلیف اداری را انجام داده و حوزه‌های قرآنی به ویژه نمایشگاه قرآن را تحت پوشش قرار دهند. همه معاونت‌های وزارت ارشاد در آن سال‌ها در تکاپو بودند تا این رویداد بزرگ قرآنی اتفاق بیافتد.
بُعد بین‌المللی نمایشگاه قرآن از چه سالی شکل گرفت؟
در دوره پنجم نمایشگاه قرآن که به نظرم یکی از بهترین دوره‌های نمایشگاه بود گروه‌ها و بخش‌های مختلف آمدند، در آن سال همه وزیران نیز به نمایشگاه می‌آمدند که بحث بین‌المللی شدن نمایشگاه قرآن نیز از همان سال به صورت جدی مطرح شد. بخش بین‌الملل در آن سال از بخش‌های جدی بود ضمن اینکه نمایشگاه‌های قرآن استان‌ها نیز از همان سال‌ها شکل گرفت و از دوره پنجم تا سیزدهم، نمایشگاه‌های قرآن استانی همزمان با نمایشگاه تهران برگزار می‌شد.
نمایشگاه قرآن در دهه نخست فعالیت خود چه دستاوردهایی را برای جامعه قرآنی به همراه داشت؟
در آن سال‌ها، رایزنی‌های زیادی با کشورهای خارجی برای حضور آنان در نمایشگاه قرآن انجام می‌شد و هر بخش از نمایشگاه قرآن متولی خاص خود را پیدا کرده بود. خبرگزاری ایکنا هم زاده نمایشگاه قرآن بود در آن سال که رحیم خاکی متولی راه‌اندازی خبرگزاری ایکنا بود این خبرگزاری با حضور حجت‌الاسلام خاتمی، رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد. خبرگزاری ایکنا هم در آن سال‌ها با دست خالی راه‌اندازی شد. به طور کلی اعتقادم بر این است خیلی از فعالیت‌های قرآنی که در کشور اتفاق افتاده از نمایشگاه قرآن شکل گرفته است و نمایشگاه قرآن سرمنشأ همه فعالیت‌های قرآنی است؛ حتی کسانی که دنبال نگاه اقتصادی در نمایشگاه قرآن بوده‌اند هم فرصت‌های خوبی به دست آورده‌اند؛ هرچند که به هر حال یک سری از افراد معتقد هم در نمایشگاه قرآن فقط به دنبال اعتقادات و ارزش‌های خود هستند.

نمایشگاه قرآن طی بیست و یک سال گذشته چه ثمرات و برکاتی داشته است؟
نمایشگاه قرآن ثمرات و برکات زیادی داشته است، تعداد ناشران و موسسات قرآنی که در نمایشگاه قرآن حضور دارند، بسیار زیاد است. از اتفاقاتی که طی سال‌های گذشته در نمایشگاه قرآن رخ داده افزایش بودجه بوده است که البته من احساس می‌کنم در حوزه قرآن خیلی هم نباید نگاه مادی داشت؛ نگاه مادی داشتن به فعالیت‌های قرآنی خوب نیست. همین بودجه نداشتن‌ها در دوره‌های نخست نمایشگاه قرآن بود که ما را بیشتر به تلاش و تکاپو وامی‌داشت. کمتر کسی طی بیست و یک سال گذشته وجود دارد که به نمایشگاه قرآن نیامده باشد؛ امیدوارم حالا که نمایشگاه قرآن پولدار شده و بودجه خوبی در اختیار دارد بتوانیم از این بودجه درست استفاده کنیم و اینطور نباشد حالا که یک بودجه خوبی در اختیار داریم دقت و ملاحظه ما کم شود. اینجا یک مقدار وظیفه ما سنگین‌تر است.
با توجه به اینکه پس از سال‌ها مسئولیت برپایی نمایشگاه قرآن را دوباره برعهده گرفته‌اید چه تغییر و تحولاتی در نمایشگاه امسال ایجاد کرده‌اید؟
در بیست و دومین نمایشگاه قرآن اتفاقات زیادی افتاده است؛ فضای نمایشگاه قرآن تغییر کرده و برای نخستین بار این نمایشگاه در باغ موزه دفاع مقدس در حال برگزاری است که تغییر فضای نمایشگاه قرآن هم فرصت است هم تهدید؛ البته ما سعی کرده‌ایم بخش‌های تهدیدی را تبدیل به فرصت کنیم که در این مسیر مسئولان شهرداری تهران نیز کمک‌های بسیاری کرده‌اند. برگزاری نمایشگاه قرآن در باغ موزه دفاع مقدس فرصت بسیار خوبی است. برگزاری نمایشگاه قرآن در این مکان کمک می‌کند تا باغ موزه دفاع مقدس هم از مهجوریت بیرون بیاید.
شما به عنوان مسئول برگزاری نمایشگاه بیست و دوم قرآن نسبت به کدام بخش نمایشگاه قرآن دغدغه دارید و به کدام بخش علاقه‌مندی بیشتری دارید؟
بنده به عنوان مسئول اجرایی نمایشگاه قرآن شاید به یک بخشی علاقه بیشتری داشته باشم اما به هر حال مکلف هستم فضایی را فراهم کنم تا هرکس به دنبال هر چیزی که می‌آید آن را بیابد. واقعیت این است که اگر در جامعه‌ای بنا باشد آدم‌ها تغییر کنند و سرنوشت آن جامعه تغییر کند باید سرمایه‌گذاری انجام شود؛ البته هر چه آدم‌ها به دوران کودکی نزدیک‌تر باشند آمادگی و فراغت بیشتری برای یادگیری دارند لذا در حوزه کودک و نوجوان و آموزش در این سنین نباید کم بگذاریم.
به هر حال فضای باغ موزه دفاع مقدس نسبت به مصلی امام خمینی(ره) فضای نمایشگاهی محدودتری دارد چه تمهیداتی برای این مسئله اندیشیدید؟
بنده فکر می‌کنم متراژ در نمایشگاه قرآن، خیلی مهم نیست و باید بتوانیم از کمترین فضا، بیشترین استفاده را داشته باشیم. شاید در بحث کلان، محدودیت داشته باشیم اما تلاشمان این بوده تا جای ممکن فعالیت‌های نمایشگاه بیست و دوم قرآن را به سمت کیفی‌سازی پیش ببریم و مهم این است که از این امکانات موجود حداکثر استفاده را داشته باشیم.
نمایشگاه بیست و دوم قرآن نسبت به دوره‌های گذشته چه تفاوت‌هایی دارد؟
به نظر می‌رسد نمایشگاه بیست و دوم قرآن از نظر معنوی و اعتقادی تفاوت دارد و باید داشته باشد؛ نگاه من این نیست که باید رفت و برگشت داشته باشیم بلکه باید سیری که تاکنون داشته‌ایم را تکمیل کنیم. قرآن کتاب یک دوره خاص نیست و کتاب همه اعصار و زمان‌ها است و ما اعتقاد داریم که قرآن پاسخ خیلی از مشکلات امروز ما را می‌دهد و با توجه به این اعتقاد که اعتقاد قلبی ما است باید مطابق با مقتضیات بتوانیم به نیازها پاسخ دهیم. در نمایشگاه قرآن امسال تلاش داشته‌ایم آخرین یافته‌ها، برداشت‌ها و تحقیقات علمی را بیاوریم تا اعتقادات نسل جوان و مخاطبان ما به یقین برسد که قرآن معجزه است و می‌تواند در همه زمان‌ها و شرایط، مسائل و مشکلات را حل و فصل کند.

لیلا محمدی