«زندگی‌نامه داستانی»؛ ژانر جدید ادبیات دفاع مقدس/ نگاه خوبی به نقد نداریم
گروه جهاد و حماسه: نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس با تأکید بر اینکه باید نقد آثار دفاع مقدس در دستور کار قرار گیرد، گفت: «زندگی‌نامه داستانی» ژانری جدید در حوزه دفاع مقدس است که می‌تواند نیازهای مخاطبان را پاسخ دهد.
جواد کاموربخشایش، نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، در گفت‌وگو با خبر گزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به اینکه کدام یک از ژانرهای ادبیات حوزه دفاع مقدس بیشتر تأثیرگذار است، گفت: هرکدام از ژانرهای ادبی در جایگاه خود، ارزشمند است و می‌تواند پیام حوزه ادبیات دفاع مقدس را به خواننده منتقل کند.
ادبیات دفاع مقدس ادبیات نوپاست
وی ادامه داد: به هر حال ادبیات دفاع مقدس نوپا است، اگر دفاع مقدس را در نظر بگیریم ادبیات این حوزه از روز دومی که جنگ شروع شد، شکل گرفت و در این مدت فراز و فرود بسیاری داشت؛ در ابتدا عدهای وارد این حوزه شده و با ادبیات دفاع مقدس همراهی کردند.
کاموربخشایشی افزود: عدهای از نویسندگان حرفه‌ای نیز مقوله ادبیات دفاع مقدس را انتخاب کردند و به واسطه آنکه جنگ را از زاویه خشونت و حوادث تلخ می‌دیدند، با آن با روی خوش به زبان ادبی، برخورد نکردند و اعتقاد داشتند که اگر ادبیات در این حوزه وارد نشود، بهتر خواهد بود اما با گذشت زمان این دید نیز تغییر کرد.
ادبیات در تعامل و تقابل با پدید‌ها شکل می‌گیرد
وی با بیان اینکه ادبیات در تعامل و تقابل با پدید‌ها شکل می‌گیرد، اظهار کرد: ادبیات دفاع مقدس نیز در تعامل با پدیده شومی به نام جنگ شکل می‌گیرد اما چون موضع ما در این جنگ دفاع بوده و دفاع نیز تقدس داشت، ادبیات ما نیز به نوعی ادبیات ویژه و مقدسی تبدیل شده است.
نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس با بیان اینکه گونه‌ها و ژانرهای متعددی را درحوزه دفاع مقدس شاهد بودیم، عنوان کرد: اخیرا در این حوزه شاهد شکل‌گیری ژانر جدید به نام «زندگی‌نامه داستانی» هستیم که ژانر، تلفیقی از خاطره، زندگی‌نامه و داستان است.
وی بیان کرد: این در حالی است که در طول چند سال گذشته نهضت خاطره‌نویسی بیشتر از سایر ژانرها حرکت کرده این امر نیز نشئت‌گرفته از علاقه‌مندی جامعه و مردم به شنیدن قصه و خاطره‌گویی است؛ به هر حال آثاری که در حوزه خاطره‌نویسی نوشته می‌شود، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
داستان پابه‌پای خاطره حرکت نکرده است
نویسنده زندگی‌نامه داستانی «شهید محمدجواد تندگویان» با تأکید بر اینکه داستان، پا به پای خاطره حرکت نکرده و با رغبت خیلی زیادی مواجه نشده است، بیان کرد: داستان و داستان‌نویسی حوزه دفاع مقدس در جایگاه خود و در مسیرش در حال حرکت است؛ در طول چندسال گذشته آثار خوبی در حوزه داستان دفاع مقدس به چاپ رسیده اما بسیار کم است و باید بیش از این مورد توجه قرار گیرد.
وی یادآور شد: اختلاف‌نظری بین داستان‌نویسان و خاطره‌نویسان این حوزه وجود دارد و داستان‌نویسان معتقدند که خاطره، روزی تمام خواهد شد و تاریخ مصرف خاص دارد و داستان ماندگار است و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و همیشه جذابیت دارد.
خاطرات باید خمیرمایه داستان‌های قوی باشند
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس گفت: ما می‌توانیم خاطراتی را تولید کنیم که خمیرمایه داستان‌های قوی باشند و با این کار، هم حوزه خاطره‌نویسی را تعالی بخشیم و هم نهضت داستان را قوی‌تر سازیم.
وی اظهار کرد: چیزی که قابل توجه است، نگاه به زندگی‌نامه داستانی است که در مرز خاطره، داستان و زندگی‌نامه حرکت می‌کند و ژانر ادبی جالب و نوینی است که به نظر می‌رسد می‌تواند تمام نیازهای مخاطب از یک اثر ادبی را برآورده سازد و حوزه‌های مختلفی را در بر گیرد و در زمینه سوژه‌پردازی نیز بسیار گسترده باشد.
نویسنده کتاب «گزارش یک طرح» در بخش دیگری از سخنان خود نبود نقد سازنده و مؤثر در جامعه را یکی از موانع توسعه ادبی در کشور دانست و افزود: آثاری که تولید می‌کنیم، برخی مورد توجه قرار می‌گیرند و برخی نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرند اما آنچه ضرورت دارد، وجود یک نقد جدی بر روی آثار دفاع مقدس است.
از نقد سازنده محروم هستیم
وی ادامه داد: متأسفانه از نقد سازنده در حوزه ادبیات دفاع مقدس محروم هستیم؛ در حالی که این امر به یقین می‌تواند در ارتقای کیفیت آثار تولیدی در این حوزه تأثیرگذار باشد. امروزه نقد جدی بر روی خاطره و داستان‌های تولید شده در این حوزه نمی‌بینیم و آثاری که در این زمینه تولید می‌شود، بعضاً مورد توجه و پشتیبانی قرار می‌گیرند و مورد نقد واقع نمی‌شوند.
کاموربخشایش با بیان اینکه خوب و باکیفیت بودن آثار نیز نسبی است، گفت: نسبی بودن خوب بر اهمیت جایگاه نقد تأکید می‌کند چرا که این نقد آثار است که می‌تواند حکایت از خوب یا بد بودن آثار داشته باشد و نشان دهد که چه آثاری را می‌توان تأثیرگذارتر دانست و چه آثاری را می‌توان در رده آثار خوب طبقه‌بندی نکرد.
وی افزود: اما در چند سال گذشته در حوزه ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی دید خوبی نسبت به نقد وجود نداشته و اگر هم وجود داشته باشد، بسیار کمرنگ است. اگر بتوانیم به نقد آثار بیشتر توجه کنیم، یقیناً به ارتقای کیفی آثار در این حوزه کمک شایانی می‌توان کرد.
این نویسنده و پژوهشگر عرصه دفاع مقدس با بیان اینکه در چند سال گذشته از پذیرش اثری توسط جامعه به معیار خوب بودن آن اثر یاد می‌شود، عنوان کرد: اگر اثر ادبی که در این حوزه تولید می‌شود، مورد توجه قرار گیرد، آن را به عنوان معیار قرار داده و شرایط از دست خارج می‌شود و دیگر نمی‌شود به نقد آن پرداخت؛ این درحالی است که دلایل بسیاری در زمینه فروش یک اثر دخیل است.
وی ادامه داد: معیار، پذیرش جامعه نسبت به اثر است و چون یک کتاب چندبار به چاپ می‌رسد، از آن به عنوان کتاب خوب یاد می‌شود و مورد نقد قرار نمی‌گیرد؛ این در حالی است که اهمیت جایگاه نقد در حوزه ادبیات دفاع مقدس انکارنشدنی است و باید با نقد آثار، در تولید آثار با کیفیت بعدی اهتمام ورزید.
نگارش خاطرات راحتر از نگارش داستان است
نویسنده کتاب «شیخ شریف» با یادآوری اینکه امروزه خاطرات دفاع مقدس مورد توجه قرار گرفته است، عنوان کرد: باید توجه کرد نگارش خاطرات بسیار آسان است و پیچیدگی داستان‌نویسی را ندارد و برای تولید مسیر راحتی را طی می‌کند و سختی داستان و پژوهش‌های ادبی را ندارد.
وی افزود: استفاده از عناصر داستانی، فضاسازی مستند و درست با تکیه بر ویژگی‌های خاص ادبیات دفاع مقدس کار داستان‌نویسان این حوزه را سنگین‌تر کرده است اما صحیح نیست که بگوییم داستان‌نویسی متوقف یا کند است؛ در حالی که سرعت خاطره‌نگاری کمی بیشتر است.
کاموربخشایش در پاسخ به اینکه آسان بودن نگارش خاطره و رغبت به ورود به این امر آیا به نهضت داستان ضربه نمی‌زند، عنوان کرد: هرکدام از بخش‌های ادبیات نیازمند تخصص خاص خود است؛ به طوری که کسی که داستان می‌نویسد، به راحتی نمی‌تواند وارد حوزه خاطره‌نگاری شود و خود را با معیارهای خاطره‌نویسی وفق دهد.
وی افزود: اگر چه برخی داستان‌نویسان در این حوزه وارد شده و آثار موفقی نیز تولید کرده‌اند اما نکته اساسی در این زمینه این است که هر ژانری، معیارها و شرایط خاص خود را می‌طلبد و نمی‌تواند به راحتی از حوزه‌ای به حوزه دیگر رفت. پس اگر بنا را بر این بگذاریم که خاطره‌نگاری آسان است، اما آن نیز شرایط خاص خود را دارد و کار هرکسی نیست که به نگارش خاطره بپردازد.
