بخش نظارتی منشور توسعه فرهنگ قرآنی تقویت شود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در ادامه بررسی عملکرد «منشور توسعه فرهنگ قرآنی» و شورای آن که به عنوان بازوی اجرایی آن فعالیت می‌کند، به گفت‌وگو با یکی دیگر از صاحب‌نظران پرداختیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد طاهری، عضو کارگروه‌های مختلف شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مدیرکل سابق فرهنگی، نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها و مسئول فعلی نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه علوم پزشکی قم است. وی با توجه به حضور در کارگروه‌های مختلف کمیسیون‌ها، در جریان عملکرد منشور و شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور قرار دارد و برای همین به گفت‌وگو با وی در مورد کارکرد پنج‌ساله منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور پرداخته‌ایم.
پنج سال از ابلاغ منشور توسعه فعالیت‌های قرآنی گذشته است، اولین سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که اصولاً وجود چنین منشوری دارای چه ضرورت‌هایی است؟
میهن اسلامی ما امروز داعیه‌دار سه امر مهم است، الگوی تشکیل حکومت اسلامی در جهان، داشتن سبک متفاوت زندگی برخلاف سبک زندگی غربی که براساس مبانی دینی پایه‌گذاری شده باشد و تولید علم با الهام از مبانی وحی، این سه امر، مهم است. چنین جامعه‌ای قطعاً باید انس با قرآن داشته باشد، آشنا و آگاه با معارف قرآن باشد و قرآن، ورود به زندگی مردم چنین جامعه‌ای داشته باشد. این امر ضرورت وجود منشور توسعه فرهنگ قرآنی را در کشور تبیین می‌کند. به این معنا که اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی مهم‌ترین کار فرهنگی، علمی و دینی برای کشور است و زیرساختی برای توسعه همه‌جانبه کشور به حساب می‌آید.
ارزیابی شما از پنج سال فعالیت منشور توسعه فعالیت‌های قرآنی کشور چیست و آیا حرکت آن در مسیر خودش بوده است؟
اجرای منشور، مقدمه گسترده‌ای لازم داشت که عبارت از توجیه و تبیین مجریان و مسئولان فرهنگی کشور نسبت به منشور بود. از طرف دیگر باید برای مردم فرهنگ‌سازی‌های خاصی صورت می‌گرفت. با توجه به اینکه این اتفاقات رخ نداد، مجریان منشور زحمات بسیار زیادی را متحمل شدند و از سوی دیگر منشور به صورت تمام و کمال نتوانست اجرایی شود.
البته مقدار بسیار زیادی از آن اجرایی شد و همین مقداری هم که اجرا شده است پیشرفت و تأثیر بسیار خوبی بر جامعه گذاشته است، فضای قرآنی کشور به نسبت پنج سال گذشته تغییر بسیار زیادی داشته است. در جامعه امروز در همه بخش‌های فرهنگی کشور، یک عزم جدی برای تفسیر، حفظ و آشنایی با معارف قرآن و برپایی جلسات قرآن کریم دیده می‌شود و این نشان می‌دهد که با اینکه منشور به تمام و کمال اجرا نشده است اما تأثیر خوب و به‌سزایی داشته است. شکل‌گیری رسانه‌های قرآنی و ایجاد مراکز قرآنی و ... همه از برکات منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور است.
پس عقیده شما بر این است که منشور در مسیر خود حرکت کرده و هیچ خروج از مسیری نداشته است؟
در مسیر خود حرکت کرده است اما همانطور که گفته شد به برخی دلایل همچون فرهنگ‌سازی نکردن برای مسئولان و مردم که همان مجریان و متولیان منشور هستند و همچنین به دلیل توجیه نشدن کامل آنها، منشور به صورت کامل در مسیر قرار نگرفته است. البته من پیشنهادات و دلایل این امر را در ادامه و در پاسخ بیشتر به سؤالات خواهم گفت.
به نظر شما از زمان ابلاغ تا امروز، نهادهای قرآنی و سازمان‌های فرهنگی تا چه میزان خود را مقید به اجرای آن دانسته‌اند؟
به نظر من اینجا باید یک تفکیک صورت بگیرد. نهادها و مراکز قرآنی خود را مقید به اجرای منشور دانسته‌اند به این خاطر که رشد و نمو آنها در گرو منشور است، یعنی اگر منشور کامل پیاده شود آن مراکز قطعاً مورد توجه قرار گرفته و فعالیت‌هایشان مؤثر واقع خواهد شد و مورد استقبال مردم قرار خواهند گرفت. اما سایر دستگاه‌های فرهنگی گاهی اوقات با کمال تأسف اولویت‌های دیگری را بر اولویت‌های قرآنی تقدم می‌دهند که منشأ آن هم همان توجیه نشدن مسئولان است که گاهی فکر می‌کنند فلان فعالیت فرهنگی دارای ضرورت است اما غافل از اینکه ریشه همه فعالیت‌های فرهنگی در فعالیت‌های قرآنی است. اگر به این فعالیت‌های قرآنی توجه شود بسیاری از نیازهای فرهنگی کشور پاسخ داده خواهد شد.
برداشت من از صحبت‌های شما این است که مسئولان نهادهای فرهنگی به اهمیت انجام فعالیت‌های قرآنی واقف هستند، پس چرا همچنان اولویت‌ها چیزهای دیگری است؟
برخی دستگاه‌ها ممکن است اعتقادی به اهمیت این موضوع نداشته باشند و برای همین آن را از اولویت خود حذف کرده باشند اما برخی دیگر نیز چون نسبت به برخی امور باید گزارش‌هایی ارائه دهند و طبق سیستم، عملکرد گذشته خودشان فعالیت کنند، می‌آیند و اولویت را به فعالیت‌های دیگر می‌دهند. البته اگر دقت کافی داشته باشند متوجه خواهند شد که هیچ فعالیت فرهنگی وجود ندارد مگر اینکه ریشه در فعالیت‌های قرآنی داشته باشد.
منشور توسعه فعالیت‌های قرآنی دارای موارد و مفاد مختلفی است، به نظر شما در طول این سال‌ها کدام موارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته و کدام موارد نیز مغفول مانده است؟
با توجه به اینکه در منشور برای تمام فعالیت‌های قرآنی یک زیرساخت تعریف شده است، بنابر این از جمله موارد مغفول مانده منشور توسعه فرهنگ قرآنی، همین بحث‌های مربوط به زیرساخت‌ها است. برخی دستگاه‌ها شتاب‌زده عمل کرده و بدون اینکه زیرساخت‌ها را فراهم کنند سراغ اصل فعالیت رفته‌اند و پس از چندی با کمبود امکاناتی اعم از آموزشی و ... مواجه شده‌اند. البته برخی زیرساخت‌ها نیز مانند، تشکیل مراکز قرآنی در همه دستگاه‌ها آماده شده است، اما هنوز زیرساخت‌های اصلی فراهم نشده است و شاهد هستیم در برخی دستگاه‌ها متولیان برنامه‌های قرآنی تخصص و آشنایی کاملی با نوع فعالیت‌هایی که می‌خواهند انجام دهند، ندارند.
دلیل این مغفول ماندن و عدم توجه به زیرساخت‌ها چه چیزی بوده است؟
عدم آشنایی با خود منشور، مهم‌ترین دلیل مغفول ماندن این امر است که این مسئله نشان می‌دهد مجریان و مسئولان قرآنی باید بیشتر در این زمینه توجیه می‌شدند.
الزام‌آور کردن اجرای دقیق منشور توسعه فرهنگ قرآنی نیازمند چه فعالیت‌هایی است؟
به نظر من باید از سوی یک متولی و دستگاه عالی تمام دست‌اندرکاران و مسئولان فرهنگی کشور جمع شوند و نسبت به این موضوع توجیه شوند و ضرورت و الزام‌آور بودن منشور را برای آنها تبیین کنند، این اولین نکته در این زمینه است. نکته دوم نیز اینکه باید از مجریان و متولیان منشور که دستگاه‌های فرهنگی هستند یک تعهد نسبت به اجرای دقیق منشور اخذ کنیم؛ چرا که سهمی از بودجه فعالیت‌های قرآنی در اختیار این دستگاه‌ها قرار می‌گیرد در حالی که هیچ تعهدی در آنها برای اجرا دیده نمی‌شود. جا دارد اگر کسی تعهدی نسبت به اجرای فعالیت‌های قرآنی نداشت مورد برخورد جدی شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار بگیرند.
نکته سوم نیز نظارت و ارزیابی دقیق بر اجرای منشور در دستگاه‌ها است که شورای توسعه حتماً یک سیستم و شیوه نظارتی قوی را برای اجرای منشور راه‌اندازی کند.
در حال حاضر این سیستم نظارتی وجود دارد؟ یعنی در منشور بر امر نظارت تأکید نشده است؟
این نظارت وجود دارد و به آن هم اشاره شده است اما بسیار ضعیف است، البته در حال قوت گرفتن است اما تاکنون که ضعیف بوده است.
نکته چهارم برای الزام‌آور کردن اجرای منشور این است که برای بند به بند منشور توسعه فرهنگ قرآنی باید طرح و برنامه داشته باشیم، یعنی با توجه به مقتضیات زمان و مکان و شرایط منطقه‌ای برای تمام بندهای این منشور برنامه‌ها و قالب‌های مختلفی را در نظر بگیریم تا بهانه‌ای برای اینکه نمی‌توانیم منشور را اجرا کنیم، وجود نداشته باشد.
نکته پنجم هم کمک به موقع دولت و مجلس برای تأمین بودجه منشور است. دولت و مجلس، باید تلاش کنند تا بودجه منشور به موقع و در زمان مطلوب به دست متولیان برسد تا بتوان برنامه‌ها را در زمانبندی‌های خاص اجرایی کرد. نکته آخر نیز این است که مشارکت بخش بیشتری از مردم برای حضور در منشور صورت بگیرد. البته همین که نهادهای قرآنی مردم نهاد در کشور وجود دارند و فعالیت خوبی هم دارند نشان‌دهنده این مشارکت است اما این مشارکت باید بسیار بیشتر از این باشد. منشور باید در تمام مساجد و مراکز فرهنگی از سوی مردم از دستگاه‌های فرهنگی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مطالبه شود و خود مردم نیز متولی اجرای آن شوند.
به نظر شما در حال حاضر منشور و شورای توسعه پاسخگوی مطالبات بوده‌اند؟
لازمه پاسخگو بودن این است که جایگاه شورا بالاتر رود. به این معنا که جایگاه آن به طور کامل برای همه تبیین و توجیه شود و دستگاه‌ها خود را ملزم به پاسخگویی در مقابل این منشور بدانند، اگر این گونه باشد باید گفت که مجریان و متولیان منشور باید پاسخگو باشند، اما تا زمانی که هنوز به طور دقیق این جایگاه تبیین نشده است و مسئولان خود را ملزم به پاسخگویی در برابر منشور ندانند، نمی‌توان انتظاری در زمینه مطالبه داشتن از آنها داشت و به نظر من این مطالبه‌گری به نوعی اجحاف خواهد بود. این امر رسالت شورای عالی انقلاب فرهنگی را بیشتر می‌کند تا شورای توسعه را که راه‌اندازی کرده است بیشتر تقویت کرده و مورد عنایت قرار دهد.
اینکه سازمان‌ها زیربار منشور نمی‌روند، بیشتر ضعف منشور را می‌رساند یا ضعف مسئولان اجرایی کردن منشور و یا ضعف در قانون است؟
عدم توجیه و تبیین خود منشور و از سوی دیگر نیز نظارت ضعیف از سوی منشور است که باید بیشتر تقویت شود. البته با توجه به اینکه هنوز منشور در ابتدای کار خود قرار دارد زمان زیادی برای جا افتادن آن طول خواهد کشید.
چه مدتی زمان می‌خواهد تا منشور تثبیت شود و دیگر به وسیله آن نتوان توجیه فعالیت‌های صورت نگرفته را انجام داد؟
بسته به انتخاب نوع مسئولان فرهنگی در کشور دارد، اگر مسئولان فرهنگی که انتخاب می‌شوند نگرش قرآنی داشته باشند و عمیقاً به این مطلب رسیده باشند که هیچ فعالیت فرهنگی بهتر و کامل‌تر از فعالیت قرآنی وجود ندارد، شاید بتوان طی مدت یک سال منشور را به خوبی اجرا کرد. اما تا زمانی که این درک وجود نداشته باشد، تثبیت آن مقداری زمان خواهد برد.
شما در ابتدای صحبت‌های خودتان یک سری پیشنهاد در زمینه توجه و تبیین منشور برای مسئولان فرهنگی کشور داشتید، آن پیشنهادات چه چیزهایی هستند و چگونه اجرایی خواهند شد؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا مجموعه دستگاه‌های فرهنگی زیر نظر دفتر مقام معظم رهبری همایش‌ها و نشست‌های سراسری را برای مدیران فرهنگی دستگاه‌ها برگزار کنند و به تبیین ضرورت‌ها و توجیه آنها بپردازند.
به نظر شما منشور در بُعد انسجام‌بخشی موفق عمل کرده است و عملکرد منشور در این زمینه را تا چند درصد موفقیت‌آمیز می‌دانید؟
به نظر من در مورد اینکه از هم‌اکنون شروع کنیم به قضاوت در مورد اینکه منشور چند درصد موفق بوده است کمی زود است چون هنوز فعالیت‌ها در حال انجام است، اما آن چیزی که در خود منشور دیده می‌شود و آن نیتی که در مجریان منشور دیده می‌شود این است که واقعاً به دنبال ایجاد انسجام در فعالیت‌های قرآنی کشور هستند.
نمونه‌ای از این انسجام بخشی را که منشور ایجاد کرده است مثال می‌زنید؟
اگر بخواهم یک نمونه از این انسجام بخشی را مورد اشاره قرار دهم، این است که در شورای توسعه به دنبال این هستند که یک سامانه جامعی را تدوین کنند تا بتوانند در آن سامانه، اطلاعات تمام حافظان قرآن کشور را جمع‌آوری کنند. این باعث می‌شود تا آمار دقیق و درستی حاصل شود و بتوانیم برنامه‌ریزی قوی‌تری با کمک همین حافظان داشته باشیم. البته این امر از آمارهای تکراری و ناصحیح نیز پیشگیری خواهد کرد.

به نظر شما عملکرد منشور در قبال دانشگاه‌ها راضی کننده بوده است؟
نه، به نظر من در حوزه دانشگاه‌ها، خیلی نتوانسته‌ایم پیشرفت خاصی داشته باشیم.
با توجه به اینکه شما سابقاً در نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها دارای فعالیت بوده‌اید، رابطه منشور و شورا با دانشگاه‌ها به چه صورت بوده است؟
از شورای توسعه فعالیت‌های قرآنی در رابطه با بودجه‌ای که برای توسعه فرهنگ قرآنی در دانشگاه‌ها در نظر گرفته‌اند، تشکر داریم، واقعاً این بودجه که بخشی از آن در اختیار نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و بخش دیگر نیز در اختیار سایر نهادها قرار می‌گیرد، می‌تواند منویات و خواسته‌های مقام معظم رهبری را در حوزه فرهنگ تأمین کند. به هر حال در این چند ساله آنچه که از مقام معظم رهبری در مورد دانشگاه‌ها شنیده‌ایم، ترویج سبک زندگی دینی و قرآنی، برپایی کرسی‌های آزاداندیشی، تولید علم دینی و قرآنی و ... بوده است که همه اینها در قرآن نهفته شده است و این خواستگاه‌ها با این بودجه‌ها به سرانجامی خواهد رسید البته اگر برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد.