کارگاه «آشنایی با مبانی روایت‌پژوهی» در پژوهشگاه علوم انسانی برپا می‌شود
گروه دانشگاه: کارگاه آشنایی با مبانی روایت‌پژوهی ویژه دانشجویان و علاقه‌مندان به پژوهش در حوزه میان‌رشته‌ای در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) کارگاه «آشنایی با مبانی روایت‌پژوهی» ویژه دانشجویان و علاقه‌مندان به پژوهش در حوزه میان‌رشته‌ای ادبیات داستانی، تحلیل گفتمان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار می‌شود. مدرس این کارگاه حسین صافی، دکترای زبان‌شناسی همگانی و عضو هیئت علمی پژوهشکده ادبیات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خواهد بود.
این کارگاه «آشنایی با مبانی روایت پژوهی»، چنان‌که از نامش پیداست، نخست به‌منظور معرفی چارچوبی نظری برای شناسایی متون روایت‌گونه از متون غیرروایی و سپس به قصد تعریف مفاهیم لازم برای تحلیل گفتمان روایی و روش‌شناسی چنین تحلیلی برگزار می‌شود. در این راه با نیم‌نگاهی به مکاتب گوناگون روایت‌پژوهی، سیر تحول این حوزه مطالعاتی را تا سرچشمه‌های زبان‌شناختی‌اش در اوایل قرن بیستم میلادی پی خواهیم گرفت. در شرح تأثیرات عمیقی که روایت‌پژوهی در مسیر تطور خود از نظریه‌های زبانی پذیرفته است، پیوند پیچیده میان زبان و جهان را با تحلیل پاره روایت‌های طنزآمیز فارسی در چارچوب ساختارگرایی سوسوری تا رسیدن به این نتیجه بر خواهیم رسید که «روایت» نیز مانند «زبان» مفهومی است منتزع از بازنمودهای گوناگونِ یک نظام نشانه‌ایِ واحد؛ نظامی به نام «بوطیقای روایت» که همچون دستور زبان، به سازه‌های متن پیوستگیِ ساختاری می‌بخشد و شناسه‌های لازم برای روایت‌گونگی متن را فراهم می‌کند. در سنت ساختارگرای سوسوری، دستگاه زبان پس از تعریف سلبیِ نشانه‌های کلامی و چینش بعضی از آنها در پی یکدیگر، مدلول‌های معینی را در کالبد یک متن مستقل گرد می‌آورَد و از وحدت مضمونیِ متن در برابر شرایط ناپایدار بافتی محافظت می‌کند.
در حال حاضر بسیاری از منتقدان عرصه ادبیات متأثر از زبان‌شناسی سوسوری و به پیروی از بوطیقای ساختارگرا، نقد ادبی را برابر با سخن‌کاوی اثر در راه تأویل آن به مقصود آفریننده‌اش می‌پندارند. در خلال این کارگاه اما به جای کوششی بی‌فرجام برای وصول به فلان مدلول در بهمان اثر سترگ ادبی، به چندوچون در این باره خواهیم پرداخت که اساساً متنیت اثر ـ خواه ادبی باشد و مستطاب، یا نامستطاب و حتا غیرادبی ـ از کجا(ها)ی زبان مایه می‌گیرد و چرا نمی‌توان فرایند خوانش متن را به روال‌های مکانیکیِ سخن‌کاوی فروکاست و هدف از نقد ادبی را نیل به مضمونی بی‌بدیل انگاشت؛ مضمونی که با کشف و اقامه آن بتوان خوانش‌پذیری ذاتیِ متن را به سود یکپارچگی و استقلال اثر برای همیشه سرکوب کرد. در تبیین دلالت‌مندی پردامنه متن و کران‌گشودگی خوانش، چند نمونه متن ناهمگون (از جمله شعر، مقاله و داستان) را فراتر از نقدهای سخن‌کاوانه، بر پایگاه رویکردهای خواننده‌مدار تحلیل خواهیم کرد تا سرانجام به الگوی تازه‌ای از نقد ادبی دست یابیم ـ الگویی در این مایه که هرچند سخن‌سنجی اثر برای تأویل آن (کشف یگانه مضمون موعودش) کافی است، اما این سنجه را تنها یکی از شرایط لازم برای تبیین متنیت و خوانش‌پذیری متن باید دانست. در راه چنین تبیینی همچنین باید عوامل متنیت هر اثر را با توجه به شبکه‌ای از روابط بینامتنی‌اش تحلیل کرد و این تحلیل را هم باید از شناسایی انواع تقابل‌های پنهان در پوسته‌ای از روابط مجازی و استعاری آغاز کرد. اما به‌منظور تعریف روایت‌گونگی متون مختلف، سازوکار دستگاه دولایه روایت را به پیروی از روایت‌شناسان ساختارگرا نخست با تمرکز بر ساختار رویدادهای داستان و سپس با توجه به شگردهای گفتمان‌پردازیِ روایی خواهیم سنجید.
در مراحل پایانی کارگاه، به جای بررسی سازوکار داستان جدا از شیوه بازنمایی آن در متن و نیز به جای تعیین روایت‌گونگی یا سنجش روایتمندی در مقیاس داستان (محتوای گفتمان روایی)، تحلیل روایت را بار دیگر به همان روالِ آغازین، یعنی با تمرکز بر نقش گفتمان در داستان‌پردازی پی خواهیم گرفت. در این راه با معرفی شیوه‌های گفتمان‌پردازی روایی و تشریح ساختار متن در چند نمونه داستان فارسی، به پاسخ‌جویی برای این مسئله بر خواهیم آمد که کاربرد ترفندهای داستان‌پردازی تا چه اندازه درونمایه را دستخوش گفتمان می‌کند. در پاسخ به چنین مسائلی ابتدا با شیوه‌های زمان‌بندی (گاه‌شماری رویدادها در گفتمان) آشنا خواهیم شد؛ سپس روش‌های کارگزاری (فراگویی یا اجرای روایت) را خواهیم شناخت؛ پس از آن به بررسی شگردهای کانونی‌سازی (بازنمایی رویدادها از دیدگاهی خاص) و گفتگوپردازی (واداشتن شخصیت‌ها به کنش کلامی) خواهیم پرداخت؛ و سرانجام، سازوکار داستان‌سرایی (هم‌جوشی آنچه از نظر شخصیت می‌گذرد و آنچه به زبان راوی می‌آید) را به بحث خواهیم گذاشت.. در این کارگاه سعی خواهد شد مهارت‌های زیر به کارآموزان منتقل شود؛
بازنگری در پایگاه‌های زبانشناختی لازم برای روایت‌پژوهی، بررسی ساختار رویدادها در لایه داستان (محتوای متن روایی)، بررسی چگونگی بازنمود داستان در لایه گفتمان روایی، تحلیل انتقادی گفتمان روایی به قصد واسازی آن.
سرفصل جلسات کارگاه به شرح زیر است: مروری بر پیشینه روایت‌پژوهی، معرفی پایگاه‌های زبانشناختی لازم برای روایت‌پژوهی، بررسی سازوکار دستگاه زبان با توجه به طنزآوری کلامی در گفتمان روایی، آسیب‌شناسی روایت‌پژوهی کلاسیک در نگاهی نقادانه به ساختارگرایی سوسوری، جایگزینی سنت تأویل اثر با نقد خواننده‌مدار، شناخت روشی برای سخن‌سنجی روایت پیش از تحلیل نقادانه آن، تحلیل انتقادی چند نمونه متن روایی و غیرروایی در چارچوبی متشکل از دیدگاههای رولان بارت و کریستین متز، آشنایی با دو لایه زمانی داستان و گفتمان در ساختار روایت، معرفی سازه‌ها و قواعد ساختاری حاکم بر لایه داستان، ساختارشناسی داستان در چند نمونه از روایت‌های فارسی، معرفی سازه‌ها و قواعد ساختاری حاکم بر سطح گفتمان روایی و تحلیل گفتمان با توجه به شگردهای داستان‌پردازی در چند نمونه از روایت‌های فارسی.
بنا بر این گزارش، این کارگاه در شش جلسه به مدت 12 ساعت در روزهای سه‌شنبه از 11 آذر تا 16 دی‌ماه از ساعت 16 تا 18 برگزار می‌شود. مهلت ثبت نام 8 آذر تعیین شده است. به تمامی شرکت کنندگان گواهی معتبر شرکت در کارگاه آموزشی ارائه می‌شود.
یادآور می‌شود، محل برپایی کارگاه نیز در بزرگراه کردستان، نبش خیابان 64 غربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سالن اندیشه خواهد بود.
