بررسی روش تفسير علمی قرآن كريم(65)
ميرعبداللهی: راه‌كار كشف مراد از ظاهر عبارت قرآن هميشه متغير است
گروه انديشه: تفسير كشف مراد از ظاهر عبارت و تأويل كشف مراد از باطن عبارت است. اين راه‌كار كشف مراد از ظاهر عبارت هميشه متغير است. بنابراين هيچ مفسری نمی‌تواند به مخاطب خودش اطمينان دهد كه آرا در اين حد می‌ماند.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، پيش از اين پنج قسمت از گفتوگو با دكتر «سيدباقر ميرعبداللهی»، مدرس حوزه و دانشگاه و سردبير خردنامه همشهری تقديم شد. وی در مصاحبه قبلی خود گفت: تفسير علمی، تفسير قرآن براساس علم تجربی است. وقتی كه به نمونه‌هايی كه مفسران ارائه داده‌اند و هنگامی كه به خود قرآن مراجعه می‌كنيم، گويا منظور اين امر بوده است نه چيز ديگری.
اكنون قسمت ششم اين گفتوگو از خاطرتان می‌گذرد.
ميرعبداللهی داشتن فهم اوليه از آيات قرآن را بسيار مهم دانست و گفت: ارتزاق و فهم اوليه از آيات قرآن برای اين‌كه ميان اقوال تفسيری و احوال ديگر فرقی بگذاريم و رجحانی قائل شويم، جايگاه بسيار مهمی دارد. مثلا «سيداحمد‌خان هندی» در «الاسرارالنباتيه» در تفسير علمی، شكافته شدن دريا در قصه حضرت موسی(ع) می‌گويد: منظور از شكافته شدن دريا، همان جزر و مد درياست.
وی افزود: احمد‌خان تأكيد می‌كند كه آن موقع كه آب دريا دچار مد شد، اين مد از نظر زمانی آن‌قدر گسترش پيدا كرد كه قوم بنی‌اسرائيل توانست از دريا عبور كند و به آن سوی دريا برود. اما بايد بدانيم كه جزر و مد در ساعات خاصی از شبانه‌روز اتفاق می‌افتد، علاوه بر اين هيچ‌وقت گزارش نشده كه جزر و مدی به اين كيفيت باشد، به طوری كه لشكری بتواند از آن عبور كند و حتی خيس هم نشود.
سردبير خردنامه همشهری خاطرنشان كرد: اگر قرار است تفسير علمی انجام گيرد، بايد با آن چيزی كه علم آن‌را تأييد می‌كند، هماهنگ باشد. بنابراين فكر می‌كنم كه بحث اصلی تفسير علمی، بحث كيفيت و چگونگی و بحث از افراط‌ها، تفريط‌ها و اعتدال است. نكته بعدی اين است كه حد علم را بدانيم. تفسير علمی به همان اندازه واقع‌نمايی علم از محدوديت برخوردار است. (واقع‌نمايی علم از آن جهت كه ابزارهای ادراكی بشر كه در حيطه علم خودش را نشان می‌دهد محدود هستند، محدود است.)
نويسنده كتاب «روش تفسيری محمد عبده» در ادامه سخنانش گفت: يعنی زمانی كه قرآن ما را به حقايقی دعوت می‌كند، اين حقايق از آن جهت كه تعلقی در ماورا دارد، نمی‌تواند كاملا با حقايق علمی كه در حد خودشان واقع‌نما هستند، منطبق باشد.
اين محقق و استاد دانشگاه در پاسخ به اين سؤال كه نقض علم و اصول علمی چه نتايجی بر روی آن بخش از تفاسير علمی كه به كمك آن اصول صورت گرفته دارد؟، اذعان كرد: بحث ما اين است كه ظاهر قرآن هيچ‌وقت تغيير نمی‌كند و آن‌چه كه به عنوان دستاورد علمی و نظريه مطرح شده است، تغيير می‌كند. صاحب‌نظران می‌گويند: در علوم انسانی و تجربی بهترين نظريه هميشه آخرين نظريه است؛ چرا كه از همه صافی‌ها گذشته است. فرض ما در مورد وضع موجود است. برای مثال اصل صفر ترموديناميك، قانون بقای انرژی و ... تاكنون هيچ مورد نقضی پيدا نكرده‌اند.
مترجم كتاب «عليت و حدوث» افزود: وقتی ما می‌گوييم نسبت اين آيه با قانون بقای انرژی، نسبت بحث اعجاز و معجزه با قوانينی كه فيزيك بر روی آن قطعا انگشت صحت گذاشته، منظور آن چيزی است كه اكنون موجود هست؛ اگر فردا اين قانون تغيير كند، آن‌وقت ما بايد دنبال راه چاره ديگری باشيم.
دكتر ميرعبداللهی افزود: نكته ديگر اين است كه وقتی يك تئوری به قانون و نظريه تبديل می‌شود، نشان‌‌دهنده اين است كه در اين فرآيند از همه آزمايش‌ها گذشته است. اكنون ما به او به عنوان يك نظريه می‌نگريم، نه به عنوان آن چيزی كه شايد بعدها نقض شود.
وی خاطرنشان كرد: قوانين و اصول علمی، اكنون برای ما در حد يك نظريه حجيت و اعتبار دارند. بنابراين اكنون نسبت او را با قرآن و يا هر گزاره‌ای بيرون از خودش می‌‌سنجيم. فكر می‌كنم نمی‌توان ملاك واحدی ـ آن‌چنان كه برای همه انواع تفاسير نمی‌توان پيدا كرد ـ برای تفسير علمی پيدا كرد.
اين محقق و استاد دانشگاه گفت: مفسرين می‌گويند كه تفسير؛ يعنی كشف مراد از ظاهر عبارت، آن‌چنان كه تأويل؛ يعنی كشف مراد از باطن عبارت. اين استراتژی كشف مراد از ظاهر عبارت هميشه متغير است. بنابراين هيچ مفسری نمی‌تواند به مخاطب خودش اطمينان بدهد كه آرا در اين حد می‌ماند.
وی در پاسخ به اين سؤال كه تاريخچه تفسير علمی در اديان ديگر چگونه بوده است؟، گفت: شما را به كتاب «الهيات تاريخی» اثر «پانن‌برگ» كه توسط «مراد فرهادپور» ترجمه شده است، ارجاع می‌دهم. البته مراد از علم در الهيات مسيحی، علمی نيست كه اكنون مراد ماست. در اين كتاب بيشتر بحث در مورد الهيات مسيحی است؛ يعنی در واقع الهيات ارتدوكس و كاتوليكی مسيحی.
ميرعبداللهی در باب مراد علم در الهيات مسيحی اذعان كرد: در اين كتاب بحث از علم محدود می‌شود به بحث فلك‌شناسی و اسطوره‌ها و اين‌كه در تفسير كتاب مقدس تا چه اندازه مجاز هستيم از شناخت‌هايی كه بيرون از ما تحصيل شده و وجود دارد، بهره‌برداری كنيم.
وی خاطرنشان كرد: بنابراين با توجه به مطالب گفته شده، تفسير علمی در الهيات مسيحی سابقه دارد، ولی هم از جهت شيوه ورود به راه‌كارها و هم از جهت مصاديق، موارد اختلاف جدی‌ای بين تفسير علمی در اسلام و مسيحيت وجود دارد؛ چرا كه در الهيات مسيحی، بيشتر با بحث تأويل مواجهيم.
اين گفتوگو ادامه دارد ... .
اكنون قسمت ششم اين گفتوگو از خاطرتان می‌گذرد.
ميرعبداللهی داشتن فهم اوليه از آيات قرآن را بسيار مهم دانست و گفت: ارتزاق و فهم اوليه از آيات قرآن برای اين‌كه ميان اقوال تفسيری و احوال ديگر فرقی بگذاريم و رجحانی قائل شويم، جايگاه بسيار مهمی دارد. مثلا «سيداحمد‌خان هندی» در «الاسرارالنباتيه» در تفسير علمی، شكافته شدن دريا در قصه حضرت موسی(ع) می‌گويد: منظور از شكافته شدن دريا، همان جزر و مد درياست.
وی افزود: احمد‌خان تأكيد می‌كند كه آن موقع كه آب دريا دچار مد شد، اين مد از نظر زمانی آن‌قدر گسترش پيدا كرد كه قوم بنی‌اسرائيل توانست از دريا عبور كند و به آن سوی دريا برود. اما بايد بدانيم كه جزر و مد در ساعات خاصی از شبانه‌روز اتفاق می‌افتد، علاوه بر اين هيچ‌وقت گزارش نشده كه جزر و مدی به اين كيفيت باشد، به طوری كه لشكری بتواند از آن عبور كند و حتی خيس هم نشود.
سردبير خردنامه همشهری خاطرنشان كرد: اگر قرار است تفسير علمی انجام گيرد، بايد با آن چيزی كه علم آن‌را تأييد می‌كند، هماهنگ باشد. بنابراين فكر می‌كنم كه بحث اصلی تفسير علمی، بحث كيفيت و چگونگی و بحث از افراط‌ها، تفريط‌ها و اعتدال است. نكته بعدی اين است كه حد علم را بدانيم. تفسير علمی به همان اندازه واقع‌نمايی علم از محدوديت برخوردار است. (واقع‌نمايی علم از آن جهت كه ابزارهای ادراكی بشر كه در حيطه علم خودش را نشان می‌دهد محدود هستند، محدود است.)
نويسنده كتاب «روش تفسيری محمد عبده» در ادامه سخنانش گفت: يعنی زمانی كه قرآن ما را به حقايقی دعوت می‌كند، اين حقايق از آن جهت كه تعلقی در ماورا دارد، نمی‌تواند كاملا با حقايق علمی كه در حد خودشان واقع‌نما هستند، منطبق باشد.
اين محقق و استاد دانشگاه در پاسخ به اين سؤال كه نقض علم و اصول علمی چه نتايجی بر روی آن بخش از تفاسير علمی كه به كمك آن اصول صورت گرفته دارد؟، اذعان كرد: بحث ما اين است كه ظاهر قرآن هيچ‌وقت تغيير نمی‌كند و آن‌چه كه به عنوان دستاورد علمی و نظريه مطرح شده است، تغيير می‌كند. صاحب‌نظران می‌گويند: در علوم انسانی و تجربی بهترين نظريه هميشه آخرين نظريه است؛ چرا كه از همه صافی‌ها گذشته است. فرض ما در مورد وضع موجود است. برای مثال اصل صفر ترموديناميك، قانون بقای انرژی و ... تاكنون هيچ مورد نقضی پيدا نكرده‌اند.
مترجم كتاب «عليت و حدوث» افزود: وقتی ما می‌گوييم نسبت اين آيه با قانون بقای انرژی، نسبت بحث اعجاز و معجزه با قوانينی كه فيزيك بر روی آن قطعا انگشت صحت گذاشته، منظور آن چيزی است كه اكنون موجود هست؛ اگر فردا اين قانون تغيير كند، آن‌وقت ما بايد دنبال راه چاره ديگری باشيم.
دكتر ميرعبداللهی افزود: نكته ديگر اين است كه وقتی يك تئوری به قانون و نظريه تبديل می‌شود، نشان‌‌دهنده اين است كه در اين فرآيند از همه آزمايش‌ها گذشته است. اكنون ما به او به عنوان يك نظريه می‌نگريم، نه به عنوان آن چيزی كه شايد بعدها نقض شود.
وی خاطرنشان كرد: قوانين و اصول علمی، اكنون برای ما در حد يك نظريه حجيت و اعتبار دارند. بنابراين اكنون نسبت او را با قرآن و يا هر گزاره‌ای بيرون از خودش می‌‌سنجيم. فكر می‌كنم نمی‌توان ملاك واحدی ـ آن‌چنان كه برای همه انواع تفاسير نمی‌توان پيدا كرد ـ برای تفسير علمی پيدا كرد.
اين محقق و استاد دانشگاه گفت: مفسرين می‌گويند كه تفسير؛ يعنی كشف مراد از ظاهر عبارت، آن‌چنان كه تأويل؛ يعنی كشف مراد از باطن عبارت. اين استراتژی كشف مراد از ظاهر عبارت هميشه متغير است. بنابراين هيچ مفسری نمی‌تواند به مخاطب خودش اطمينان بدهد كه آرا در اين حد می‌ماند.
وی در پاسخ به اين سؤال كه تاريخچه تفسير علمی در اديان ديگر چگونه بوده است؟، گفت: شما را به كتاب «الهيات تاريخی» اثر «پانن‌برگ» كه توسط «مراد فرهادپور» ترجمه شده است، ارجاع می‌دهم. البته مراد از علم در الهيات مسيحی، علمی نيست كه اكنون مراد ماست. در اين كتاب بيشتر بحث در مورد الهيات مسيحی است؛ يعنی در واقع الهيات ارتدوكس و كاتوليكی مسيحی.
ميرعبداللهی در باب مراد علم در الهيات مسيحی اذعان كرد: در اين كتاب بحث از علم محدود می‌شود به بحث فلك‌شناسی و اسطوره‌ها و اين‌كه در تفسير كتاب مقدس تا چه اندازه مجاز هستيم از شناخت‌هايی كه بيرون از ما تحصيل شده و وجود دارد، بهره‌برداری كنيم.
وی خاطرنشان كرد: بنابراين با توجه به مطالب گفته شده، تفسير علمی در الهيات مسيحی سابقه دارد، ولی هم از جهت شيوه ورود به راه‌كارها و هم از جهت مصاديق، موارد اختلاف جدی‌ای بين تفسير علمی در اسلام و مسيحيت وجود دارد؛ چرا كه در الهيات مسيحی، بيشتر با بحث تأويل مواجهيم.
اين گفتوگو ادامه دارد ... .
مطالب مرتبط
