معرفی موزه حرمين در مكه مكرمه
موزه ساختمان حرمين شريفين در مكه مكرمه با وجود جوانی، قرن‌ها تاريخ اسلام را در خود دارد.
به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، «معرض عماره الحرمين الشريفين» يا موزه ساختمان حرمين شريفين در سال 1378 (1420 هجری قمری ) در مكه مكرمه بنيان نهاده شد. اين موزه در منطقه «ام الجود» و سر راه قديم مكه به جده و در كنار كارگاه پرده بافی كعبه واقع است.
موزه حرمين شريفين حاوی بخشی از نمادها و آثار تاريخی است كه در بازسازی و يا توسعه حرمين شريفين، از اين اماكن خارج و در هفت بخش در موزه به نمايش گذاشته شده است.
قديمی‌ترين اثر موجود در اين موزه ستونی چوبی است كه در سال 65 هجری قمری (4 سال بعد از واقعه كربلا )در زمان حاكميت عبدالله بن زبير، درون كعبه نصب شده بود.
كهن‌ترين اثر مربوط به مسجد النبی (ص) نيز در قديمی منبر اين مسجد است كه در سال 968 هجری شمسی، بر روی آن نصب شده بود.
نكته مهم در اين خصوص اين است كه خطاطی روی در به خط نستعليق است كه خطی فارسی است.
مصراع آخر (اثر كلك يساری زاده ) گويای آن است كه تهيه‌كننده كتيبه، ايرانی بوده و ديگر اين كه با اتصال حرف آخر مصرع های اول و حرف اول مصرع دوم، جمله «النصر موقوف لسلطاننا ايده الله بجاه الرسول» به دست می‌آيد.
نكته ديگر در اين كتيبه، بيت ما قبل آخر آن است كه شاعر با هنرمندی هر چه تمام، بعد از آن كه تاريخ اين توسعه را با تشكيل عبارت «النصر موقوف ...» بيان می‌كند، همين تاريخ با عبارت ديگری (كه همان بيت ما قبل آخر است ) به نظم در می آورد . مصراع اول (453)+ مصرع دوم (805) = 1285
اين ستون در سال‌های 825 ش (850ق) و 888 ش(915ق) در مصلی (ساختمان مقام ابراهيم )نصب بوده است.
ستون سنگی
بعضی از ستون‌های سنگی يكپارچه كه از دوره‌های عثمانی در مسجدالحرام به كار رفته در وقايع تاريخی نصب شده‌اند كه خلاصه آن واقعه و يا آيات قرآن و اسمای الهی بر روی آنها حكاكی شده است كه مشابه آن اكنون نيز در مسجدالحرام به چشم می‌خورد.
ستون فلزی
در قديم چراغ‌های روشنايی صحن مسجدالحرام را روی اين ستون‌ها نصب می‌كردند، كه در عكس‌های موزه كاملا مشهود است.
چراغ‌های حجر اسماعيل
اولين بار در سال 1310 ش ( 1349ق ) شش چراغ برقی روی حجر اسماعيل نصب می‌شود. چراغ موجود در موزه، پيش از اين، روی حجر اسماعيل قرار داشته است.
كتيبه‌های اسمای الهی و نام پيامبر (ص)
كتيبه‌هايی از اين دست در مسجدالحرام زياد بوده و در توسعه‌های مختلف آن را برداشته‌اند.
تصاوير جايگاه نماز مذاهب اربعه
پيش از اين هر يك از مذاهب اهل سنت برای خود جايگاهی در مسجدالحرام داشته‌اند كه در آن، نماز می‌خواندند. به عبارت ديگر، در مسجدالحرام چهار نماز جماعت به طور همزمان برگزار می‌شده كه به جهت وحدت مسلمانان، اكنون تنها يك نماز جماعت در مسجد الحرام برگزار می‌شود.
در اين عكس جايگاه مذهب شافعی بالای ساختمان زمزم، مذهب حنفی رو به روی حجر اسماعيل، مذهب مالكی رو به روی مستجار و مذهب حنبلی مقابل ضلع بين ركن يمانی و حجرالاسود ديده می‌شود.
تلاش دولت ايران در حدود سال های 1123ش ( 1157قمری ) برای اختصاص جايگاهی مخصوص شيعيان با مخالفت شديد دولت عثمانی روبرو شد.
منبر مسجدالحرام و در كنار آن باب بنی‌شيبه نيز در نزديكی ساختمان زمزم به چشم می‌خورد. اين جايگاه‌ها در سال 1336 هجری شمسی (1377 هجری قمری ) از صحن مسجدالحرام برداشته شدند.
قطعات پرده
در اين بخش، قطعه‌هايی از پرده‌های داخل و خارج كعبه، از گذشته تاكنون عرضه شده است.
پرده داخل كعبه و ضريح مطهر پيامبر (ص)در گذشته قرمز بوده اما اكنون به رنگ سبز است.
صندوقچه‌ها
دو صندوقچه در سال 1237 هجری شمسی (1275هجری قمری ) و نيز در دوران معاصر ساخته شد كه هر كدام مدتی درون كعبه بوده و وسايل شستشوی خانه خدا را در آنها قرار می‌داده‌اند. در تعميرات سال 1375 كعبه شريف به جای آن، يك صندوق سنگی در كنار ستون اول كعبه ساخته‌اند.
ناودان
در سال 990 هجری شمسی (1021 هجری قمری ) توسط سلطان عثمانی ساخته شد . اين ناودان چوبی از بيرون طلا اندود و از داخل سرب اندود است و برای آنكه پرندگان روی آن ننشينند، كناره‌های آن را ميخ زده‌اند.
قاب‌های حجرالاسود و كليد قديمی
در اين بخش از موزه چندين اثر قديمی وجود دارد، مانند قفل و كليد قبلی در كعبه، قاب‌های حجر الاسود ( كه به جهت محافظت از آن با استفاده از نقره تهيه می شده است ) پايه ستون‌های داخلی كعبه ...
پرده در كعبه
برای اولين‌بار در سال 786 هجری شمسی (810هجری قمری ) پرده نقش‌دار جهت در كعبه تهيه شد. امروزه پرده در كعبه از پنج قطعه تشكيل شده است كه به آن «برقع» می‌گويند. علاوه بر آيه‌الكرسی و هفت آيه از قرآن كريم، سوره‌های حمد و قريش نيز بر آن بافته شده است. ابعاد اين پرده 32/6 در 30/3 متر است.
كتيبه طلايی كه زير پرده مشاهده می‌شود، تا سال 1357هجری شمسی (1399هجری قمری ) بالای در كعبه نصب بوده است.
در قديمی كعبه
اين در، به سال 1323 هجری شمی (1363 هجری قمری ) بر كعبه نصب شد. در سال 1357 هجری شمسی (1399 هجری قمری )اين در و كتيبه بالای آن را تعويض كردند و در قبلی به اين موزه منتقل شد. كتيبه بالای در كعبه در همين موزه قرار دارد كه به آن اشاره شد.
پشت اين در، تصوير در اسبق كعبه مشاهده می‌شود كه در سال 1014 هجری شمسی (1045هجری قمری ) بر روی كعبه نصب شد و تا سال 1323 هجری شمسی به مدت 309 سال در آنجا قرار داشته است.
اين در اكنون در موزه‌ای در رياض ( پايتخت عربستان )نگهداری می‌شود.
ستون چوبی
اين ستون قديمی‌ترين اثر موزه است كه اكنون بيش از 1360 سال از عمر آن می‌گذرد و تا چندی پيش (سال 1375هجری شمسی )، درون كعبه قرار داشت. ستون مذكور روی يك پايه سنگی نصب شده بود تا رطوبت هوا و... باعث خرابی آن نشود.
تصوير داخل كعبه
از سقف تا نيمه‌های ديوار داخلی كعبه با پرده سبز رنگ پوشيده شده است و درون آن سه ستون ديده می‌شود. محفظه‌ای كه وسايل شست‌وشوی كعبه در آن نگهداری می‌شود، از سنگ ساخته شده و در كنار ستون اول كعبه قرار دارد . راه پله پشت بام كعبه در ركن عراقی است كه در گوشه تصوير ديده می‌شود و در ورودی به راه پله با طلا زينت شده و به «باب‌الرحمه» نامگذاری شده است.
دستگاه بافت پرده خانه خدا
در گذشته پرده خانه خدا را به صورت دستی می‌بافته‌اند. دستگاه ساده و قديمی بافت پرده اكنون در اين بخش از موزه نگهداری می‌شود. در حال حاضر پرده كعبه با دستگاه‌های پيشرفته بافندگی رايانه‌ای بافته می‌شود.
بخش چهارم
تصوير مدينه
عباسيان جهت حفظ قبر عباس بن عبدالمطلب بنايی روی آن ساختند و از آنجا كه اين قبر در نزديكی مرقد ائمه (ع) قرار داشت، بقعه ياد شده قبور مطهر ايشان را نيز در برمی‌گرفت كه در سال 1304 هجری شمسی ( 1344 هجری قمری )توسط وهابی‌ها تخريب شد. رفعت پاشا در كتاب «مراه الحرمين» آورده است كه مردم مدينه پنجشنبه‌ها به زيارت بقيع می‌رفته‌اند و بر روی قبور بقيع گل می‌گذاشته‌اند.
در ادامه می‌گويد: شيعيان جهت ورود به بقعه اهل بيت (ع) با پرداخت مبلغی پول می‌توانستند به زيارت ايشان بروند.
تصوير قبرستان معلی
در كتاب «صفحات من تاريخ مكه» آمده است كه مردم مكه روز يازدهم هر ماه قمری بر مزار ام المومنين خديجه كبری (س)حاضر می‌شدند و از نذوراتی كه جهت شفای بيماران و يا برآورده شدن حاجات تهيه می‌شده، استفاده می‌كردند و اين همه غير از شب‌های جمعه است كه برای فاتحه‌خوانی بر مزار ايشان می‌رفته‌اند.
اين كتاب كه درسال 1264 هجری شمسی (1885هجری قمری ) نوشته شده است، می‌افزايد: بر فراز قبر ايشان مصلايی بوده كه گنبد بزرگی نيز داشته است. اين گنبد در سال 922 هجری شمسی (950 هجری قمری )از سنگ قاحوط درست شده و بر مزار ايشان نصب می‌شود كه آن را از منطقه شميسی (حديبيه )واقع در جاده قديم مكه به جده آورده بودند. قبل از بنای اين گنبد، يك تابوت چوبی بر روی مزار ايشان قرار داشته است. اين بنا نيز در سال 1304 (1344هجری قمری ) به دست وهابی‌ها تخريب شد.
تصويری از ايام حج سال 1259 هجری شمسی
اين تصوير نماز جمعه روز 16 ذيحجه سال 1297 هجری قمری (1259 هجری شمسی ) را نشان می‌دهد. در اين تصوير مقام مالكی، منبر مسجدالحرام، مصلی، باب بنی‌شيبه، پلكان ورودی كعبه ، ساختمان زمزم ،مقام شافعی و مناره باب علی (ع)قابل مشاهده است.
قرآن‌های قديمی
در محفظه‌های اين بخش تصاوير برخی قرآن‌های قديمی موزه استانبول به نمايش گذاشته شده است ، از جمله اين تصاوير تصوير قرآنی است منسوب به دوران خليفه سوم كه با خط كوفی نوشته شده و به عنوان قرآن مرجع و اصلی، به نقاط مختلف دنيای اسلام فرستاده می‌شد. اين قرآن در اين بخش از موزه داخل محفظه‌ای نگهداری می‌شود.
تصاويری از كتابخانه‌های حرمين
در اين عكس‌ها ساختمان‌های اين دو كتابخانه، مخزن كتاب‌های خطی و چاپی؛ سالن مطالعه و ... به چشم می‌خورد. كتابخانه حرم مكی سال گذشته از شارع منصور به شارع عبدالله خياط در عزيزيه منتقل شد و در آينده، در محل مولد النبی (ص) ساختمان جديد اين كتابخانه‌ای به همين منظور احداث خواهد شد.
چراغ‌های صحن مسجدالحرام
روشنايی مسجدالحرام در گذشته در محدوده مطاف بوده كه با استفاده از روغن زيتون و شمع، اين مهم انجام می‌گرفت بعدها در سال 1218 هجری شمسی (1255 هجری قمری ) مادر سلطان حميد عثمانی شش ستون فلزی به مسجدالحرام هديه می‌كند كه سر آنها همانند شاخه‌های نخل آويزان بوده و در هر يك قنديل‌هايی جهت روشنايی صحن مسجدالحرام قرار داشته است.
كمی بعد، دور صحن مسجدالحرام به ستون‌های جلويی شبستان عثمانی كابل‌هايی نصب می‌شود كه از آنها 1422 قنديل آويزان بوده است تا اين كه در سال 1299 هجری شمسی (1338هجری قمری ) برای اولين بار اطراف مطاف با چراغ‌های برقی روشن می‌گردد. به مرور زمان ستون‌هايی در صحن مسجدالحرام نصب می‌كنند كه چراغ‌های روشنايی به آنها آويزان بوده است. نمونه‌هايی از آن ستون‌ها و چراغ‌ها، اكنون در اين موزه به چشم می‌خورد.
بخش ششم
نماد ( ماكت ) مسجدالنبی(ص)
مساحت مسجدالنبی (ص) در زمان پيامبر خدا (ص) 3876 متر مربع بوده كه در طول تاريخ اسلام زير بنای آن به 400327 متر مربع افزايش يافته است. در اين نماد وضعيت كنونی مسجدالنبی (ص)،موقعيت ساختمان قديم نسبت به ساختمان جديد و جهت قبله كه به سمت جنوب است، قابل مشاهده می‌باشد.
در سال 658 هجری شمسی (678 هجری قمری )برای اولين مرتبه برفراز مرقد شريف نبوی گنبدی بنا می‌شود كه سمهودی نيز آن را توصيف كرده است. كنار گنبد نبوی گنبدی نقره‌ای رنگ مشاهده می‌شود كه بر فراز محراب عثمانی در ضلع جنوبی مسجد النبی (ص)و بعد از محراب نبوی (ص) محراب سليمانی قرار دارد .
مسجد النبی (ص)دارای 10 مناره است. در چهار طرف توسعه‌هايی كه تا عهده عثمانی انجام گرفته چهار مناره و در چهار طرف توسعه جديد چهار مناره احداث شده و دو مناره نيز مربوط به باب فهد ( ياهفت در شمالی مسجد النبی (ص) است كه به سمت كوه احد و حرم حضرت حمزه سيد الشهدا (س) باز می‌شود.
رنگ سبز مناره باب‌السلام نشان دهنده آن است كه سرمبارك پيامبر اعظم ( ص ) به سمت غرب و پاهای آن حضرت به سمت شرق و صورت مبارك ايشان به سمت جنوب ( در جهت قبله ) قرار دارد.
در عصر سلطان عبدالمجيد نمای حجره نبوی كه زائران مقابل آن می ايستند با پنجره‌ای از مس زرد پوشانده شد كه بر روی آن نوشته شده است : لااله الاالله الملك الحق المبين ، سيد نا محمد رسول الله صادق الوعد الامين در همين زمان در زاويه شرقی حيات اول مسجد النبی (ص) چند اصله درخت نخل و سدر و... كاشته می‌شود. اين باغچه به دليل نزديكی به خانه حضرت زهرا (س) حديقه الزهراء نام داشته است.
در شرق مسجد النبی (ص) سه در وجود دارد. باب النساء، باب جبرئيل و باب بقيع، كه اين باب با كوچه‌ای به بقيع وصل می‌شده و به كوچه بنی‌هاشم معروف بوده است. در توسعه جديد ، در چهارمی جهت ارتباط راهروی طرف قبله و تردد امام جماعت، رجال سياسی و يا جنازه‌ها، جهت اقامه نماز ميت ايجاد شده است.
يادآور می‌شود، زيربنای مسجدالحرام 168/366 مترمربع و مسجد النبی (ص) 327/400 متر مربع ، (مجموعا 495/766مترمربع تا سال 1385) است و حداكثر گنجايش حرمين دو ميليون نمازگزار است.
در قديمی منبر مسجد النبی (ص)
اين در، به سال 998 هجری قمری (966هجری شمسی ) بر منبر مسجد النبی (ص )نصب شده بود.
باب مجيديه
اين در، از درهای شمالی و اصلی مسجد النبی (ص) است كه در زمان سلطان عبدالمجيد نصب شد.
سر در ورودی روضه منوره
اين سازه پيش از اين در ورودی روضه منوره در كنار محراب نبوی (ص) نصب بوده است.
بخش هفتم
نماد داخل چاه زمزم
چنان كه در اين نماد نيز مشاهده می‌شود، چاه زمزم تا عمق حدود 12متری، سنگ‌چين شده است. در همين عمق، نقب‌هايی وجود دارد كه آب سفره‌های اطراف زمزم از آنها می‌جوشد.
متعلقات چاه زمزم
اولين‌بار سقاخانه آب زمزم در صحن مسجدالحرام بين ركن و مقام توسط عباس بن عبدالمطلب ساخته شد و سقايه العباس نام گرفت. بعدها در سال 65 هجری قمری، هنگام توسعه، آن را به شرق مسجد الحرام انتقال دادند و بر روی آن گنبدی چوبی نصب كردند به نام «قبه العباس» در سال 252 هجری شمسی (259هجری قمری ) اين بنا با سنگ تجديد می‌شود. در اين ايام كه فرزندان عباس عموی پيامبر دنبال اين ميراث خانوادگی نرفتند، ديواری دور چاه زمزم كشيده می‌شود . به طوری كه هركس می‌‌خواست از آن بنوشد، می‌بايست از اين ديوار بالا رود و به وسيله طناب و قرقره‌ای شبيه آنچه اكنون در موزه است، از آن آب استخراج كند. در سال 1093 هجری شمسی (1126 هجری قمری ) در تجديد بنای دوباره «قبه العباس» آن را به صورت هشت ضلعی می‌سازند در حالی كه قبلا به صورت مربع بوده است.
به مرور ايام كه ديگر از اين سقاخانه استفاده نمی‌شد، از آن جهت نگهداری قرآن‌ها و كتاب‌های وقف شده برای طلاب علوم دينی استفاده می‌شد تا اين كه در سال 1222 هجری شمسی (1259 هجری قمری ) يك كتابخانه كامل در محل آن تاسيس می‌شود و همين كتابخانه بعدها گسترش يافته و اكنون در بيرون مسجدالحرام به اسم «مكتبه الحرم الملكی الشريف» شناخته می‌شود.
سقاخانه‌های صحن مسجدالحرام در دهه هفتاد، قرن 14هجری به هشت عدد می‌رسد و جهت استفاده و رفاه زائران، در حدود سال 1334 هجری شمسی (1374 هجری قمری ) هم زمان با نصب اولين موتور آب روی زمزم، ساختمانی بر فراز آن احداث شد ولی از آنجا كه در هنگام ازدحام طواف كنندگان اين بنا، مانع طواف می‌شد، سال 1343 هجری شمسی، زيرزمينی ساختند و اين تأسيسات را به آن جا انتقال دادند و در سال‌های اخير، با اقبال گسترده‌تر مسلمانان، باز هم به فضای بيشتری برای مطاف نياز بود، لذا در سال 1382 زير زمين را هم پوشاندند و به جای آن در ضلع شرقی مسجدالحرام جايگاه ويژه‌ای را برای استفاده خيل عظيم زائران از آب زمزم احداث كردند كه اين غير از جايگاه‌های خاص زمزم در شبستان‌های مسجدالحرام و طرف‌های مخصوص ( كلمن ) زمزم در جای جای مسجد‌الجرام است.
آب زمزم پس از استخراج به تصفيه خانه واقع در خيابان اجياد نزديك طريق دايری سوم پمپاژ می‌شود و بعد از تصفيه در ساختمان خاص خنك كردن آب كه در نزديكی باب الفتح قرار دارد، آب خنك شده دگر بار به مسجدالحرام منتقل می‌شود . هر روز مقداری آب زمزم برای مسجد النبی (ص) با تانكر مخصوص حمل آب فرستاده می‌شود.
برخی وسايل موجود در ويترين‌های اين بخش، جهت استخراج زمزم استفاده می‌شده‌اند. تعدادی ديگر نيز هنگام لايروبی زمزم از آن استخراج شده‌اند.
***كتيبه‌های ساختمان زمزم
در قسمت‌های مختلف اين ساختمان كتيبه‌هايی شامل احاديثی از پيامبر اعظم (ص) درباره آب زمزم و نيز تاريخ ساخت و توسعه اين ساختمان و... نصب بوده است.
ساعت آفتابی
در حوالی سال 15 هجری شمسی (160 هجری قمری ) سمت چپ قبه العباس ساختمان ديگری ساخته می‌شود «قبه الفراشين» نام می‌گيرد و از آن جهت نگهداری وسايل نظافت مسجدالحرام استفاده می‌شد تا اين كه در سال 1222 هجری شمسی (1259 هجری قمری )اين ساعت آفتابی را در اين ساختمان نصب كرده و كسی را آنجا می‌گماردند تا ساعت را برای مردم بيان كند. اين بنا كه ديگر «قبه الساعه» نام داشت، در سال 1261 هجری شمسی ( 1300 هجری قمری ) به همراه قبه العباس تخريب شد.
ساعت حميديه
اين ساعت در سال 1311 هجری شمسی ( 1352 هجری قمری )بالای ساختمان حميديه ( فرمانداری مكه )به گونه‌ای نصب شده بود كه از داخل مسجدالحرام پيدا بود. اين ساعت و موتور آن كه با باز شدن فنر به وسيله وزنه كار می‌كند، اكنون در موزه نگهداری می‌شود.
آخرين تصوير
در اين تصوير كه حدود سال 1340 هجری شمسی گرفته شده، احداث طبقه دوم مسجدالحرام و مسعی و مشعل‌های روشنايی صحن مسجدالحرام به چشم می‌خورد. تمام صحن مسجدالحرام، جز مطاف و راه‌های ورود به آن شنی بوده كه در عكس پيدا است.
منبع: پايگاه حج
موزه حرمين شريفين حاوی بخشی از نمادها و آثار تاريخی است كه در بازسازی و يا توسعه حرمين شريفين، از اين اماكن خارج و در هفت بخش در موزه به نمايش گذاشته شده است.
قديمی‌ترين اثر موجود در اين موزه ستونی چوبی است كه در سال 65 هجری قمری (4 سال بعد از واقعه كربلا )در زمان حاكميت عبدالله بن زبير، درون كعبه نصب شده بود.
كهن‌ترين اثر مربوط به مسجد النبی (ص) نيز در قديمی منبر اين مسجد است كه در سال 968 هجری شمسی، بر روی آن نصب شده بود.
نكته مهم در اين خصوص اين است كه خطاطی روی در به خط نستعليق است كه خطی فارسی است.
مصراع آخر (اثر كلك يساری زاده ) گويای آن است كه تهيه‌كننده كتيبه، ايرانی بوده و ديگر اين كه با اتصال حرف آخر مصرع های اول و حرف اول مصرع دوم، جمله «النصر موقوف لسلطاننا ايده الله بجاه الرسول» به دست می‌آيد.
نكته ديگر در اين كتيبه، بيت ما قبل آخر آن است كه شاعر با هنرمندی هر چه تمام، بعد از آن كه تاريخ اين توسعه را با تشكيل عبارت «النصر موقوف ...» بيان می‌كند، همين تاريخ با عبارت ديگری (كه همان بيت ما قبل آخر است ) به نظم در می آورد . مصراع اول (453)+ مصرع دوم (805) = 1285
اين ستون در سال‌های 825 ش (850ق) و 888 ش(915ق) در مصلی (ساختمان مقام ابراهيم )نصب بوده است.
ستون سنگی
بعضی از ستون‌های سنگی يكپارچه كه از دوره‌های عثمانی در مسجدالحرام به كار رفته در وقايع تاريخی نصب شده‌اند كه خلاصه آن واقعه و يا آيات قرآن و اسمای الهی بر روی آنها حكاكی شده است كه مشابه آن اكنون نيز در مسجدالحرام به چشم می‌خورد.
ستون فلزی
در قديم چراغ‌های روشنايی صحن مسجدالحرام را روی اين ستون‌ها نصب می‌كردند، كه در عكس‌های موزه كاملا مشهود است.
چراغ‌های حجر اسماعيل
اولين بار در سال 1310 ش ( 1349ق ) شش چراغ برقی روی حجر اسماعيل نصب می‌شود. چراغ موجود در موزه، پيش از اين، روی حجر اسماعيل قرار داشته است.
كتيبه‌های اسمای الهی و نام پيامبر (ص)
كتيبه‌هايی از اين دست در مسجدالحرام زياد بوده و در توسعه‌های مختلف آن را برداشته‌اند.
تصاوير جايگاه نماز مذاهب اربعه
پيش از اين هر يك از مذاهب اهل سنت برای خود جايگاهی در مسجدالحرام داشته‌اند كه در آن، نماز می‌خواندند. به عبارت ديگر، در مسجدالحرام چهار نماز جماعت به طور همزمان برگزار می‌شده كه به جهت وحدت مسلمانان، اكنون تنها يك نماز جماعت در مسجد الحرام برگزار می‌شود.
در اين عكس جايگاه مذهب شافعی بالای ساختمان زمزم، مذهب حنفی رو به روی حجر اسماعيل، مذهب مالكی رو به روی مستجار و مذهب حنبلی مقابل ضلع بين ركن يمانی و حجرالاسود ديده می‌شود.
تلاش دولت ايران در حدود سال های 1123ش ( 1157قمری ) برای اختصاص جايگاهی مخصوص شيعيان با مخالفت شديد دولت عثمانی روبرو شد.
منبر مسجدالحرام و در كنار آن باب بنی‌شيبه نيز در نزديكی ساختمان زمزم به چشم می‌خورد. اين جايگاه‌ها در سال 1336 هجری شمسی (1377 هجری قمری ) از صحن مسجدالحرام برداشته شدند.
قطعات پرده
در اين بخش، قطعه‌هايی از پرده‌های داخل و خارج كعبه، از گذشته تاكنون عرضه شده است.
پرده داخل كعبه و ضريح مطهر پيامبر (ص)در گذشته قرمز بوده اما اكنون به رنگ سبز است.
صندوقچه‌ها
دو صندوقچه در سال 1237 هجری شمسی (1275هجری قمری ) و نيز در دوران معاصر ساخته شد كه هر كدام مدتی درون كعبه بوده و وسايل شستشوی خانه خدا را در آنها قرار می‌داده‌اند. در تعميرات سال 1375 كعبه شريف به جای آن، يك صندوق سنگی در كنار ستون اول كعبه ساخته‌اند.
ناودان
در سال 990 هجری شمسی (1021 هجری قمری ) توسط سلطان عثمانی ساخته شد . اين ناودان چوبی از بيرون طلا اندود و از داخل سرب اندود است و برای آنكه پرندگان روی آن ننشينند، كناره‌های آن را ميخ زده‌اند.
قاب‌های حجرالاسود و كليد قديمی
در اين بخش از موزه چندين اثر قديمی وجود دارد، مانند قفل و كليد قبلی در كعبه، قاب‌های حجر الاسود ( كه به جهت محافظت از آن با استفاده از نقره تهيه می شده است ) پايه ستون‌های داخلی كعبه ...
پرده در كعبه
برای اولين‌بار در سال 786 هجری شمسی (810هجری قمری ) پرده نقش‌دار جهت در كعبه تهيه شد. امروزه پرده در كعبه از پنج قطعه تشكيل شده است كه به آن «برقع» می‌گويند. علاوه بر آيه‌الكرسی و هفت آيه از قرآن كريم، سوره‌های حمد و قريش نيز بر آن بافته شده است. ابعاد اين پرده 32/6 در 30/3 متر است.
كتيبه طلايی كه زير پرده مشاهده می‌شود، تا سال 1357هجری شمسی (1399هجری قمری ) بالای در كعبه نصب بوده است.
در قديمی كعبه
اين در، به سال 1323 هجری شمی (1363 هجری قمری ) بر كعبه نصب شد. در سال 1357 هجری شمسی (1399 هجری قمری )اين در و كتيبه بالای آن را تعويض كردند و در قبلی به اين موزه منتقل شد. كتيبه بالای در كعبه در همين موزه قرار دارد كه به آن اشاره شد.
پشت اين در، تصوير در اسبق كعبه مشاهده می‌شود كه در سال 1014 هجری شمسی (1045هجری قمری ) بر روی كعبه نصب شد و تا سال 1323 هجری شمسی به مدت 309 سال در آنجا قرار داشته است.
اين در اكنون در موزه‌ای در رياض ( پايتخت عربستان )نگهداری می‌شود.
ستون چوبی
اين ستون قديمی‌ترين اثر موزه است كه اكنون بيش از 1360 سال از عمر آن می‌گذرد و تا چندی پيش (سال 1375هجری شمسی )، درون كعبه قرار داشت. ستون مذكور روی يك پايه سنگی نصب شده بود تا رطوبت هوا و... باعث خرابی آن نشود.
تصوير داخل كعبه
از سقف تا نيمه‌های ديوار داخلی كعبه با پرده سبز رنگ پوشيده شده است و درون آن سه ستون ديده می‌شود. محفظه‌ای كه وسايل شست‌وشوی كعبه در آن نگهداری می‌شود، از سنگ ساخته شده و در كنار ستون اول كعبه قرار دارد . راه پله پشت بام كعبه در ركن عراقی است كه در گوشه تصوير ديده می‌شود و در ورودی به راه پله با طلا زينت شده و به «باب‌الرحمه» نامگذاری شده است.
دستگاه بافت پرده خانه خدا
در گذشته پرده خانه خدا را به صورت دستی می‌بافته‌اند. دستگاه ساده و قديمی بافت پرده اكنون در اين بخش از موزه نگهداری می‌شود. در حال حاضر پرده كعبه با دستگاه‌های پيشرفته بافندگی رايانه‌ای بافته می‌شود.
بخش چهارم
تصوير مدينه
عباسيان جهت حفظ قبر عباس بن عبدالمطلب بنايی روی آن ساختند و از آنجا كه اين قبر در نزديكی مرقد ائمه (ع) قرار داشت، بقعه ياد شده قبور مطهر ايشان را نيز در برمی‌گرفت كه در سال 1304 هجری شمسی ( 1344 هجری قمری )توسط وهابی‌ها تخريب شد. رفعت پاشا در كتاب «مراه الحرمين» آورده است كه مردم مدينه پنجشنبه‌ها به زيارت بقيع می‌رفته‌اند و بر روی قبور بقيع گل می‌گذاشته‌اند.
در ادامه می‌گويد: شيعيان جهت ورود به بقعه اهل بيت (ع) با پرداخت مبلغی پول می‌توانستند به زيارت ايشان بروند.
تصوير قبرستان معلی
در كتاب «صفحات من تاريخ مكه» آمده است كه مردم مكه روز يازدهم هر ماه قمری بر مزار ام المومنين خديجه كبری (س)حاضر می‌شدند و از نذوراتی كه جهت شفای بيماران و يا برآورده شدن حاجات تهيه می‌شده، استفاده می‌كردند و اين همه غير از شب‌های جمعه است كه برای فاتحه‌خوانی بر مزار ايشان می‌رفته‌اند.
اين كتاب كه درسال 1264 هجری شمسی (1885هجری قمری ) نوشته شده است، می‌افزايد: بر فراز قبر ايشان مصلايی بوده كه گنبد بزرگی نيز داشته است. اين گنبد در سال 922 هجری شمسی (950 هجری قمری )از سنگ قاحوط درست شده و بر مزار ايشان نصب می‌شود كه آن را از منطقه شميسی (حديبيه )واقع در جاده قديم مكه به جده آورده بودند. قبل از بنای اين گنبد، يك تابوت چوبی بر روی مزار ايشان قرار داشته است. اين بنا نيز در سال 1304 (1344هجری قمری ) به دست وهابی‌ها تخريب شد.
تصويری از ايام حج سال 1259 هجری شمسی
اين تصوير نماز جمعه روز 16 ذيحجه سال 1297 هجری قمری (1259 هجری شمسی ) را نشان می‌دهد. در اين تصوير مقام مالكی، منبر مسجدالحرام، مصلی، باب بنی‌شيبه، پلكان ورودی كعبه ، ساختمان زمزم ،مقام شافعی و مناره باب علی (ع)قابل مشاهده است.
قرآن‌های قديمی
در محفظه‌های اين بخش تصاوير برخی قرآن‌های قديمی موزه استانبول به نمايش گذاشته شده است ، از جمله اين تصاوير تصوير قرآنی است منسوب به دوران خليفه سوم كه با خط كوفی نوشته شده و به عنوان قرآن مرجع و اصلی، به نقاط مختلف دنيای اسلام فرستاده می‌شد. اين قرآن در اين بخش از موزه داخل محفظه‌ای نگهداری می‌شود.
تصاويری از كتابخانه‌های حرمين
در اين عكس‌ها ساختمان‌های اين دو كتابخانه، مخزن كتاب‌های خطی و چاپی؛ سالن مطالعه و ... به چشم می‌خورد. كتابخانه حرم مكی سال گذشته از شارع منصور به شارع عبدالله خياط در عزيزيه منتقل شد و در آينده، در محل مولد النبی (ص) ساختمان جديد اين كتابخانه‌ای به همين منظور احداث خواهد شد.
چراغ‌های صحن مسجدالحرام
روشنايی مسجدالحرام در گذشته در محدوده مطاف بوده كه با استفاده از روغن زيتون و شمع، اين مهم انجام می‌گرفت بعدها در سال 1218 هجری شمسی (1255 هجری قمری ) مادر سلطان حميد عثمانی شش ستون فلزی به مسجدالحرام هديه می‌كند كه سر آنها همانند شاخه‌های نخل آويزان بوده و در هر يك قنديل‌هايی جهت روشنايی صحن مسجدالحرام قرار داشته است.
كمی بعد، دور صحن مسجدالحرام به ستون‌های جلويی شبستان عثمانی كابل‌هايی نصب می‌شود كه از آنها 1422 قنديل آويزان بوده است تا اين كه در سال 1299 هجری شمسی (1338هجری قمری ) برای اولين بار اطراف مطاف با چراغ‌های برقی روشن می‌گردد. به مرور زمان ستون‌هايی در صحن مسجدالحرام نصب می‌كنند كه چراغ‌های روشنايی به آنها آويزان بوده است. نمونه‌هايی از آن ستون‌ها و چراغ‌ها، اكنون در اين موزه به چشم می‌خورد.
بخش ششم
نماد ( ماكت ) مسجدالنبی(ص)
مساحت مسجدالنبی (ص) در زمان پيامبر خدا (ص) 3876 متر مربع بوده كه در طول تاريخ اسلام زير بنای آن به 400327 متر مربع افزايش يافته است. در اين نماد وضعيت كنونی مسجدالنبی (ص)،موقعيت ساختمان قديم نسبت به ساختمان جديد و جهت قبله كه به سمت جنوب است، قابل مشاهده می‌باشد.
در سال 658 هجری شمسی (678 هجری قمری )برای اولين مرتبه برفراز مرقد شريف نبوی گنبدی بنا می‌شود كه سمهودی نيز آن را توصيف كرده است. كنار گنبد نبوی گنبدی نقره‌ای رنگ مشاهده می‌شود كه بر فراز محراب عثمانی در ضلع جنوبی مسجد النبی (ص)و بعد از محراب نبوی (ص) محراب سليمانی قرار دارد .
مسجد النبی (ص)دارای 10 مناره است. در چهار طرف توسعه‌هايی كه تا عهده عثمانی انجام گرفته چهار مناره و در چهار طرف توسعه جديد چهار مناره احداث شده و دو مناره نيز مربوط به باب فهد ( ياهفت در شمالی مسجد النبی (ص) است كه به سمت كوه احد و حرم حضرت حمزه سيد الشهدا (س) باز می‌شود.
رنگ سبز مناره باب‌السلام نشان دهنده آن است كه سرمبارك پيامبر اعظم ( ص ) به سمت غرب و پاهای آن حضرت به سمت شرق و صورت مبارك ايشان به سمت جنوب ( در جهت قبله ) قرار دارد.
در عصر سلطان عبدالمجيد نمای حجره نبوی كه زائران مقابل آن می ايستند با پنجره‌ای از مس زرد پوشانده شد كه بر روی آن نوشته شده است : لااله الاالله الملك الحق المبين ، سيد نا محمد رسول الله صادق الوعد الامين در همين زمان در زاويه شرقی حيات اول مسجد النبی (ص) چند اصله درخت نخل و سدر و... كاشته می‌شود. اين باغچه به دليل نزديكی به خانه حضرت زهرا (س) حديقه الزهراء نام داشته است.
در شرق مسجد النبی (ص) سه در وجود دارد. باب النساء، باب جبرئيل و باب بقيع، كه اين باب با كوچه‌ای به بقيع وصل می‌شده و به كوچه بنی‌هاشم معروف بوده است. در توسعه جديد ، در چهارمی جهت ارتباط راهروی طرف قبله و تردد امام جماعت، رجال سياسی و يا جنازه‌ها، جهت اقامه نماز ميت ايجاد شده است.
يادآور می‌شود، زيربنای مسجدالحرام 168/366 مترمربع و مسجد النبی (ص) 327/400 متر مربع ، (مجموعا 495/766مترمربع تا سال 1385) است و حداكثر گنجايش حرمين دو ميليون نمازگزار است.
در قديمی منبر مسجد النبی (ص)
اين در، به سال 998 هجری قمری (966هجری شمسی ) بر منبر مسجد النبی (ص )نصب شده بود.
باب مجيديه
اين در، از درهای شمالی و اصلی مسجد النبی (ص) است كه در زمان سلطان عبدالمجيد نصب شد.
سر در ورودی روضه منوره
اين سازه پيش از اين در ورودی روضه منوره در كنار محراب نبوی (ص) نصب بوده است.
بخش هفتم
نماد داخل چاه زمزم
چنان كه در اين نماد نيز مشاهده می‌شود، چاه زمزم تا عمق حدود 12متری، سنگ‌چين شده است. در همين عمق، نقب‌هايی وجود دارد كه آب سفره‌های اطراف زمزم از آنها می‌جوشد.
متعلقات چاه زمزم
اولين‌بار سقاخانه آب زمزم در صحن مسجدالحرام بين ركن و مقام توسط عباس بن عبدالمطلب ساخته شد و سقايه العباس نام گرفت. بعدها در سال 65 هجری قمری، هنگام توسعه، آن را به شرق مسجد الحرام انتقال دادند و بر روی آن گنبدی چوبی نصب كردند به نام «قبه العباس» در سال 252 هجری شمسی (259هجری قمری ) اين بنا با سنگ تجديد می‌شود. در اين ايام كه فرزندان عباس عموی پيامبر دنبال اين ميراث خانوادگی نرفتند، ديواری دور چاه زمزم كشيده می‌شود . به طوری كه هركس می‌‌خواست از آن بنوشد، می‌بايست از اين ديوار بالا رود و به وسيله طناب و قرقره‌ای شبيه آنچه اكنون در موزه است، از آن آب استخراج كند. در سال 1093 هجری شمسی (1126 هجری قمری ) در تجديد بنای دوباره «قبه العباس» آن را به صورت هشت ضلعی می‌سازند در حالی كه قبلا به صورت مربع بوده است.
به مرور ايام كه ديگر از اين سقاخانه استفاده نمی‌شد، از آن جهت نگهداری قرآن‌ها و كتاب‌های وقف شده برای طلاب علوم دينی استفاده می‌شد تا اين كه در سال 1222 هجری شمسی (1259 هجری قمری ) يك كتابخانه كامل در محل آن تاسيس می‌شود و همين كتابخانه بعدها گسترش يافته و اكنون در بيرون مسجدالحرام به اسم «مكتبه الحرم الملكی الشريف» شناخته می‌شود.
سقاخانه‌های صحن مسجدالحرام در دهه هفتاد، قرن 14هجری به هشت عدد می‌رسد و جهت استفاده و رفاه زائران، در حدود سال 1334 هجری شمسی (1374 هجری قمری ) هم زمان با نصب اولين موتور آب روی زمزم، ساختمانی بر فراز آن احداث شد ولی از آنجا كه در هنگام ازدحام طواف كنندگان اين بنا، مانع طواف می‌شد، سال 1343 هجری شمسی، زيرزمينی ساختند و اين تأسيسات را به آن جا انتقال دادند و در سال‌های اخير، با اقبال گسترده‌تر مسلمانان، باز هم به فضای بيشتری برای مطاف نياز بود، لذا در سال 1382 زير زمين را هم پوشاندند و به جای آن در ضلع شرقی مسجدالحرام جايگاه ويژه‌ای را برای استفاده خيل عظيم زائران از آب زمزم احداث كردند كه اين غير از جايگاه‌های خاص زمزم در شبستان‌های مسجدالحرام و طرف‌های مخصوص ( كلمن ) زمزم در جای جای مسجد‌الجرام است.
آب زمزم پس از استخراج به تصفيه خانه واقع در خيابان اجياد نزديك طريق دايری سوم پمپاژ می‌شود و بعد از تصفيه در ساختمان خاص خنك كردن آب كه در نزديكی باب الفتح قرار دارد، آب خنك شده دگر بار به مسجدالحرام منتقل می‌شود . هر روز مقداری آب زمزم برای مسجد النبی (ص) با تانكر مخصوص حمل آب فرستاده می‌شود.
برخی وسايل موجود در ويترين‌های اين بخش، جهت استخراج زمزم استفاده می‌شده‌اند. تعدادی ديگر نيز هنگام لايروبی زمزم از آن استخراج شده‌اند.
***كتيبه‌های ساختمان زمزم
در قسمت‌های مختلف اين ساختمان كتيبه‌هايی شامل احاديثی از پيامبر اعظم (ص) درباره آب زمزم و نيز تاريخ ساخت و توسعه اين ساختمان و... نصب بوده است.
ساعت آفتابی
در حوالی سال 15 هجری شمسی (160 هجری قمری ) سمت چپ قبه العباس ساختمان ديگری ساخته می‌شود «قبه الفراشين» نام می‌گيرد و از آن جهت نگهداری وسايل نظافت مسجدالحرام استفاده می‌شد تا اين كه در سال 1222 هجری شمسی (1259 هجری قمری )اين ساعت آفتابی را در اين ساختمان نصب كرده و كسی را آنجا می‌گماردند تا ساعت را برای مردم بيان كند. اين بنا كه ديگر «قبه الساعه» نام داشت، در سال 1261 هجری شمسی ( 1300 هجری قمری ) به همراه قبه العباس تخريب شد.
ساعت حميديه
اين ساعت در سال 1311 هجری شمسی ( 1352 هجری قمری )بالای ساختمان حميديه ( فرمانداری مكه )به گونه‌ای نصب شده بود كه از داخل مسجدالحرام پيدا بود. اين ساعت و موتور آن كه با باز شدن فنر به وسيله وزنه كار می‌كند، اكنون در موزه نگهداری می‌شود.
آخرين تصوير
در اين تصوير كه حدود سال 1340 هجری شمسی گرفته شده، احداث طبقه دوم مسجدالحرام و مسعی و مشعل‌های روشنايی صحن مسجدالحرام به چشم می‌خورد. تمام صحن مسجدالحرام، جز مطاف و راه‌های ورود به آن شنی بوده كه در عكس پيدا است.
منبع: پايگاه حج
مطالب مرتبط
