توحيد و عبوديت پروردگار؛ بنياد نظريه قرآن در باب وفاق اجتماعی
گروه انديشه: قاعده كلی قرآن كريم در تلاش برای وفاق اجتماعی، پيروی از راه حق است؛ بر اين اساس نظريه قرآن كريم در باب وفاق اجتماعى بر توحيد و عبوديت پروردگار جهانيان استوار است و هر پيشنهاد ديگری از منظر قرآن، مصداق تعدد راه‌هاست و به تفرقه مى‌انجامد.
فرج‌الله ميرعرب، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، طرح روشن نظريه‌ای درباب اتحاد و وفاق در جامعه انسانی را ضروری خواند و گفت: قرآن كتابی جامع است كه تمام اصول، قواعد و راهكارهای مورد نياز بشر برای سعادت جاودان را بيان كرده كه ارائه طرحی جامع برای ايجاد و حفظ وفاق و اتحاد از آن جمله است و برای دست‌يابی به نظريه‌ای در اين باره معارف قرآن روشن‌ترين مسير و راهی است كه پيش روی ما قرار دارد.
وی با اشاره به پژوهشی كه در همين زمينه در باب وفاق و اتحاد در انديشه‌ها و آثار تفسيری سيد قطب، علامه طباطبايی، علامه فضل‌الله و ابن عاشور در دست دارد، عنوان كرد: همگرايی، همبستگی، انسجام، و در يك كلمه وفاق به معنای الهی آن، زيربنای تشكيل جامعه واقعی و سعادتمند است و مطالعات ما در قرآن و تفاسير مورد نظر، نشان می‌دهد كه اتحاد و وحدت در قرآن كريم در سه سطح مورد توجه است؛ وحدت انسانی و بشری، وحدت اديان و شرايع توحيدی و وحدت مسلمانان و امت اسلامی.
ميرعرب در خصوص وحدت انسانی و بشری مورد نظر قرآن بيان كرد: در بينش و نگرش قرآن، همه انسان‌ها، با همه اختلافات ظاهری، از يك نفس واحد و يگانه آفريده شده‌اند و اختلافات ظاهری ناشی از عوامل بيرونی و در راستای اهداف خاصی بوده است. قرآن در اين سطح، همه انسان‌ها را صرف نظر از اختلافات ظاهری، زبانی، رنگ، مليت و دين و فرهنگ از حقوق برابر برخوردار دانسته و هيچ گونه تمايز و امتيازی را ميان مردمان جز به تقوا قبول ندارد.
اين محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: در بيان قرآن وجود قوميت‌های مختلف و اختلافات ظاهری برای شناسايی و انس و الفت يافتن است و ملاك و معيار تقوا، سنجه‌ای است كه با توجه دادن به احترام متقابل و حفظ حقوق انسانی، همزيستی مسالمت‌آميز را ميسر می‌كند. بنابراين اسلام مردم را به اتحاد انسانی دعوت می‌كند و از ايشان می‌خواهد كه در كنار هم به صلح و صفا و آرامش زندگی كنند.
ميرعرب درباره تأكيد و اهتمام اسلام و قرآن بر اتحاد و همبستگی ميان پيروان شرايع آسمانی، گفت: قرآن گوهر شرايع آسمانی را يك سان و آن را تسليم در برابر خداوند و توحيد می‌داند. از اين رو، از دين آسمانی به عنوان اسلام ياد می‌كند و همه پيروان شرايع آسمانی را به همبستگی و اتحاد در محور توحيد می‌خواند. در بينش قرآن تفاوت ميان شرايع الهی كه در قرآن، همگی ذيل عنوان كلی اسلام ناميده شده‌اند، تفاوتی بر پايه مقتضيات بوده است؛ چنان كه تفاوت دين اسلام و شريعت اسلامی با ديگر شرايع در بيان تفصيلی و جامعيت و كمال آن است. بر اين مبنا، قرآن همه اهل كتاب و شرايع آسمانی را به اتحاد و همبستگی دعوت می‌كند و از آنان می‌خواهد تا در سايه سخن و عقيده مشترك با مسلمانان گردآيند و متحد شوند.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره سطح سوم وحدت كه وحدت در حيطه مسلمانان است، بيان كرد: در نگرش اسلام و قرآن، هر كس كه شهادتين را بر زبان جاری ساخت، مسلمان و مشمول احكام اسلامی است و واجب است كه با او همچون برادری دينی برخورد كرد و هر چند دسترسی به مقامات و فوايد اخروی اسلام به ايمان واقعی است، ولی در حوزه اجتماعی اسلام گفتن شهادتين كفايت می‌كند كه اين امر موجب وسعت دايره اسلام می‌شود و با همراه شدن با پايبندی به اصول قطعی و مشترك می‌تواند به وحدتی قابل توجه بينجامد.
وی با بيان اينكه قاعده كلی قرآن كريم در تلاش برای وفاق اجتماعی، پيروی از راه حق است، اظهار كرد: از نظر قرآن كريم بنياد وفاق اجتماعى بايد بر توحيد و عبودت پروردگار جهانيان استوار باشد و هر پيشنهاد ديگری از منظر قرآن، مصداق تعدد راه‌هاست و به تفرقه مى‌انجامد.
اين محقق و پژوهشگر همچنين با اشاره به بررسی‌هايش در آراء و انديشه‌های مفسران، عنوان كرد: آراء مفسرانی كه در پژوهش خود درباره وفاق و اتحاد به مطالعه آن‌ها مشغولم، به ما نشان می‌دهد كه آنان بر اين حقيقت تأكيد دارند كه وفاق يك نياز ضروری برای جامعه بشری است و از نظر آنان بسياری از كمالات و ارزش‌ها كه در جامعه و زندگی جمعی به دست می‌آيد، بدون وفاق و اتحاد معنا ندارد و بر همين اساس از قرآن استفاده می‌شود كه اتحاد و توافق جمعی يك واجب و ضرورت است و بدون آن بشر به نتيجه مطلوب و سعادت حقيقی نخواهد رسيد.
وی با اشاره به پژوهشی كه در همين زمينه در باب وفاق و اتحاد در انديشه‌ها و آثار تفسيری سيد قطب، علامه طباطبايی، علامه فضل‌الله و ابن عاشور در دست دارد، عنوان كرد: همگرايی، همبستگی، انسجام، و در يك كلمه وفاق به معنای الهی آن، زيربنای تشكيل جامعه واقعی و سعادتمند است و مطالعات ما در قرآن و تفاسير مورد نظر، نشان می‌دهد كه اتحاد و وحدت در قرآن كريم در سه سطح مورد توجه است؛ وحدت انسانی و بشری، وحدت اديان و شرايع توحيدی و وحدت مسلمانان و امت اسلامی.
ميرعرب در خصوص وحدت انسانی و بشری مورد نظر قرآن بيان كرد: در بينش و نگرش قرآن، همه انسان‌ها، با همه اختلافات ظاهری، از يك نفس واحد و يگانه آفريده شده‌اند و اختلافات ظاهری ناشی از عوامل بيرونی و در راستای اهداف خاصی بوده است. قرآن در اين سطح، همه انسان‌ها را صرف نظر از اختلافات ظاهری، زبانی، رنگ، مليت و دين و فرهنگ از حقوق برابر برخوردار دانسته و هيچ گونه تمايز و امتيازی را ميان مردمان جز به تقوا قبول ندارد.
اين محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: در بيان قرآن وجود قوميت‌های مختلف و اختلافات ظاهری برای شناسايی و انس و الفت يافتن است و ملاك و معيار تقوا، سنجه‌ای است كه با توجه دادن به احترام متقابل و حفظ حقوق انسانی، همزيستی مسالمت‌آميز را ميسر می‌كند. بنابراين اسلام مردم را به اتحاد انسانی دعوت می‌كند و از ايشان می‌خواهد كه در كنار هم به صلح و صفا و آرامش زندگی كنند.
ميرعرب درباره تأكيد و اهتمام اسلام و قرآن بر اتحاد و همبستگی ميان پيروان شرايع آسمانی، گفت: قرآن گوهر شرايع آسمانی را يك سان و آن را تسليم در برابر خداوند و توحيد می‌داند. از اين رو، از دين آسمانی به عنوان اسلام ياد می‌كند و همه پيروان شرايع آسمانی را به همبستگی و اتحاد در محور توحيد می‌خواند. در بينش قرآن تفاوت ميان شرايع الهی كه در قرآن، همگی ذيل عنوان كلی اسلام ناميده شده‌اند، تفاوتی بر پايه مقتضيات بوده است؛ چنان كه تفاوت دين اسلام و شريعت اسلامی با ديگر شرايع در بيان تفصيلی و جامعيت و كمال آن است. بر اين مبنا، قرآن همه اهل كتاب و شرايع آسمانی را به اتحاد و همبستگی دعوت می‌كند و از آنان می‌خواهد تا در سايه سخن و عقيده مشترك با مسلمانان گردآيند و متحد شوند.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره سطح سوم وحدت كه وحدت در حيطه مسلمانان است، بيان كرد: در نگرش اسلام و قرآن، هر كس كه شهادتين را بر زبان جاری ساخت، مسلمان و مشمول احكام اسلامی است و واجب است كه با او همچون برادری دينی برخورد كرد و هر چند دسترسی به مقامات و فوايد اخروی اسلام به ايمان واقعی است، ولی در حوزه اجتماعی اسلام گفتن شهادتين كفايت می‌كند كه اين امر موجب وسعت دايره اسلام می‌شود و با همراه شدن با پايبندی به اصول قطعی و مشترك می‌تواند به وحدتی قابل توجه بينجامد.
وی با بيان اينكه قاعده كلی قرآن كريم در تلاش برای وفاق اجتماعی، پيروی از راه حق است، اظهار كرد: از نظر قرآن كريم بنياد وفاق اجتماعى بايد بر توحيد و عبودت پروردگار جهانيان استوار باشد و هر پيشنهاد ديگری از منظر قرآن، مصداق تعدد راه‌هاست و به تفرقه مى‌انجامد.
اين محقق و پژوهشگر همچنين با اشاره به بررسی‌هايش در آراء و انديشه‌های مفسران، عنوان كرد: آراء مفسرانی كه در پژوهش خود درباره وفاق و اتحاد به مطالعه آن‌ها مشغولم، به ما نشان می‌دهد كه آنان بر اين حقيقت تأكيد دارند كه وفاق يك نياز ضروری برای جامعه بشری است و از نظر آنان بسياری از كمالات و ارزش‌ها كه در جامعه و زندگی جمعی به دست می‌آيد، بدون وفاق و اتحاد معنا ندارد و بر همين اساس از قرآن استفاده می‌شود كه اتحاد و توافق جمعی يك واجب و ضرورت است و بدون آن بشر به نتيجه مطلوب و سعادت حقيقی نخواهد رسيد.
