فرصتی برای بازنگری در علوم براساس معارف قرآن در بخش پژوهش مسابقات قرآن دانشجویان
گروه دانشگاه: بخش پژوهش که امسال به مسابقات قرآن دانشجویان مسلمان افزوده شده می‌تواند ما را به تأمل در این مسئله دعوت کند که چگونه با مبانی اعتقادی قرآن به نظام معرفتی در رشته‌های مختلف دوباره نظر بیفکنیم.
رضا سامه، عضو هیئت علمی و مدیر گروه رشته معماری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین در گفت‌‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با اشاره به نتایج افزوده شدن دو محور پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و وحدت اسلامی به مسابقات بین‌المللی دانشجویان مسلمان، گفت: در عین حال که ماهیت این دو محور متفاوت است، اما محورهای خوبی برای این مسابقات محسوب می‌شوند.
وی در تکمیل صحبت‌هایش افزود: محور مطالعات بین رشته‌ای می‌تواند مستمر و در هر سال یک بخش ثابت جشنواره باشد و ادامه پیدا کند. اینطور نیست که به یک سری موضوعات خیلی خاص محدود شود. موضوع وحدت نیز می‌تواند بُعد متغیر مسابقات باشد و در سال بعد، موضوع دیگری مطرح شود. در رابطه با بحث بین رشته‌ای مطالعات ممکن است کار با چالش مواجه شود. در بحث پژوهش، روش تحقیق و روش‌شناسی پژوهش اهمیت بسیاری دارد و حتی شاید مهم‌تر از پژوهش، روش تحقیق است که از طریق آن می‌توانیم به دستاوردهایی برسیم.
این مدرس دانشگاه با تأکید بر توجه به آداب پژوهش، اظهار کرد: قبل از ورود به حوزه‌های بین رشته‌ای باید آداب پژوهش در مفاهیم قرآنی را بشناسیم. به‌طور کلی وقتی در نظر داریم در حوزه قرآن و مسائل و موضوعات مرتبط، پژوهشی انجام بدهیم، باید بدانیم چه روشی برازنده و متناسب آن است و بعد بر اساس آن، ساختار پژوهش را تعریف کنیم. صرف اینکه موضوعی را پیدا کنیم که در ارتباط با قرآن طرح مسئله دارد و صرفاً از طریق موضوع، این ارتباط شکل بگیرد ممکن است خیلی کفایت نکند.
سامه اظهار کرد: در مطالعات و پژوهش‌های بین رشته‌ای باید دقت کنیم که از حوزه آن تخصصی که مطرح می‌شود، خارج نشویم. به این نکته توجه کنیم که مفاهیم قرآن، مباحث نظری را شکل می‌دهند، اما مسائل، باید مسائل زمینه‌ای باشد که قرار است طرح مسئله کند. به‌طور مثال اگر معماری را از منظر قرآن بررسی می‌کنیم، مسائل باید در حوزه معماری اصالت داشته باشند یا اگر در حوزه حقوق، مدیریت و حوزه‌های دیگر این کار صورت می‌گیرد، مسئله باید برخاسته از آن رشته باشد. باور ما بر این است که نتیجه چنین پژوهش‌هایی باید با تکیه بر آموزههای قرآن کریم برای آن حوزه مفید باشد و مشکلی را رفع کند نه اینکه خدای نکرده درصدد این باشد که با مبانی علوم دیگر، مبانی قرآنی را نقد کند. این دومین مسئله‌ای است که می‌تواند به این دست پژوهش‌‌ها لطمه بزند.
آموزههای قرآن؛ نظام معرفتی پژوهش
وی افزود: می‌توانیم به آموزههای قرآن به‌عنوان نظام معرفتی پژوهش نگاه کنیم. نباید اینگونه شود که با محفوظات رشته‌های دیگر این مبانی و آموزههای قرآن را نقد کنیم. مسئله باید در حوزه تخصصی اصالت داشته باشد و در نهایت قرآن به ما کمک می‌کند که مشکلی که در آن حوزه است را ببینیم و بدانیم که چه راه حلی برای آن می‌توانیم پیدا کنیم و در کنار پژوهش‌های موازی که با روش‌ها و مبانی دیگر انجام می‌شود، چه دستاوردی را می‌توانیم به دست آوریم.
سامه با بیان اینکه درمجموع به نظر می‌رسد که بخش پژوهش به لحاظ محتوایی می‌تواند ما را به تأمل دعوت کند، گفت: بحث دیگر، مسئله کاربردی کردن قرآن در علوم رایج و زندگی روزمره است. اینکه چطور می‌توانیم با مبانی اعتقادی که از قرآن می‌گیریم به بحث نظام معرفتی پژوهش در رشته‌های مختلف دوباره نظر بیفکنیم و بازبینی جدی انجام دهیم.
وی با بیان اینکه کارکردن در حوزه قرآن آداب خودش را دارد، گفت: برای علوم دقیقه یعنی علومی که با دقایق عالم سروکار دارند مثل ریاضیات، فیزیک و ... با روش‌های رایج در این علوم، می‌توانید از پس تحقیق برآیید. معمولاً در رشته‌‌هایی که آموزش داده می‌شوند روش‌ها مستقل از مبانی فکری تعلیم داده می‌شوند، در صورتی که وقتی به لحاظ محتوایی با مسائل ارزشی مثل آموزههای قرآن ورود پیدا کنیم، ممکن است از وجه خودشان ساقط شوند و در ظاهر بین روش‌هایی که علوم را به ما معرفی می‌کنند با روشی که علوم قرآنی به آن می‌پردازد، ناسازگاری هست.
این مدرس دانشگاه با ذکر مثالی افزود: به‌عنوان مثال قرآن یکی از منابع اجتهادی ما است و در واقع اصلی‌ترین آن است. به لحاظ فقهی به‌عنوان منبع اصلی به قرآن رجوع می‌کنند و روش اجتهاد را از آن می‌گیرد. مثل این روش اجتهادی مثلاً در سایر علوم دیگر هم ایجاد شود، یعنی منبع اولیه همان قرآن تلقی شود و به این روش برخورد شود که در علوم دیگر چطور می‌توانند از قرآن استفاده کنند. این روش را سازگار کنند و از آن بهره برداری کنند. در روش پژوهش به روش‌ها به‌عنوان ابزار نگاه نکنیم. نخواهیم که آن را به قرآن هم سرایت دهیم و انتظار نتیجه مطلوب هم داشته باشیم.
محور مطالعات میان رشته‌ای استمرار داشته باشد
وی افزود: محور مطالعات میان رشته‌ای می‌تواند استمرار داشته باشد. مطالعات بین رشته‌ای قرآن کریم تمام‌شدنی نیست. هم تنوع رشته‌‌ها وجود دارد و هم مسائل را می‌توان خیلی به روز در این حوزه تعریف کرد، به نظرم بهتر است این بخش از این پس، وجه ثابت تمام مسابقات باشد و همچنان ادامه پیدا کند.
سامه در رابطه با محور دوم این مسابقات که وحدت اسلامی انتخاب شده است، عنوان کرد: محور دوم می‌تواند متغیر باشد و در سال‌های بعد هر موضوع دیگری با توجه به شرایط انتخاب شود. در واقع بهانه‌ای باشد برای اینکه بتوانیم هر سال بر یک موضوع خاصی که شامل قرآن می‌شود تأمل کنیم و این را در دستور کار قرار بدهیم که محور دوم با جو عمومی کشور و با وضعیت کنونی جهان اسلام تطبیق داشته باشد.
وی در ادامه به ارائه پیشنهاداتی برای محورهای مسابقه در سال‌های بعد پرداخت و گفت: در حال حاضر بحث‌هایی که مهم هستند و روی آنها تأکید وجود دارد، بحث سبک زندگی اسلامی، الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت یا مدیریت اسلامی هستند. اینها بحث‌هایی است که خیلی به روز و دغدغه الان جامعه هستند. یک مقدار در اولویت‌بندی‌ها دقت کنیم شاید اگر زمان را از دست بدهیم و برای پرداختن به بعضی موضوعات شتاب نکنیم لطمه بخوریم. مثلاً بحث علوم انسانی در حال حاضر مورد نیاز جامعه است. چنین مباحثی که امروز واقعاً نیاز هستند، به‌طور جدی پیگیری شوند.
بازنگری مبانی علوم براساس آموزههای قرآن کریم
عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین با بیان توضیحی در رابطه با بازنگری مبانی علوم براساس آموزههای قرآن کریم، گفت: اگر ما باور داشته باشیم که با آموزههای قرآن کریم می‌توان بر مبانی علوم نظری درک و تأمل کرد چه تفاوتی خواهد داشت. در فیزیک قوانین موجود در طبیعت را بررسی می‌کنید، اگر مطابق باور، فقط اینها را یک سری قوانین طبیعی بدانید که در نتیجه تصادفی در نظام جهان هستی بوده است خیلی تفاوت می‌کند تا اینکه شما این را هم (قوانین فیزیک) مخلوق خدا بدانید و در واقع نتیجه امر آفرینش الهی بدانید. شما در مورد یک پدیده خنثی تحقیق نمی‌کنید. ضمن اینکه این پدیده را بررسی می‌کنید باید به این توجه کنید که این هم یک مخلوق است و یک پدیده‌ای که تصادفی به‌وجود آمده، نیست. مباحثی که در مورد این علوم است این است که آنها خنثی نیستند که ما صرفاً اینها را فرا بگیریم و به معلومات خودمان اضافه کنیم بلکه اینها برای این هستند که بشر عبرت بگیرد بشر اینها را بباموزد و بر ایمان او اضافه شود. اینها مورد تأکید قرآن است.
وی افزود: اگر به مبانی علوم همگام با آموزههای قرآن جهت‌دهی شود نگاه ما نسبت به خود علم تغییر می‌کند. از این پس ریاضیات، فیزیک یا شیمی یا هر چیز دیگری آن معنی خودش را ندارد. صرف علم نیستند، بلکه مرکزی می‌شود که انسان جهان‌بینی خودش را اصلاح کند و درک درستی از نسبت خودش با هستی و خداوند را به دست بیاورد. این مسئله را آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی خیلی صریح در آموزههای جدید تشریح کرده‌اند. مبحث مشکل و دست‌نیافتنی نیست. در واقع دقت نظری است که بسیار موشکافانه است. ایشان در مورد مبانی علم دینی بحثی دارند و در آن تأکید دارند که اگر مبنا را دین قرار بدهیم و آموزههای قرآن اصلاً علم غیر دینی نداریم.
روی جنبه‌های انگیزشی کار شود
سامه با اشاره به پیشنهاداتی برای برگزار شدن مسابقات در سال‌های بعد گفت: اینکه دبیرخانه‌ای باشد که فقط فراخوان اعلام و آثار را جمع‌آوری کند چیزی بوده که همیشه بوده و خواهد بود. یک مقدار باید روی جنبه‌های انگیزشی کار شود. همان اتفاقی که در مورد مسابقات حفظ و قرائت هست که شرکت‌کنندگان از یک سال قبل می‌دانند که باید خودشان را برای چنین وضعیتی آماده کنند، چنین چیزی هم در سطح پژوهش باید انجام شود. دانشجویی که در مرحله انتخاب موضوع برای انجام پایان‌نامه است را دبیرخانه حمایت کند تا سال آینده امیدوار باشد که کاری برای عرضه دارد.
وی ادامه داد: این مسابقات به شکلی تعریف شود که حتی در اقدام و شروع به کار پژوهشگران مؤثر باشد. اکثر افرادی که در این مسابقات شرکت کردند با شناختی که دارم، جزو کارهای آماده‌ای هستند که در حوزه قرآن بوده‌اند و با این فراخوان مواجه شده و شرکت کرده‌اند خواسته‌اند و کسی هدفمند برای اینکه در این مسابقات شرکت کند تولید اثر پژوهشی نکرده، یا حتی ممکن است بازه زمانی کم بوده باشد. مدت زمانی که فراخوان اعلام شده تا زمانی که تحویل آثار است مدت کوتاهی است. در حوزه مقاله می‌توان در یک یا دو ماه مقاله نوشت ولی پایان‌نامه اینطور نیست و از یک سال قبل باید کار را شروع کرد. بهتر است زمینه‌های حمایتی وجود داشته باشد. به برخی پژوهشگران حتی سفارش مقاله داده شود به شکلی که شخص احساس جدیت کند و برای آن وقت بگذارد. اینها روش‌های خوبی هستند که می‌توانند وضعیت را بهتر کنند.
سامه در پایان گفت: فردای روزی که جشنواره برگزار می‌شود، فراخوان مسابقات برای سال بعد اعلام شود و این را به‌صورت فعال در قالب حمایت از طرح‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌های دانشجویی و بحث‌های دیگر پیگیری کنیم.
