معرفی برگزیدگان چهاردهمین همایش بزرگداشت حامیان نسخ خطی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، دبیرخانه چهاردهمین دوره آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی کارجمع‌آوری آثار را از خردادماه 1393 آغاز کرد و گردآوری 300 عنوان کتاب(که مطابق فیپا یا شناسنامه کتاب در سال 1392 منتشرشده بودند)، 328 عنوان مقاله و 23 عنوان پایان‌نامه و همچنین شناسایی سایت‌های مرتبط، مجموعه‌داران، اهداگران و مؤسسات فعال در حوزه چاپ و نشر کتب خطی، منابع تهیه شده به دوصورت دریافت از مراکز و ناشران و دریافت از مخازن اطلاع‌رسانی، نشریات و پایان‌نامه‌های سازمان ماحصل کار این دبیرخانه در این دوره از آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود.

آنچه در ادامه می‌آید نتیجه کار دبیرخانه علمی و اجرایی و معرفی برگزیدگان این دوره از آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی است.

محور فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی

در محور فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی از میان فهرست‌های انتشاریافته در سال 1392، که به دبیرخانه رسیده بود 9 فهرست به مرحله نهایی راه یافت. در گام نخست، بررسی کمی این آثار نشان‌ داد هشت اثر به حوزه فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی تعلّق دارد و یک اثر مربوط به حوزه فهرست‌نویسی نسخه‌های عکسی است.

پنج فهرست مربوط به فهرست‌نگاری کتابخانه‌های داخل کشور و چهار فهرست مربوط به فهرست‌نگاری کتابخانه‌های خارج کشور توسط ایرانیان است. شش فهرست به زبان فارسی و سه فهرست به زبان عربی است. با تأیید کمیته داوری، پنج داور جهت ارزیابی کیفی این آثار تعیین شد. هر اثر حداقل توسط دو داور مورد ارزیابی قرارگرفت. امتیاز نهایی از میانگین امتیازات داوری هر اثر به دست آمد.

نتایج ارزیابی محور فهرست‌نگاری نشان داد چهار فهرست برتر از دیدگاه داوران، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی(ج 42) با کسب 90.5 امتیاز، فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانه فاتح(استانبول) با کسب 90 امتیاز، فهرست نسخه‌های خطی اهدایی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(ج 4) با کسب 81 امتیاز و فهرست مخطوطات مکتبة العتبة العباسیة المقدّسة (ج2) با کسب 80.5 امتیاز است.

بدین ترتیب از دیدگاه داوران در محور فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی،‌ فهرست کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی (ج 42) اثر برگزیده و فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانه فاتح (استانبول) اثر شایسته تقدیر شناخته شد.

در جلسه دبیران چهاردهمین آیین در 5 آذرماه امسال، پیشنهاد معرفی دو اثر برگزیده و شایسته تقدیر در دو حوزه فهرست‌های داخل و خارج از کشور (در مجموع چهار اثر) ارائه شد. بر این اساس نتایج ارزیابی محور فهرست‌نگاری بدین شرح است:

در محور فهرست‌های داخلی، «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی (ج 42)» به عنوان اثر برگزیده، و «فهرست نسخه‌های خطی اهدایی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (ج4)» به عنوان اثر شایسته تقدیر.

در محور فهرست‌های خارج ایران، فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانه فاتح (استانبول) اثر برگزیده، و فهرست مخطوطات مکتبة العتبة العباسیة المقدّسة (ج2) اثر شایسته تقدیر شناخته شدند.

محور متون تصحیحی

در محور متون تصحیحی که دبیری آن را بهروز ایمانی برعهده داشت، مجموع آثار تصحیحی پس از بررسی کیفی اولیه بر اساس کمیت به سه بخش عمده تقسیم شد: آثار حوزه تاریخ، آثار حوزه ادبیات و سایر آثار. در میان این سه دسته تنها آثار ادبی حائز امتیاز شدند و استاد نجیب مایل هروی از داوران دیگر این بخش است. گزارش داوری این محور بدین قرار است:
از میان 13 متن ادبی تصحیحی راه یافته به مرحله نهایی دو اثر به عنوان برگزیده و شایسته تقدیر شناخته شدند.
اثر برگزیده: «مرات الاصطلاح» تالیف آنندرام مخلص، تصحیح چندر شیکهر، حمیدرضا قلیچ‎خانی و هومن یوسف‌دهی.
اثر شایسته تقدیر: دیوان عطار نیشابوری (متن انتقادی بر اساس نسخه‎های خطی کهن) تصحیح: مهدی مدائنی، مهران افشاری و با همکاری و نظارت علیرضا امامی.

محور آثار تألیفی

در این محور که دبیری آن را فتح‌الله کشاورز، از کارشناسان سازمان اسناد و کتابخانه ملی عهده‌داربود، سه اثر به مرحله نهایی راه پیدا کرد که از آن میان هیچ‌اثری برگزیده نشد، اما دو اثر به صورت مشترک حائز رتبه شایسته تقدیر شدند:

کتاب «زرافشان، فرهنگ اصطلاحات خوشنویسی، کتاب‌آرایی و نسخه‌پردازی در شعر فارسی»، اثر حمیدرضا قلیچ‌خانی، انتشارات فرهنگ معاصر.

«دانشنامه مهر و حکاکی در ایران»، اثر محمدجواد جدی، موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری، با همکاری کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلش شورای اسلامی، و بنیاد دایرةالمعارف انسان‌شناسی.

محور نشریات تخصصی

دبیری این محور برعهده محسن جعفری‌مذهب بود. داوران پس از ارزیابی نشریات این حوزه(همچون نامه بهارستان، پیام بهارستان، گزارش میراث، آینه میراث، میراث شهاب، کتاب ماه کلیات، کتاب ماه هنر، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، گنجینه اسناد، فصلنامه کتاب و...)، هیچ نشریه‌ای را واجد شرایط برگزیده شدن ندیدند.

گزارش ارزیابی وب‌سایت‌های حوزه نسخ خطی

دبیری این محور برعهده عبدالحسین طالعی بود .از این رو امتیاز نهایی و درجه وب‌سایت‌ها در دو گروه به شرح ذیل بررسی شده است.

درجه بندی وب‌سایت‌های مراکز دولتی یا قدیمی یا موقوفه بر اساس ابزار ارزیابی کیفیت تارنماها (WQET) به این شرح است:
کتابخانه ملی ایران، آستان قدس رضوی و کتابخانه مجلس با امتیاز 82 در سطح عالی بودند، کتابخانه ملک با امتیاز 77.23 و میراث مکتوب با امتیاز 74.84 در سطح عالی و میراث شهاب با امتیاز 66.5 در سطح بسیار خوب قرار داشت.

درجه‌بندی وب‌سایت‌های شخصی یا وابسته به مراکز کوچک و کم امکانات بر اساس ابزار ارزیابی کیفیت تارنماها (WQET) نیز به این شرح است:

مجمع ذخایر اسلامی با امتیاز 82، حلقه کاتبان با امتیاز 78.89، بساتین 79.30، بیاض 75.53 و عظام با امتیاز 71.91 در درجه عالی، مؤسسه کتابشناسی شیعه الاثر با امتیاز 69.06 و بنیاد محقق طباطبایی با امتیاز 67.51 در سطح بسیار خوب قرار داشت.
براین اساس در گروه سایت‌های دولتی، قدیمی و یا موقوفه وب‌سایت‌های آستان قدس رضوی و کتابخانه مجلس شورای اسلامی شایسته تقدیر شناخته شدند. همچنین در گروه سایت‌های شخصی و یا وابسته به مراکز کوچک و کم امکانات، وب‌سایتهای مجمع ذخائر اسلامی و حلقه کاتبان شایسته تقدیر شناخته شدند.

گزارش محور اهداگران و مجموعه‌داران:

در کمیته داوری چهاردهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی مقررگردید در این دوره به حامیان نشر متون و اهداگران نسخه‌های خطی و همچنین مجموعه‌داران فعال در حوزه نسخه‌های خطی توجه ویژه معطوف شود. حاصل این توجه بر اساس استقسای دبیر این محور اکبر شریف‌زاده به این شرح است:

خانواده آیت‌الله سیدمجتبی موسوی‌لاری به عنوان اهداگر81 نسخه خطی و 6 نسخه چاپ سنگی، سیدبدیع طبائیان 25 نسخه خطی و یک نسخه چاپ سنگی، محمدصادق زمانی 11 نسخه خطی و 3 نسخه چاپ سنگی انتخاب شدند. انجمن مجموعه‌داران ایران در راستای حمایت  از مجموعه‌داران نسخه‌های خطی، نادرقلی نادری رارانی مجموعه‌دار بیش از 200 نسخه خطی در اصفهان و داریوش پبدنی مجموعه‌دار بیش از 200 نسخه خطی اصفهان انتخاب شدند.

یحیی شایسته‌منش در نشر 3 جلد کتاب در حوزه متون، امیرناصر صیرفیان یک جلد کتاب در حوزه متون، علی تشکری یک جلد کتاب در حوزة متون، مهدی صداقتی یک جلد کتاب در حوزه متون به عنوان حامی نشر انتخاب شدند.

از میان موسسات بزرگ مالی و اعتباری حامی نشر متون، بانک پاسارگاد در حمایت از انتشار شاهنامه طهماسبی، بانک توسعه صادرات ایران در حمایت از انتشار کتاب شاهکارهای ایران در لهستان و سازمان زیباسازی شهرداری تهران در حمایت مالی از انتشار کتاب «راز خط و نقاشی‌خط در آثار رضا مافی» انتخاب شدند.

محور حفاظت، مرمت و صحافی نسخ خطی

در این محور، که دبیری آن بر عهده سمیه‌سادات محسنیان بود، سوابق دریافت‌شده در سه محور مرمت، صحافی و جلدسازی و آسیب‌زدایی و ضدعفونی آثار کاغذی با حضور داورانی خبره بررسی شد. تعداد کل سوابق دریافت شده از مرمتگرانِ دست‌نوشته‌های خطی 26 مورد بوده که از کتابخانه دانشگاه تهران، آستان قدس رضوی، بنیاد ایران‌شناسی، کتابخانه دانشگاه تهران – سازمان اسناد و کتابخانه ملی- کتابخانه و موزه ملی ملک به دبیرخانه رسیده بود. از این بین افراد برگزیده و افراد شایسته تقدیر بر اساس اعلام داوران این محور عبارتند از:

در محور مرمت هادی دهقان‌پور با 27 سال سابقه درخشان در حوزه مرمت از آستان قدس رضوی به عنوان برگزیده و لی‌لی کردوانی از کتابخانه دانشگاه تهران به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شد.

محور آسیب‌شناسی و ضدعفونی

فاطمه قدرتی شایسته تقدیر در محور آسیب‌شناسی و ضدعفونی شناخته شد.

محور صحافی و جلدسازی نسخه‌های خطی

در محور صحافی و جلدسازی نسخه‌های خطی عبدالله فولادی به عنوان برگزیده و قدیر صادق‌زاده به عنوان شایسته تقدیر معرفی شد.

محور تالیف پایان‌نامه‌های دانشگاهی

در این محور که دبیری آن را حبیب‌الله عظیمی برعهده داشت، ارزیابی آثار دو بخش پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد، و پایان‌نامه‌های مقطع دکتری تقسیم شد و نتیجه داوری نهایی آثار راه یافته به مرحله پایانی به این شرح اعلام شد:

فهرست‌نویسی 200 نسخه خطی دانشگاه تربیت مدرس توسط سمانه زمان‌زاده، از دانشگاه شهیدبهشتی و بنیاد ایرانشناسی، به عنوان پایان نامه برگزیده مقطع کارشناسی ارشد انتخاب شد.

بررسی فرایند سازماندهی و اطلاع ‌رسانی نسخه‌های خطی و چاپ سنگی سازمان میراث فرهنگی توسط پرستو یاری از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات به عنوان پایان‌نامه شایسته تقدیر مقطع کارشناسی ارشد انتخاب شد.

پایان نامه روش‌شناسی فهرست‌نگاری نسخ خطی ایرانی اسلامی توسط فریبا افکاری از دانشگاه تهران و تصحیح و پایان‌نامه توضیح و تحلیل بستان‌العارفین توسط تهمینه عطائی‌کچویی از دانشگاه تربیت مدرس به عنوان آثار برگزیده مشترک در  مقطع دکتری انتخاب شدند.

محور مقالات

مسئولیت دبیری بخش مقالات برعهده فریبا افکاری قرار داشت. کار داوری این محور با بررسی اولیه مقالات در حوزه‌های مختلف که در سال 1392 در نشریات تخصصی کشور منتشر شده و به دبیرخانه رسیده بود کار آغاز شد. بر این اساس مقالات می‌بایست رابطه‌ای با حوزه نسخ خطی و اسناد داشته باشند، از این رو مقالاتی که در حوزه‌های مختلف ادبیات، تاریخ، هنر، خوشنویسی، فهرست‌نگاری، کتابشناسی، نسخه شناسی، تصحیح متون، معرفی و نقد فهرست‌ها و کتاب‌های منتشر شده در حوزه نسخ خطی و میراث مکتوب بودند و در آن‌ها نسخه یا رساله‌ای مورد بررسی قرارگرفته بود به داوران سپرده شد.

عنوان مقاله

نگاهی به کتاب درآستانه چاپ، دیباچه‌ای به میراث نوشتاری پزشکی ایران و جهان منتشر شده در کتاب ماه کلیات/ در بخش علمی - مروری غلامرضا جمشید‌نژاد و محمدابراهیم ذاکر به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شدند.

ویرایش و گزارش دیباچه شاهنامه برپایه نسخه سن‌ژوزف منتشر شده در کتاب ماه کلیات، در بخش مقالات علمی ـ مروری سجاد آیدانلو به عنوان برگزیده انتخاب شد.

تاملی در دیوان خاقانی ویراسته میرجلال‌الدین کزازی براساس معیارهای نویافته منتشر شده در آیینه میراث در بخش مقالات علمی ـ پژوهشی، سعید مهدوی‌فر به عنوان برگزیده و مقاله انتصاب کتاب دستورالوزراء به خواجه نظام‌الملک یا عدنی طوسی کاوش‌نامه در بخش علمی ـ پژوهشی محمدرضا ملک ثابت به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شدند.

معرفی، بررسی و تحلیل نسخه کاشف‌المشکلات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان در بخش علمی- پژوهشی فاطمه کوپا و مصطفی گرجی و سیدعلی‌اصغر میرباقری‌فرد و فرشته محجوب شایسته تقدیر شدند.

یک منبع ناشناخته تصوف خراسان از قرن پنجم کتاب مروارید خلیج فارس، در بخش علمی ـ تخصصی، محمدرضا شفیعی کدکنی به عنوان برگزیده و  منظومه حماسی عاشورایی مقامات حسینی منشی بمرودی و نسخه‌های خطی آن منتشر شده در پیام بهارستان در بخش علمی ـ تخصصی عبدالله مراد، سیدعباس‌محمدزاده و الیاس رستم‌پور به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شدند.

محور گزارش، گفتگو و یادداشت‌ها

کمیته داوری چهاردهمین دورة آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی به این تصمیم رسید  که در بخش گزارش، گفتگو و یادداشت‌های منتشر شده در سال ۱۳۹۲ نیز به کار ارزیابی و داوری بپردازد و بر این اساس کار دبیری این محور بر عهده معصومه فرشچی از همکاران سازمان قرارگرفت.

در این محور از میان آثار رسیده و بررسی شده، آثار چهار نفر به مرحله نهایی راه یافت:

در بخش یادداشت مجموعه یادداشت‌های حسن انصاری مصحح، نسخه‌شناس و محقق، به لحاظ فعالیت‌های کیفی و کمی پیوسته در حوزه شناسایی، معرفی، تحقیق وتصحیح نسخه‌های خطی برگزیده شد.

در بخش گزارش، مجموعه گزارش‌های حسین متقی، فهرست‌نگارو کتاب‌شناس نسخه‌های خطی با ارائه گزارشات کیفی از کتابخانه‌های دیجیتالی نسخه‌های خطی دانشگاهی و بانک‌های اطلاعاتی نسخه‌های خطی خارج از کشور برگزیده شد.

در بخش گفتگو، مجموعه مصاحبه‌های معصومه کلانکی و سهیلا یوسفی به جهت کمیت در انجام گفتگوهای تخصصی با افراد صاحب‌نظر و برجسته در زمینه تصحیح و ترجمه نسخه‌های خطی، شایسته تقدیر شناخته شدند.

محور مجموعه مقالات و مجموعه رسائل

در این محور که دبیری آن برعهده معصومه سادات میرپوریان از همکاران سازمان کتابخانه ملی بود، از میان 15 عنوان مجموعه مقالات که به دبیرخانه رسیده بود، سه عنوان به مرحله داوری نهایی راه پیدا کرد:

اوراق عتیق (مجموعه مطالعات متن‌پژوهی، نسخه‌شناسی و فهرست‌نگاری)، دفتر سوم، به کوشش محمد حسن حکیم، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،  -جشن‌نامه استاد سید احمد حسینی اشکوری، به کوشش رسول جعفریان، نشر علم/ خانه کتاب/ کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام قم؛ نامه حائری (جشن‌نامة استاد عبدالحسین حائری)، به کوشش عبدالحسین طالعی با همکاری مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد کجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

بر اساس داوری نهایی در این حوزه، هیچ ‌یک ازآثار حایز رتبه برگزیده نشد و تنها مجموعه «اوراق عتیق» با امتیاز 84 شایسته تقدیر شناخته شد.

محور چاپ عکسی

دبیری این محور بر عهده مرتضی رزم‌آرا بود که نتایج داوری را از میان تعداد کل 50 عنوان(51 مجلد) آثارچاپ عکسی (اعم از چاپ از روی نسخه خطی و کتاب قدیم چاپ سنگی و سربی) به این شرح اعلام داشتند:
از میان سه اثر راه‌یافته به مرحله نهایی وندیداد ساده به عنوان اثر برگزیده شناخته شد و دو اثر دیگر به عنوان آثار شایسته تقدیر شناخته شدند.
محور کتاب‌های چاپ هنری

در آیین چهاردهم بررسی آثاری از گنجینه نسخه‌های خطی که با کیفیت هنری منتشر شده‌اند نیز در دستور کار قرار گرفت که دبیری این محور بر عهده حمیدرضا قلیچ‌خانی قرارداشت.

در این محور افزون بر آثار رسیده به دبیرخانه سایر آثاری که اطلاعاتی از آن‌ها به دست آمده بود مورد بررسی قرارگرفت، و در مجموع ده اثر مورد ارزیابی قرارگرفت که از آن میان چهار اثر به مرحله نهایی داوری راه یافت. در نهایت یکی از این آثار برگزیده و سه اثر دیگر شایسته تقدیر شناخته شدند.

در این محور از سوی دبیر پیشنهاد شد با توجه به آن که بیشترین تلاش و هزینه از سوی موسسه حامی یا ناشر صورت می‌گیرد جوایز مربوطه نیز به ناشر یا حامی تعلق بگیرد.

محور موسسات و نهادهای فعال:

در این محور مجموعه فعالیت‌های ناشران، کتابخانه‌ها و موسسان خصوصی و دولتی که نسبت به شناسایی، نگهداری، معرفی و آموزش فنون مبوط به نسخه‌های خطی اهتمام داشته اند پرداخته شده است. دبیری این محور برعهده علی صادق زاده وایقان بود.

در این محور مجموعه فعالیت‌های حدود بیست موسسه فعال‌تر، اعم از ناشر و کتابخانه فعال در حوزه نسخه‌های خطی از میان یکصد موسسه شناخته شده مورد بررسی قرارگرفت: جمع بندی نهایی پس از مشاوره با همکاران و متخصصان این حوزه چنین است:

آستان قدس رضوی به علت فعالیت برجسته در فراهم‌آوری نسخه‌های خطی (فیزیکی و دیجیتالی) به‌ویژه فعالیت چشمگیر در شهرستان و اقصی نقاط کشور؛ فهرست نویسی؛ اسکن؛ اطلاع رسانی؛ برگزاری نمایشگاه؛ کارگاه آموزشی و چاپ فاکسیمیله؛ انتشار گنجنامه رضوی و...به عنوان برگزیده ( حائز رتبه اول).

کتابخانه و موزه ملی ملک با فعالیت چشمگیر در حوزه مرمت؛ برگزاری کارگاه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی مناسب بعنوان شایسته تقدیر (حائز رتبه دوم).

توضیح تکمیلی: اگرچه فعالیت‌های دو نهاد خصوصی و نیمه‌خصوصی به لحاظ کمی قابل ملاحظه بود اما به دلیل پایین بودن سطح کیفی آثار این دو موسسه به عنوان برگزیده یا شایستة تقدیر انتخاب نشدند.

انتشارات سفیر اردهال به دلیل چاپ فاکسمیله از نظر کمیت.

مجموعه فعالیت‌های مجمع ذخایر اسلامی بویژه به دلیل برگزاری همایش میراث مشترک ایران و هند در سال گذشته، و نیز انتشار آثاری در قالب فاکسیمیله.

محور آثار ترجمه‌ شده:

در این محور که دبیری آن برعهده محمدحسین مرعشی بود، تنها اثر راه یافته به مرحله نهایی بررسی شده و با وجود نفاست اثر و ارزشمندی آن در معرفی آثار ایرانی موجود در یک کشور اروپایی، به دلیل عدم تناسب عنوان با محتوا، و راه‌یابی برخی تصاویر غیرمرتبط در اثر، به عنوان اثر شایسته تقدیر شناخته شد.

همچنین بانک توسعه صادرات ایران که حامی مالی این اثر بود نیز شایسته تقدیر شناخته شد. این اثر عبارت است از: شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌های لهستان‬‬. ویراستارعلمی تادیو شمایدا؛ مترجمان مهدی مقیسه، داودطبایی. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، ‏۱۳۹۲.

در دومحور طرح‌ها و نرم‌افزارها نیز هیچ اثری برگزیده و شایسته تقدیر شناخته نشد.

گفتنی است، چهاردهمین آیین همایش حامیان نسخ خطی عصر امروز، دوشنبه هشتم دی‌ماه از ساعت 15 در سازمان اسناد و کتابخانه ملی آغاز می‌شود.