مروری بر مقالات ارائه شده در همایش مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم
گروه دانشگاه: همایش مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم از سری برنامه‌های جانبی مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان بود که مورد استقبال دانشجویان ایرانی و غیرایرانی قرار گرفت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، همایش مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم از سری برنامه‌های جانبی مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان بود که در روز 13 دی‌ماه در برج میلاد برگزار شد. در ادامه بر برخی از آثار برگزیده این همایش مروری داریم:
مقاله «بررسی تطبیقی ارزیابی شناختی در رویکرد شناختی در روانشناسی و قرآن» تألیف محمدرضا ستوده‌نیا، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و ملیحه رمضانی، دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، به دیدگاه‌های افراد و رابطه سلامت روانی آنها پرداخته است. متن مقاله به شرح زیر است: دیدگاه‌های شناختی، سلامت و عدم سلامت روانی و جسمی افراد را منوط به نوع تفسیر آنها از خود و جهان پیرامونشان می‌دانند. با توجه به رواج این شیوه درمانی در عصر حاضر و توجه خاص درمانگران به آن، پژوهش حاضر درصدد بررسی این مسئله است که این مفهوم در قرآن به چه صورتی بیان شده است؟ روش این پژوهش توصیفی بر پایه تحلیل محتوا و مقایسه‌ای نامتوازن بین داده‌های روانشناسی و قرآن است.
ابزار گردآوری اطلاعات، بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و مقالات از جمله تفاسیر معتبر و به تناسب احادیث است. یافته‌ها نشان داد: مسئله شناخت در دیدگاه قرآن از مسائل مهم انسان‌شناسی است و این مفهوم تحت واژه‌های مختلف حکمه، فقه، فکر، نظر، تدبر، علم و عرف مطرح شده است. افزون بر آن در روانشناسی صرف شناخت خود و محیط، عنوان شده است درحالی‌که در دیدگاه قرآنی این شناخت در رابطه مخلوق با خالق معنا می‌یابد و مفهوم تفکر منطقی و غیرمنطقی حول سیستم توحید، تبیین میشود. باور به توحید، باور منطقی و درست و عدم باور به توحید، منجر به اختلالات روانی و رفتاری میشود.
مقاله «بررسی روش و راهبردهای تحقیق در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم»
بنا بر این گزارش، همچنین در مقاله «بررسی روش و راهبردهای تحقیق در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم، نمونه موردی: ارتباط معماری با قرآن کریم» به قلم هانیه اخوت، استادیار گروه معماری پردیس فارابی دانشگاه تهران می‌خوانیم: این مقاله با رویکرد بررسی روش و راهبردهای تحقیق در مطالعات بین‌رشته‌ای معماری و قرآن کریم شکل گرفته و برای این کار علاوه بر بررسی مطالعات سایر پژوهشگران در این زمینه به تحقیقاتی که به‌طور ویژه به معماری و قرآن کریم پرداخته‌اند و ارزیابی روش‌شناسی آنها، توجه شده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد چنانچه در رشته معماری پژوهشی بین‌رشته‌ای با قرآن کریم انجام شود، روش تحقیق آن از نوع کیفی و توصیفی ـ تحلیلی است، به شکلی که متغیر قرآن ثابت است و دستکاری نمی‌شود و تنها محقق در آن به توصیف و تفسیر آیات می‌پردازد و کلید واژه‌های مورد نظر تحقیق را در آیات قرآن می‌یابد و جایگاه آنها را در قرآن مشخص و بر اساس ویژگی‌های مشخص شده به نقش قرآنی کلید واژه‌ها را پی می‌برد.
به‌منظور سهولت و دقت کار، محقق از راهبردهای آیه محور و سیاق محور در پژوهش استفاده میکند که متناسب با موضوع، کلیدواژه‌های متناظر در قرآن انتخاب میشود و سپس تعدادی از آیات قرآن که در آنها کلیدواژه‌های محقق و مشتقات آن ذکر شده انتخاب و در آنها تدبر میشود؛ در ضمن راهبردهای مذکور محدودیت‌ها و مشکلاتی را در بردارند که در این مقاله به آن پرداخته میشود.
مقاله «بنیان‌های نظری جامعه‌شناسی در قرآن کریم»
مقاله «بنیان‌های نظری جامعه‌شناسی در قرآن کریم» تألیف محسن صادقی امینی، دانشجوی دکتری، رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، سیدعبدالوهاب طالقانی، دکترا، علوم قرآنی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران و زهرا فقیه ایمانی، کارشناس ارشد، علوم قرآن، دانشکده معارف قرآنی اصفهان به نسبت اسلام و علوم انسانی پرداخته است، خلاصه مقاله در ادامه می‌آید: نسبت اسلام و علوم انسانی یکی از مباحث بنیانی است که ذیل عنوان اسلامی‌سازی دانش خصوصاً پس از پیروزی انقلاب، از موضوعات اصلی تبادل نظر اندیشمندان این حوزه بوده است.
اظهار نظر در خصوص دیدگاه اسلام نسبت به موضوعات مطرح در علوم انسانی، مستلزم استنطاق قرآن کریم به‌عنوان منبع اصلی و احادیث اهل بیت(ع) به‌عنوان مفسرین خاص قرآن و متعاقباً امکان‌سنجی تدوین گزاره‌های علمی بر اساس دیدگاه این دین نسبت به هر موضوع است. مقاله حاضر درصدد است با استفاده از روش تتبع نظری ضمن بررسی قرآن کریم، تفاسیر معتبر و برخی منابع دیگر به شناخت دیدگاه اسلام نسبت به جامعه و مآلاً قانون‌مندی آن در چارچوب ارائۀ گروه‌بندی دقیقی از آیاتی که ناظر بر قانون‌مدار بودن جوامع بشری هستند، نائل آید. ملاحظه خواهد شد که در یک دسته‌بندی کلی، چهار مجموعه آیات، این مفهوم را افاده می‌کنند که این مقاله به بررسی مجموعه اول این آیات، شامل نوزده دسته از آیات قرآن کریم که مستقیماً بر قانون‌مندی جامعه دلالت دارند، می‌پردازد.
مقاله «تجلی آیات قرآن مجید در فرش و باغ ایرانی با تأکید بر سوره الرحمن»
بنا بر گزارش ایکنا، محمدجواد مهدوی‌نژاد، استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران، سپیده صمدزاده، دانشجوی دکتری تخصصی معماری دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران، آزاده فاضلی، کارشناسی ارشد نقاشی دانشگاه هنر اصفهان و مرضیه السادات احمدنژاد، کارشناسی ارشد معماری دانشگاه هنر تهران مؤلفان مقاله «تجلی آیات قرآن مجید در فرش و باغ ایرانی با تأکید بر سوره الرحمن» هستند. خلاصه‌ای از مقاله را در ادامه می‌خوانیم: هنرمندان مسلمان با عنایت به آیات قرآن مجید به خلق آثاری پرداخته‌اند که جلوهای از بهشت آرمانی آن‌هاست. در این راستا فرش و باغ ایرانی نمودی از تصویر باغ بهشت است که خود جلوهای از «فردوس» در قرآن مجید به‌شمار می‌آید.
فرضیه این پژوهش آن است که تجلی آیات قرآن مجید را می‌توان در ساختار باغ و فرش ایرانی مشاهده کرد. هدف از این پژوهش بازشناسی کهن الگوهای باغ ایرانی در آیات قرآن مجید به‌ویژه سوره مبارکه الرحمن و بررسی نحوه تجلی آنها در ساختار فرش ایرانی است. پرسش اصلی پژوهش آن است که آیات قرآن مجید، به‌ویژه سوره مبارکه الرحمن چگونه به توصیف بهشت می‌پردازند؟ و چگونه می‌توان الگوی فردوس قرآنی را در ساختار باغ ایرانی و به تبع آن فرش و باغ مشاهده کرد؟ روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی متکی بر تکنیکهای مقایسه تطبیقی به‌کار گرفته شده است.
نتایج پژوهش حاکی از آن است قرآن مجید را می‌توان منبع الهام باغسازی و طراحی فرش ایرانی دانست و تجلی آیات در ساختار فرش و باغ ایرانی را می‌توان در نظام‌های سه‌گانه معنایی، کارکردی و کالبدی به چشم دید.
مقاله «شیوه استفاده و به‌کارگیری معارف قرآنی در مدیریت راهبردی قرآن شناخت»
یادآور میشود، مقاله «شیوه استفاده و به‌کارگیری معارف قرآنی در مدیریت راهبردی قرآن شناخت» تألیف مرضیه فرجیان شوشتری، کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم و محمدکاظم رحمان ستایش، استادیار، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم یکی دیگر از مقالات رسیده به این همایش بود که بر اساس شاخصه‌هایی از شیوه استفاده از قرآن در مدیریت راهبردی جامعه انسانی نوشته شده است، در این مقاله آمده است: آموزه‌های قرآن مسیر رسیدن به اهداف را منور کرده و با اخذ علومی مانند علم مدیریت راهبردی از قرآن، می‌توان جامعه را به سرمنزل مقصود رساند.
پژوهش حاضر «تبیین محدوده به‌کارگیری معارف قرآنی» و «شاخصه‌هایی از شیوه استفاده از قرآن در مدیریت راهبردی جامعه انسانی» را به عهده دارد و در سه محور «روند استفاده از قرآن در علوم روز»، «شیوه‌های تفکر و کاربرد معارف قرآنی در علوم انسانی» و «شیوه صحیح استفاده این معارف در علم مدیریت راهبردی» و «پیشنهاد نحوه استفاده آن در مدیریت امروزی» ارائه میشود.
این مقاله، شیوه استفاده علوم قرآنی را در زندگانی بشر بررسی کرده، و روش نادرست آن را در نگرش‌ها، نقد کرده و نحوه اخذ صحیح و کاربردی کردن علم مدیریت راهبردی، از معارف الهی بیان می‌دارد؛ در ادامه نمونه‌هایی از مدیریت راهبردی پیامبر اکرم(ص) در جامعه صدر اسلام، یادآوری شده و پیشنهاد چگونگی به‌کارگیری آن را در جوامع امروزی و شاخصه‌های مدیریت راهبردی قرآنی را، به دانش‌پژوهان اسلامی، ارائه می‌دهد.
«نقش قرآن در شکوفایی حیات عقلانی و فلسفی تمدن اسلامی»
بنا بر این گزارش، عنوان مقاله بعدی «نقش قرآن در شکوفایی حیات عقلانی و فلسفی تمدن اسلامی» است که به قلم قدرت‌الله قربانی، استادیار فلسفه دانشگاه خوارزمی نوشته شده است، در این مقاله آمده است: نقش فلسفه و فیلسوفان اسلامی در شکوفایی تمدن اسلامی انکارناپذیر است و نیز نقش قرآن در شکل‌گیری تفکر عقلانی و فلسفی مسلمانان از مهمترین پرسش‌ها و مسائل پیش‌روست. به نظر می‌رسد جامعیت قرآن در ارائه آموزه‌های جهان‌شمول برای بسترسازی تحقق سعادت حقیقی بشر، باعث شده تا در این کتاب الهی در زمینه‌های فلسفی چون خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، اخلاق، سیاست و اجتماع برخی آموزه‌های لازم و جهت‌دهنده اندیشه متفکران مسلمان، اعم از متکلمان و فلاسفه بیان شده باشد.
از این رو، ملاحظه نظام فلسفی اولین فیلسوفان مسلمان چون فارابی و ابن‌سینا موارد گوناگونی از تأثیرپذیری نظام فلسفی آنان را از قرآن نشان می‌دهد که محوریت هستی‌شناسی توحیدی و تبیین خاص از معرفت‌شناسی وحیانی از مهمترین آنها است. در این تحقیق تلاش میشود با توجه به اوصاف کلی قرآن و با ذکر برخی آموزه‌های حکمی، عقلانی و فلسفی آن، نحوه تأثیرپذیری فیلسوفان اسلامی چون فارابی و ابن‌سینا از آن در ابعاد گوناگون فلسفه‌شان بیان شود تا نشان داده شود که فلسفه اسلامی، علیرغم منابع غیر اسلامی، تنها در پرتوی تعالیم عقلانی و فلسفی قرآن بود که ویژگی «اسلامی» را به خود گرفت.
«آداب قرائت قرآن و ضوابط موسیقایی آن در صوت و لحن»
بنا بر گزارش ایکنا، مقاله «آداب قرائت قرآن و ضوابط موسیقایی آن در صوت و لحن» تألیف مجید ابراهیمیان کپورچال، کارشناسی ارشد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده اصول دین به لحن‌شناسی قرائت قرآن پرداخته است. در این مقاله آمده است: قرآن تنها کتاب آسمانی است که از بدو نزول تاکنون سلامت و اصالت خویش را حفظ کرده و خواهد کرد. یکی از مهمترین علوم قرآنی علم قرائت است که از صدر اسلام تا به امروز دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و همواره یکی ازعوامل مؤثر در اثبات اصالت قرآن به حساب می‌‌آمده است.
قرائت قرآن در واقع مقدمه لازم برای فهم قرآن است. وقتی که در قرائت قرآن صوت نیکو با لحن زیبا و صحیح وجایز همراه میشود، دل‌ها را به سوی معانی و مفاهیم والای قرآن جذب و جلب میکند. شناخت صوت نیکو و لحن زیبا و صحیح و جایز، دارای احکام و آدابی است که تحقیق حاضر به بررسی آن می‌پردازد. به امید آن که بتوان یک الگوی صحیح و کاربردی برای قرائت قرآن در عصر حاضر مطابق مبانی و اصول موجود در کتاب و سنت ارائه کرد.
همچنین در مقاله «شناسایی مفهوم تقوی در آموزه‌های اسلامی و تلویحات تربیتی آن» تألیف سمیه رستمی، کارشناسی ارشد، گروه تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز آمده است: هدف کلی پژوهش حاضر شناسایی مفهوم تقوی در آموزه‌های اسلامی و تلویحات تربیتی آن است. این پژوهش در پارادایم کیفی انجام گرفته است و طرح آن از نوع پیدایشی است. گردآوری داده‌ها به روش اسنادی و انتخاب اسناد بر اساس شیوه هدفمند بودن صورت گرفت که از بین تفاسیر موجود، تفسیر المیزان و از کتب احادیث، کتاب اصول کافی انتخاب شده. همچنین در بخش تجزیه و تحلیل از شیوه تحلیل محتوای استقرایی استفاده شده است.
نتایج پژوهش نشان داد که تقوی به معنی «خود نگهداری» یک حالت روحی و معنوی است که از آن تعبیر به «تسلط بر نفس» شده است و یکی از اهداف غایی نظام تعلیم و تربیت محسوب میشود. این صفت، مفهومی متعالی است که پیامدهای فردی و اجتماعی زیادی به همراه دارد. اما باید اذعان کرد که بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر تقوی صفتی است که به‌طور مستقیم قابل آموزش نیست، و اصرار بر آموزش مستقیم آن نه تنها مفید نخواهد بود بلکه پیامدهای منفی در بر خواهد داشت و باعث به هدر رفتن انرژی و هزینه خواهد شد.
«نشانه‌شناسی ادبی شخصیت زنان در قرآن کریم»
بنا بر این گزارش، در مقاله «نشانه‌شناسی ادبی شخصیت زنان در قرآن کریم» تألیف زهره حیدری، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا آمده است: زبان، مجموعه نشانه‌های لفظی است که به‌واسطه قرار گرفتن در سیاق کلامی خاص، دلالت معنایی خواهد یافت. متن ادبی به‌واسطه ویژگی‌های خاصّ هنری، دارای دلالت‌های نشانه‌شناختی است.
قرآن کریم در راستای هدف متعالی کمال و هدایت بشر، از نوع ادبی قصه و عناصر و اجزای نشانه‌ای آن، مانند شخصیت به شیوهای هنرمندانه استفاده کرده است که مخاطب، خود را در برابر تصاویر ملموس و مجسّم تصور می‌نماید و نه صرفاً خواننده یک متن ادبی. زنان در داستان‌های قرآن کنشگرانی آگاه هستند که واکاوی شخصیت آنان، معانی دلالی و نشانه‌ای را به خواننده عرضه می‌دارد و با توجه به این معانی، ابعاد نهان شخصیتشان نمایان میشود.
البته گاهی نیز شخصیت در داستان قرآنی، پنهان و در پرده‌ای از ابهام قرار می‌گیرد و این نشانه‌ها و رمزهاست که به خواننده خط می‌دهد تا ابعاد پنهانی وجود شخصیت آشکار شود. آنچه در کارکرد نشانه‌ای شخصیت مورد توجه است، رمزگان، تنوع در به‌کارگیری رمزگان در متن، نام، توصیفات، کنش رفتاری، کنش گفتاری و کارکرد بازی‌گرانه زنان است. نکته جالب توجه در داستان زنان، کنش‌های رفتاری و گفتاری کاملاً زنانه است.
