بی‌تدبیری، نبود مشاغل تئاتری و برنامه‌ریزی نامناسب؛ دلایل عدم توفیق تئاتر انقلاب
گروه هنر: در نشست «جایگاه، سیر تحول و دگرگونی تئاتر پس از انقلاب اسلامی» که روز گذشته، ۱۸ بهمن در حوزه هنری برگزار شد، سخنرانان دلیل عدم توفیق تئاتر برای ایجاد جریان فرهنگی در راستای تحقق اهداف انقلاب را سوءمدیریت و عدم برنامه‌ریزی برشمردند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست تخصصی جایگاه، سیر تحول و دگرگونی تئاتر پس از انقلاب اسلامی عصر روز گذشته، 18 بهمن با حضور محمود عزیزی، شهرام کرمی و حسین مسافرآستانه، سه تن از کارشناسان تئاتری کشور و در غیاب علی منتظری در سالن مهرداد اوستا حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست محمود عزیزی، مدرس، کارشناس و کارگردان تئاتر به شرح مختصری از مناسبات تئاتری بعد از کودتای 1332 پراخت و گفت: پس از کودتای 28 مرداد سال 32 تئاتر به طور رسمی تعطیل شد و گروهی از هنرمندان تئاتر که ممنوع‌الصحنه شده بودند به رادیو و دوبله روی آوردند و به این ترتیب از سال 32 به مدت چهار سال، یعنی تا سال 36 تئاتر رسمی توأم با فرهنگ در جامعه مطرح نبود.
وی ادامه داد: در این اثنا اقبال خوبی از سوی هنرمندان تئاتر و مخاطبان عام از تئاتری موسوم به تئاتر لاله‌زاری صورت گرفت و دارندگان سالن و مکان‌های مناسب در این خیابان امکانات خود را در خدمت هنرمندان تئاتری می‌گذاشتند که بیشتر جنبه تفرج و تفریح مردم را داشت تا اینکه در سال 36 اطلاعیه از سوی وزارت فرهنگ و هنر آن زمان منتشر شد که در آن عنوان شده بود که اگر هنرمندان و فعالیت هنری آنها منطبق با موازین وزاتخانه باشد می‌توانند شروع به کار کنند که علی نصیریان، داوود رشیدی و بسیاری از هنرمندان پیشکسوت تئاتر هسته اصلی تئاتر نوین را شکل دادند و البته جمشید مشایخی نیز با توجه به اینکه این عده مکانی برای فعالیت تئاتری نداشتند مکانی را برای تأسیس اداره تئاتر اجاره کرد.
عزیزی تصریح کرد: این روند ادامه داشت تا سال 42 که از مازاد مصالح ایجاد تالار وحدت تهران در زمینی که مرحوم سنگلج اهدا کرده بود، تالار سنگلج ساخته شد و در اصل دومین مرکز وابسته به وزارت فرهنگ و هنر آن زمان شکل گرفت که به کشف استعدادهای جوان تئاتری می‌پرداخت و آنها را تحت آموزش و حمایت خود قرار می‌داد که پرویز پرستویی و مرحوم خسرو شکیبایی از جمله آنها بودند.
این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: تئاتر حرفه‌ای دیگری که آن هم وابسته به وزارت فرهنگ و هنر بود تحت عنوان شهر قصه به همت مرحوم بیژن مفید در ضلع شمالی ورزشگاه امجدیه(شهید شیرودی) و کارگاه نمایش تلویزیون ملی تا پیروزی انقلاب در خیابان جمهوری به فعالیت خود ادامه دادند و از آن طرف نیز تالار مولوی نیز به سرپرستی پری صابری فعالیت حرفه‌ای‌اش را با پشتوانه توان دانشگاهی به انجام رساند که ثمره آن برگزاری 16 دوره جشنواره تئاتر دانشجویی بود.
بودجه 11 میلیونی تئاتر در سال 61 چشمگیر بود
این بازیگر سینما و تلویزیون گفت: تا سال 61 و وقوع انقلاب فرهنگی، اداره تئاتر با بودجه 11 میلیون تومان به کار خود ادامه می‌داد؛ بودجه‌ای که به دلیل وقوع جنگ در مواردی که احساس نیاز نمی‌شد به دفاع از کیان اسلامی اختصاص پیدا می‌کرد و البته این بودجه آنچنان چشمگیر بود که فعالیت مستمر و مؤثر تئاتری را شاهد باشیم، اما این روند ادامه پیدا نکرد و وقتی علی منتظری، مسئولیت اداره تئاتر کشور را به عهده گرفت عملاً بودجه تئاتر چیزی حدود 400 هزار تومان بود که کفاف هیچ یک از فعالیت‌های جاری نمایشی را نمی‌داد.
عزیزی تأکید کرد: با این وجود به همت علی منتظری انجمن‌های نمایشی شکل گرفتند و تئاتر توانست در عرصه ملی و بین‌المللی به توفیقات ارزنده‌ای دست یابد. هر چند که نمی‌توان حیقیت را کتمان کرد و آن اینکه پس از انقلاب اسلامی ما هیچ‌گاه در چارچوب قانونی مشاغل هنری و به ویژه مشاغل تئاتری را به رسمیت نشناخته‌ایم و اساساً موضوعی به نام مشاغل هنری در ایران اسلامی تعریف نشده باقی مانده است.
هنر انقلاب اسلامی به دلیل عدم برنامه‌ریزی هیچ‌گاه جریان‌ساز نبوده است
این کارگردان تئاتر افزود: اگر هم توفیقی در عرصه هنری چه در حوزه نمایش، چه سینما، چه موسیقی و چه تجسمی شاهد هستیم، همگی آنها قائم به فرد بوده است و هنر انقلاب اسلامی به دلایلی از جمله عدم برنامه‌ریزی هدفمند هیچ‌گاه جریان‌ساز نبوده. با مرور تاریخ هنری به ویژه پس از انقلاب اسلامی و در برهه‌های گوناگون آن به روشنی می‌توان دریافت که در عرصه هنر به ویژه هنر نمایش، کشور نخبه کم نداشته است؛ نخبگانی که در صورت بهای بیشتر از سوی مسئولان و حمایت همه‌جانبه آنها می‌توانستند به شکوفایی فرهنگی و هنری ما کمک شایانی بکنند.
وی با اشاره به اینکه انتشار نشریات تئاتری در طی این سال‌ها بیشتر از خود تئاتر و تولیدات آن جریان‌ساز بوده است، گفت: تعجب‌آور است که در همه جای دنیا براساس نگرش واحد مدیریتی سعی در آن است که مشاغل هنری در یک جا مجتمع شوند، اما معاونت هنری ارشاد در ایران میان مشاغل هنری تقابل و افتراق ایجاد کرده و به این خاطر است که مثلاً هنرمند تجسمی در جریان برگزاری جشنواره «تئاتر فجر» هیچ کاری به پیشرفت تولیدات نمایشی ندارد و در سالن‌های تئاتری حضور نمی‌یابد و یا هنرمندان تئاتر کمتر پایشان به جشنواره «فیلم فجر» و حتی سالن‌های سینما باز می‌شود.
مردم در کشورهای صاحب تئاتر از طریق دیدن نمایش با حقوق شهروندی خود آشنا می‌شوند
عزیزی ادامه داد: در کشورهای صاحب تئاتر مردم از طریق دیدن اثر نمایشی با حقوق شهروندی خود آشنا می‌شوند. در انقلاب فرانسه مردم از طریق تئاتر بود که توانستند کلونی و اجتماعات اعتراضی خود را سامان ببخشند و متحد و یکپارچه به مقاصد خود دست پیدا کنند، اما در جامعه‌ای که مسئولان آن علاقه‌مند هستند، مردم بی‌خبر از تغییر و تحولات اجتماعی خود باشند، تئاتر به نفع طبقه حاکم مصادره می‌شود، چیزی که در دهه 50 در ایران به وقوع پیوست و تئاتر را ویژه دربار کرده بود و امروز نیز در حال تکرار شدن است و تئاتر به طیفی خاص تعلق دارد و باقی مردم به دلایلی از جمله پرهزینه بودن تهیه بلیت از آن محروم هستند و اگر صلاح باشد در تئاتر برای توده مردم مسائل و محتوایی مطرح می‌شود که مطامع گروهی خاص را تأمین کند.
عزیزی در پایان گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی به زعم من در این برهه خطیر انقلاب اسلامی با وجود تصویب لوایحی، با وجود آنکه هنر انقلابی می‌تواند توسط ابزارهای مؤثری همچون تئاتر بروز و ثبوت پیدا کند، در حال فرصت‌سوزی است و باید با تصویب قوانین جامع و برنامه‌ریزی دقیق، تئاتر را به دوران اوج و شکوفایی خود برگرداند.
دیگر سخنران این نشست حسین مسافرآستانه، مدیرعامل مؤسسه رسانه‌های تصویری بود که در سخنانی به برگزاری جشنواره‌های تئاتری و تأثیر آن در روند پیشرفت تئاتر کشور اشاره کرد و گفت: در همه جای دنیا پس از برگزاری پرشور و اشباع رویدادهایی در عرصه‌های مختلف، جشنواره شکل می‌گیرد که همچون ظرفی تمام محتوا را شامل می‌شود، اما در ایران این مسئله برعکس است؛ یعنی معمولاً جشنواره‌ای ایجاد می‌شود تا متناسب با این ظرف و ظرفیت ایجاد شده شاهد تولید محتوا باشیم که این مسئله در مورد هنر تئاتر مصداق بارزی دارد.
واکنش‌ها در برابر تئاتر به عنوان کالای وارداتی غرب همچنان منفی است
وی گفت: از آنجا که تئاتر یک کالای وارداتی از غرب است، بنابراین همچون همه محصولاتی که مظاهر غربی در آن به چشم می‌خورد، واکنش‌های منفی در مورد آن وجود دارد. هنوز بعد از گذشت این همه سال از پیدایش تئاتر در ایران و اقبال جوانان امروزی از این هنر و تأسیس دانشکده‌های تئاتری، شاهد هستیم که خانواده‌ها با اشتغال فرزندان خود در عرصه‌های گوناگون نمایشی مخالف هستند که این نشان از دیدگاه منفی نسبت به این هنر دارد.
مسافرآستانه تصریح کرد: پیدایش تئاتر در ایران همراه با بروز مسائل فرهنگی در جامعه بوده است. تئاتر مولود مشروطه در ایران است، پس هنری انقلابی است و می‌تواند بسیاری از اهداف ارزشی و متعالی انقلاب را به روشنی بازگو کند و در شرایطی که برنامه مدون و مستمری در مورد فعالیت‌های تئاتری وجو ندارد، برگزاری جشنواره بهترین ساز و کار برای تداوم و حیات تئاتر است.
دبیر چهاردهمین جشنواره سراسری «تئاتر مقاومت» در ادامه گفت: با وجود قرابت هنر تئاتر با انقلاب اسلامی و بیان خط مشی و اهداف آن، هیچ‌گاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی مفاهیم تئاتری برای مسئولان مفهم نبوده است و با توجه به برخی مظاهر منفی تئاتر، این هنر یا به کل تخطئه شده و یا فعالیت فعالان آن محدود شده است که البته در این بین تدبیر برخی از هنرمندان تئاتر در بیان برخی موضوعات مذهبی و تفکرات و اندیشه‌های اسلامی به زبان تئاتر موجب شد که تئاتر به شکل کاربردی و ابزاری به شکلی ویژه مورد قبول واقع شود و فعالیت در این عرصه موجه جلوه کند.
«تئاتر فجر» یکی از ثمرات فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی است
وی برگزاری جشنواره «تئاتر فجر» را یکی از ثمرات فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی عنوان کرد و گفت: با این وجود هیچ‌گاه یک رویکرد علمی و پژوهشی در مدیریت این جشنواره حاکم نبوده است و البته این مسئله نیز متأثر از عدم وجود برنامه‌ریزی کلان فرهنگی است.
مسافرآستانه در ادامه عنوان کرد: باید اعتراف کرد که تئاتر در هیچ یک از مقاطع تمدن کشور حتی آن زمان که شاهد شکوفایی و افزایش حجم تولیدات در قبل و بعد انقلاب اسلامی بودیم به عنوان یک دغدغه مطرح نبوده و از سوی مسئولان همواره کم‌اهمیت تلقی می‌شده است و اگر در مواقعی مسئولان به تئاتر نزدیک شده و قصد حمایت از جریان‌های تئاتری را داشته و دارند، به این دلیل نبوده است که دلسوز تئاتر و شاغلان آن باشند، بلکه به این دلیل بوده است که از نزدیک این جریان را کنترل و نظارت کنند تا برخلاف مصالح آنها اقدام نکند.
در صورت برنامه‌ریزی می‌توان تئاتر لاله‌زاری را نیز به خدمت اهداف انقلاب درآورد
سرپرست اسبق مرکز هنرهای نمایشی با تفکیک تئاتر ایران به دو تئاتر روشنفکری و لاله‌زاری(آزاد) تأکید کرد: حتی در صورت برنامه‌ریزی هدفمند و اصولی در حوزه تئاتر می‌توان امید به این داشت که تئاتر لاله‌زاری که معمول است به محتوایی سخیف و دم‌دستی می‌پردازد، تا اینکه در آن تعقل و اندیشه‌ای جاری باشد و در راستای تحقق اهداف عالی انقلاب اسلامی گام بردارد، اما چه سود که تئاتر همواره از بی‌برنامگی رنج می‌برد.
وی در پایان گفت: مسئولان باید سرمایه‌های موجود کشوری را تنها در چاه‌های نفت و گازی که در اختیار دارند خلاصه نکنند، ما سرمایه‌ای بزرگتر از این منابع داریم و آن سرمایه انسانی و نیروی خلاق در همه عرصه‌ها از جمله فرهنگی و هنری است و باید این تفکر که هیچ برنامه‌ای برای حوزه فرهنگ و هنر نداریم اصلاح شود تا در این عرصه به ویژه تئاتر شاهد بروز جریانی پیشرو و هدفمند باشیم.
سخنران سوم این نشست شهرام کرمی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران بود که اظهار کرد: برخلاف نظر عده‌ای از کارشناسان و منتقدان که تئاتر را جشنواره‌زده می‌انگارند باید گفت که برگزاری جشنواره‌ها یکی از محاسن تئاتر انقلاب اسلامی است که با وجود همه نقاط ضعف و قوتی که دارد جریان‌ساز بوده و منجر به کشف و پرورش استعدادهای تئاتری در طول بیش از سه دهه از انقلاب اسلامی شده است.
تئاتر می‌تواند تغییر و تحول اندیشه‌ای مخاطب را قوام بیشتری بخشد
وی ادامه داد: انقلاب علاوه بر تغییر حکومت، منجر به تغییر و تحول در حوزه اندیشه‌ای و فرهنگی یک جامعه شود. تئاتر به عنوان ابزاری مؤثر در این راستا می‌تواند در ذهن مخاطب این تغییر و تحول را قوام بیشتری ببخشد، اما آنچه که موجب تحقق چنین هدفی می‌شود این است که در بعد ساختاری و مدیریتی از جریانات تئاتری حمایت و پشتیبانی اصولی به عمل آید که جشنواره بهانه‌ای برای این امر محسوب می‌شود.
کرمی با اشاره به آمار پایین تولیدات نمایشی در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی گفت: این روند رو به افول می‌گذارد تا سال 61 که نخستین دوره جشنواره «تئاتر فجر» برگزار می‌شود و از آن مقطع به بعد است که شاهد رشد کمی و کیفی آثار نمایشی متأثر از شرایط انقلاب هستیم تا جایی که در سال 67 و در بحبوحه شرایط جنگی که کشور متحمل خسارات فراوانی است، تولیدات نمایشی به رقمی در حدود 80 نمایش در سال می‌رسد.
توفیقات هنر تئاتر در کشور معمولاً قائم به فرد است
مدیر تالار هنر تصریح کرد: مشکل تئاتر کشور همان گونه که همگی به آن واقف هستیم برنامه‌ریزی و مدیریت است که همچنان بعد از گذشت بیش از سه دهه در مرحله آزمون و خطاست و اگر در مقطعی شاهد رشد و شکوفایی نسبی تئاتر هستیم این تنها به فرد باز می‌گردد و بروز هیچ جریانی را شاهد نیستیم. مصداق این ادعا علی منتظری است که در مقطعی حساس از تاریخ انقلاب اسلامی سکان اداره تئاتر را در دست می‌گیرد تا جایی که با وجود آنکه هیچ کس وقعی به تئاتر نمی‌گذارد، وی برای تئاتر ردیف بودجه‌ای تعیین می‌کند و انجمن‌های نمایشی را تأسیس کرده و تا اندازه‌ای به وضعیت فعالیت هنرمندان این عرصه سر و سامان می‌بخشد.
وی در پایان گفت: تشکیل مرکز هنرهای نمایشی زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی تئاتر، شکل‌گیری جشنواره «تئاتر فجر»، چاپ آثار مطبوع نمایشی و ارتباط مؤثر با گروه‌های نمایشی در سطح بین‌المللی و همچنین گسترش دانشکده‌های تئاتری از جمله دستاوردهای مبارک انقلاب اسلامی در حوزه هنرهای نمایشی است که امیدوارم با پر شدن خلأ مدیریتی این بخش شاهد رونق هر چه بیشتر و روزافزون آن باشیم.
