نهج‌البلاغه؛ شاخصی اطمینان‌بخش برای سنجش آراء مختلف در حوزه مکاتب تفسیری
گروه دانشگاه: به گفته حامد پوررستمی، در حوزه مکاتب تفسیری، بازاری از اقوال و آراء وجود دارد و نهج‌البلاغه قطعاً شاخصی اطمینان‌بخش برای صحت یا سقم این آراء و نظریات هست.
حامد پوررستمی، استادیار دانشگاه تهران و مؤلف اثر شایسته تقدیر در جشنواره بین‌المللی فارابی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، درباره اثر پژوهشی خود با عنوان «مبانی فهم و تفسیر قرآن با تکیه بر آموزه‌های نهج‌البلاغه» گفت: آن چیزی که باعث شد ما به این موضوع بپردازیم، این بود که از نظر آموزه‌های اهل بیت(ع) به خصوص امیرالمؤمنان(ع) ما می‌توانیم مبانی و شاخصه‌های اصلی فهم و تفسیر قرآن را به دست بیاوریم.
وی افزود: بر این باور هستیم که اهل بیت(ع) هم ناطق قرآن و هم قرآن ناطق هستند و بهترین جایی که می توانیم برای فهم قرآن کلید دریافت کنیم اهل بیت(ع) هستند.
این عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران اظهار کرد: سعی شده در این رساله و تحقیق، کمی عمیق‌تر به مباحث و نکاتی که حضرت امیر پیرامون قرآن می‌پردازند بپردازیم تا کار شکل بگیرد و انگیزه اصلی در واقع همین بررسی و فهم مبانی تفسیر قرآن با تکیه بر آموزه‌های نهج‌البلاغه بوده است.
پوررستمی با بیان اینکه حوزه مکاتب تفسیر در حوزه مبانی و اصول تفسیری در واقع بازاری از اقوال و آرا هست، عنوان کرد: هم آرای دانشمندان اهل سنت و هم تشیع به‌خصوص در حوزه مبانی فهم و تفسیر قرآن، یکی از عواملی بود که ما را به این سمت کشاند. اینکه ما بتوانیم از منظر آموزه‌های نهج‌البلاغه این مبانی و در واقع اقوال را بسنجنیم و آن اقوالی هم که وجود دارد را به آموزه‌های نهج‌البلاغه عرضه کنیم. نهج‌البلاغه قطعاً شاخصی اطمینان‌بخش برای صحت یا سقم این آرا و نظریات هست.
توجه به بحث قدسیت قرآن
وی افزود: انگیزه دیگر این بود که به نهج‌البلاغه بیشتر پرداخته شود. این کتاب به‌ویژه در حوزه‌های علمی‌تر و عمیق‌تر به کار گرفته شود و هم از جنبه تبلیغ و ترویج این کتاب گرانسنگ و هم از جنبه زانو زدن پای این کتاب گرانسنگ از آن مظلومیتی که این کتاب دارد ولو به قدر ذره‌ای کاسته شود. انگیزه دیگر اینکه می‌خواستیم به حرف‌هایی که به‌خصوص مستشرقان پیرامون قرآن می‌زنند نگاهی داشته باشیم. هم بحث قدسیت قرآن و هم بحث معناپذیری قرآن و قرائت‌پذیری قرآن. در این کار اشاره‌ای هم به آن کسانی شده که متأسفانه در داخل حرف آن‌ها را تکرار می‌کنند. در این اثر سعی کردیم و اشاره کردیم که پاسخ این دست از شبهات هم داده شود و الحمدلله کار به ثمر نشست.
این استادیار دانشگاه اظهار کرد: به تناسب اقوال و مباحثی که مطرح شده به صحبت‌های دانشمندان اهل سنت هم پرداخته شده است. اما با توجه به اهدافی که برشمرده شد در مواردی حرف‌های بعضی از دانشمندان اهل سنت و به‌خصوص مستشرقان آورده شده است.
وی در توضیح وجوه تمایز این اثر با آثار دیگر در این رابطه، گفت: کتاب در حوزه مبانی فهم و تفسیر نوشته شده است. در قسمت کلیات اشاره کرده‌ام که چه آثاری پیرامون مباحث تفسیر یا مستقیم یا غیر مستقیم نگارش شده است؛ اما وجوه تمایزی این اثر با آثار تقریباً مشابه خود در چهار حوزه است؛ یکی تعاریف اقسام‌نگاری؛ ما سعی کردیم که تعریفی از اصطلاحات ارائه کنیم و در اقسام‌نگاری و انواع‌نگاری هم یک ورود جدیدی داشته باشیم.
پوررستمی عنوان کرد: نوع پردازش فیش‌ها، نوع پردازش مطالب وجه تمایز دیگر است. ساختار فصل‌بندی‌ها و زیرتیترهایی که خورده است که در واقع از آموزه‌های نهج‌البلاغه استنباط شده و در ساختار، فهرست و طرح خودش را نشان داده است. سعی شده به‌ویژه از نرم‌افزارهای حدیثی دیجیتالی در دسته‌بندی‌هاش و به‌کارگیری آن‌ها خوب استفاده کنیم. وجه تمایز سوم در ساختار و هندسه و طرح کار هست. در واقع طرح، ساختار و هندسه این کتاب با کتاب‌های سابق متفاوت است و نکته چهارم منبع و محور پژوهش است که منبع و محور پژوهش ما در کارهای مشابه صرفاً نهج‌البلاغه نبوده است؛ اما این اثر بر نهج‌البلاغه و آموزه‌های آن تمرکز دارد.
استخراج وجوه درست قرآن در پرتوی آموزه‌های نهج‌البلاغه
وی عنوان کرد: با بررسی که شده چهار مبنای بنیادین را از منظر نهج‌البلاغه توانستیم استخراج کنیم؛ یکی مبنای قدسیت قرآن، بحث‌های زیادی هم در داخل و هم در خارج هست که قرآن قدسی هست یا نه. الفاظ قرآن و مبانی آن چه معنایی دارند و این خیلی مهم است که ما در یک کار علمی و با پژوهش استدلالی بتوانیم با استفاده از از آموزه‌های اهل بیت(ع) این ادعا را اثبات بکنیم. فصل دوم مبنای وجوه‌پذیری قرآن است، این هم خودش یک مبحث خیلی گسترده‌ای است. مباحث هرمنوتیک، قرائت‌پذیری قرآن و معناداری قرآن در بحث وجوه‌پذیری مطرح می‌شود که قرآن در عین اینکه چند وجهی است و معانی گسترده دارد، اما به دو بعد تقسیم می‌شود؛ بعد آسیب‌شناسانه و بعد معناشناسانه. در کتاب اشاره کرده‌ایم که در جایی که امام مذمت می‌فرماید بعد آسیب‌شناسانه است و قسمتی که ممدوح است بعد هستی‌شناسی قرآن است. انسان مفسر و روش‌مند در پرتوی آموزه‌های اهل بیت(ع) می‌تواند وجوه درست قرآن را استخراج کند.
پوررستمی اظهار کرد: نکته و مبنای دیگر، بحث ناطقیت قرآن است. اینکه قرآن اگر نطق می‌کند و حرف می‌زند به چه معناست. در این تحقیق اشاره کردیم که هم نطق محسوس است هم نطق معقول و هم نطق تفصیلی. فکر می‌کنم داورانی که این اثر را انتخاب کردند این ادبیات و پردازش برایشان از جهاتی تازگی داشته است.
قرآن نیازمند اهل بیت(ع) هست یا نیست
وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه قرآن نیازمند اهل بیت(ع) هست یا نیست. اگر هست تا کجا و آن مسئله‌ای که می گویند باید احادیث به قرآن عرضه شود با این مبنا چگونه سازگاری دارد. این شاید یکی از آن ویژگی ها و برجستگی‌های این اثر باشد.
