شاخصه‌های هنر متعهد دینی
گروه هنر: یک کارشناس امور فرهنگی و هنری در آستانه روز هنر انقلاب اسلامی در مقاله‌ای با استناد به منابع کتابخانه‌ای و میدانی به تشریح شاخصه‌های هنر دینی و اسلامی پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حسن بابایی، مدیر مسئول موسسه قرآن و عترت علقمه سن سن کاشان در مقاله‌ای به مناسبت 20 فروردین، روز هنر انقلاب اسلامی، مؤلفه و شاخصه‌های این هنر متعهد دینی را برشمرده است که در ادامه می‌خوانید:
بسمه‌تعالی
شاخصه‌های هنر دینی
هنر فعالیتی است که زیبایی را نمودار می‌کند و سعی دارد آن را در درون انسان وارد کند و رغبتی در ما پدید آورد که حاصل آن عروج روحی، احیای عواطف و تلطیف روان خواهد بود تا در سایه آن، فضایل اخلاقی تثبیت و پستی‌ها و رذایل ریشه‌کن شوند.
بر این اساس کار هنر از یک‌سو پاسداری ارزش‌های انسانی، ارتباط و انتقال مبانی زیبایی و زشتی، درست و نادرست و از سوی دیگر رسوخ دادن مبانی فکری در ذهن، پروراندن اندیشه و آشکار ساختن حقایق درونی و تفسیر طبیعت از طریق آثار حسی است.
هنر دینی پویا، مسئولیت‌پذیر و سازنده است
برخی مؤلفه‌های هنر دینی عبارتند از:
- هنر راستین جهت دهنده است.
- افراد را به سوی لایتناهی حرکت و پرواز می‌دهد.
- هنر راستین در برابر جریانات اجتماعی متعهد و مسئول است.
- در برابر ظلم و ستم بی‌تفاوت نمی‌ماند.
- آدمی را در برابر ستمکاران و استثمارگران به حرکت وامیدارد.
- هنر راستین درصدد پر کردن خلاءهای اجتماعی است.
- هنر راستین ما را در شکوفا کردن استعدادهایمان یاری می‌دهد.
- هنر متعهد می‌کوشد تا بیابد آدمی در چه راهی و چگونه به سعادت می‌رسد.
- هنر متعهد آفرینندگی ایجاد کرده، عشق به خدا و محبت به مردم را در دل‌ها زنده می‌کند.
- خشم‌ها و نفرت‌ها را از میان بر می‌دارد.
- هنر متعهد موجب خلاقیت است و نهان و پنهان را آشکار می‌کند.
پس باید گفت ویژگی هنر دینی ارائه برنامه یا عملکردی که دارای علایم همچون خلاقیت، بیدارکنندگی، سازندگی، جهت‌دهی، اعتلا‌بخشی، ایجاد روح قوی، شجاعت و شهامت، زنده کننده تمایلات به اوج‌گیری و فرو نهادن قید و بندها باشد است.
هنر در فرمایشات مقام معظم رهبری
- هنر عبارت است از کیفیت بیان و ادای یک مطلب به شکلی زیبا و ظریف و توأم با ذوق ...؛ در هنر اصل این است که آن هنرمند یک پیام و مقصود و مضمونی در ذهن داشته باشد و بخواهد آن را به مخاطبان خودش تعلیم دهد و به ذهن‌ها و دل‌ها برساند و در آن رسوخ دهد و دوم اینکه این کار را با ظرافت و زیبایی و به صورت جاذبه‌دار انجام دهد که این را ما هنر می‌گوئیم.(روزنامه جمهوری اسلامی 21/10/64)
- محتوای حقیقی هنر باید روح تقوی و طهارت را در انسان‌ها زنده کند و ما که از هنر استفاده می‌کنیم باید مواظب باشیم که آن خنجر تیز آبدیده هنر، در ما آن حقیقت و جوهر ارزشمند تقوی را در هم نشکند و نابود نکند.(روزنامه جمهوری اسلامی 21/10/64)
- هنر در صورتی ارزش دارد که یک محتوایی داشته باشد و یک چیزی را بیاموزد. خطی را که مردم آن را تعقیب می‌کنند روشن می‌کند و در کل برای سعادت و رستگاری مردم یک عامل باشد؛ این هنر را هنر متعهد می‌نامند.(مجله پیام انقلاب 4/3/1359)
- هنرمند هم در فرم و قالب هنر خود و هم در قالب مضمون تعهد دارد.(فصلنامه هنر دینی شماره 8)
جلوه‌هایی از هنر متعهد(انواع)
- هنر مقاومت: در برابر شدائد و دشواری‌ها و در مواجهه با صحنه‌های سخت زندگی.
- هنر سکوت: در دل هزاران سخن دارد، ولی برای حفظ مصالح سکوت می‌کند.
- هنر نرمش: با نرمش در عین قدرت می‌توان راه را ادامه داد.
- هنر مبارزه: گاهی هدف در خطر است و تنها راه مبارزه است.
- هنر ایثار: گاهی با ایثار می‌توان رسیدن به هدف را میسر کرد.
- هنر حرکت زیرکانه: به هنگام اشتغال و سرگرمی، دشمن به برنامه‌های خاص از فرصت سود جسته و در طریق تقویت هدف کوشید.
- هنر عفو: در عین قدرت و در اوج هیجان بر احساسات غلبه کردن.
توانمندی هنر متعهد
- آئینه تحولات است.
- جوابگوی نیازهاست.
- مؤید حیات اخلاقی است.
- با شعور دینی تطابق دارد.
- حذف کننده خرافات است.
- موجه وحدت است.
- شرف‌آفرین است.
شاخص‌های هنر اسلامی
شناسایی هر پدیده‌ای از طریق تعیین شاخصه و ارزیابی آن پدیده از تعیین معیار و استاندارد مسیر است. هنر نیز از این قاعده مستثنی نیست، هنر دینی حوزه‌ای وسیع از هنر است. هنگامی که هنر حادث شد، می‌توان با توجه به شاخص‌ها آن را مورد شناسایی قرار داد.
با توجه به تحقیق انجام شده شاخص‌های هنر دینی عبارتند از:
- باورهای اسلامی(اعتقاد، ایمان و یقین به فرامین و دستورات اسلام و قرآن و اهل بیت)
- قداست بخشیدن به آرمان‌ها و اهداف مکتب اسلام
- ایجاد کننده روح تعهد و مسئولیت‌پذیری
- امیدواری به خداوند
- اعتقاد به ولایت و تأسی به اهل بیت(ع)
- داشتن بینش سیاسی و اعتقاد به مبارزه و ستیزه‌جویی با کفار و منافقان
- داشتن روحیه امر به معروف و نهی از منکر(دعوت به خوبی‌ها و منع از زشتی‌ها)
- اعتقاد به جاودانگی انسان بعد از مرگ(نمایش بعد جاودانی انسان)
- تقویت روحیه ایثارگری در جامعه (روح حماسی)
- ایجاد روحیه شهادت‌طلبی (تصویر‌پردازی از شهادت و شهید)
- مبارزه با اسراف و مصرف‌گرایی
- بالا بردن روحیه کار و تولید
- مبارزه با فقر و فساد و تبعیض
- نمایانگر وحدت و هماهنگی خدا، انسان و طبیعت
- دعوت به فطرت
- نمایانگر بندگی خدا و آزاد کردن انسان از بندگی غیر خدا
- داشتن زبان مردمی
- بیانگر فرهنگ تشیع
- بیدار کردن عواطف و احساسات انسانی
- ایجاد کننده شادابی و سرزندگی
- تفکر بیدار کننده تفکر
- ایجاد کننده روحیه و انگیزه
- احساس مؤثر بودن
- درهم شکستن آداب و رسوم و سنت‌هایی که برخلاف تعلیم اسلام و سد راه گسترش اسلام است و جانشین کردن آداب و رسوم اسلامی.
