ضرورت توجه به نظام صلاحیت حرفهای در برنامه ششم توسعه/ نقش دانشگاه جامع در این برنامه
گروه دانشگاه: معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی در یادداشتی به بررسی موجبات عملیاتی شدن صلاحیت‌های حرفهای کشور در برنامه ششم توسعه و نقش این دانشگاه در آن پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، یداله مهرعلی‌زاده، معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی در یادداشتی به بررسی نقش دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی در برنامه ششم توسعه پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:
رابطه انسان با اقتصاد و محیط کار در گذر زمان و تحول تاریخی دچار دگرگونی شده است؛ لذا ما شاهد سه دوره مهم در خصوص رابطه بین نظام آموزش و مهارت‌سازی و عرصه‌های اقتصادی هستیم.
الف ـ دوره تنوع‌گرایی و کسب مهارت و دانش در حین زندگی و کار؛ قبل از شکل‌گیری نظام دولت ـ ملت و تقسیم کار بین دستگاه‌های اجرایی و سازمانی افراد از بدو تولد تجارب و آموزش و اطلاعات لازم را برای حضور در عرضه زندگی به‌صورت مستقیم از خانواده، دوستان و محیط فرا می‌گرفتند. در واقع یک نظامی از تنوع و تکثرگرایی بر زندگی بشر حاکم بود. در این نظام هر فرد به اندازه نیاز خود و نه کم و نه زیاد تجارب مورد نیاز زندگی و حرفه و کار خود را فرا می‌گرفت.
ب ـ دوره تولید انبوه و تفکیک نظام‌های آموزشی و مهارتی از بازار کار؛ با تخصصی شدن علم و فناوری و ظهور پارادایم جدیدی از روابط دولت ـ ملت و به‌ویژه ایده تقسیم کار به تدریج نهادهای اقتصادی از آموزشی تفکیک شدند. مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مسئولیت تربیت و مهارت‌سازی افراد را برای بازار کار برعهده گرفتند. این دوره که اصطلاحاً به دوره تولید انبوه یا دوره تقسیم کاراست مدارک رسمی مرجع اصلی استخدام و مشارکت در بازار کار بود.
ج ـ دوره بازسازی مجدد و نزدیک شدن مجدد نظام‌های آموزشی و مهارتی با بازار کار. در این دوره ارزش و اصالت صرف مدارک بالاتر برای دستیابی به مشاغل و مزیت‌های اقتصادی جای خود را به تجربه و مهارت و تخصص ناشی از فعالیت در محیط کار داده است. این دوره که از دو دهه گذشته ظاهر شده است به تدریج و مستمر موجب ارتباط هرچه بیشتر آموزش و مهارت با بازار کار شده است. به‌گونه‌ای که تجربه و آموزش توأم با کار و ارتباط بین مهارت و کسب و کار نقش برجسته‌ای یافته است. به تدریج در کنار گذراندن دوره‌های آموزشی مدت‌دار و دوره از محیط کسب و کار مسئله تجربه و مهارت‌اندوزی برای تربیت منابع انسانی ارزش مهمتری پیدا کرده است. در این دوره اقتصاد جهانی بر مبنای دانش و مهارت‌بنیان تعریف و رویکرد جدید به مسئله دانش و مهارت به‌وجود آورد. در مفهوم جدید کیفیت سرمایه انسانی صرفاً با مدرک دانشگاهی و درجات تحصیلی قابل ارزیابی نبود. بلکه کیفیت تابعی از متغیرهای متعدد دانشی، مهارتی و بینشی است که فرد به‌صورت زنده از محیط واقعی زندگی و اقتصاد و در رابطه با مسائل مهم زندگی کسب می‌کند.
بنابراین، نظام صلاحیت حرفهای در دوره سوم ظاهر و تقویت شده است. بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا نظام صلاحیت حرفهای ملی خاص خود را سازماندهی کرده‌اند. سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو، آیسسکو، سازمان جهانی کار، بانک جهانی، و ... تأکید فزاینده‌ای به طراحی نظام ملی صلاحیت‌های حرفهای دارند. این نظام با اهداف ایجاد ارتباط بیشتر بین محیط های آموزشی و محیط کار، ارتقای کیفیت فرآیند سنجش و تعیین صلاحیت حرفهای نیروی کار، یا اعتبار بخش به تجارب فنی و حرفهای افراد، افزایش توانایی کارفرمایان برای شناسایی و دسترسی به نیروی انسانی مناسب، و همچنین کاهش هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی جدایی آموزش از محیط واقعی زندگی توسعه‌یافته است.
چنین نظامی درصدد است تا به چند مسئله مهم یعنی، رسمیت‌بخشی به انواع صلاحیت‌های حرفهای، استانداردسازی فرآیندهای مرتبط با ارزیابی گواهینامههای آموزشی و مدارک تحصیلی و تجربیات مستند جهت احراز صلاحیت حرفهای، انطباق و تعیین ارتباط منطقی بین سطوح مختلف آموزش نظری و مهارتی و سطوح مختلف صلاحیت حرفهای و بهبود ارتباط مستمر و اثربخش بین نظام اشتغال، نظام آموزش نظری و نظام آموزش مهارت و فناوری به‌طور ویژه توجه کند.
مسئله صلاحیت‌های حرفهای در کشور ایران به‌طور ویژه در زمانی مطرح شد که شورای عالی اداری کشور سازمان ملی مهارت را مصوب کرد. هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۱ بنا به پیشنهاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اجرای ماده (۲۱) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب ۱۳۸۹ ـ آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفهای را به شرح زیر تصویب کرد:
صلاحیت حرفهای مجموعه‌ای از شایستگی‌ها شامل دانش، مهارت و نگرش که به تناسب هر شغل یا حرفه تعیین و توسط فرد در فرآیندهای آموزشی و تجربی در محیط‌های آموزشی، کاری و جامعه کسب شده و تبدیل به رفتار حرفهای می‌شود.
نظام صلاحیت حرفهای؛ مجموعه‌ای از عناصر و فرآیندها که زمینه‌های لازم را برای تحقق سیاست‌ها، خط‌مشی‌ها و استانداردهای صلاحیت به‌منظور اعتباربخشی به صلاحیت حرفهای نیروی انسانی فراهم می‌کند.
مطابق ماده۲ـ اهداف و مأموریت‌های نظام صلاحیت حرفهای به شرح زیر است:
الف ـ ایجاد زمینه مناسب برای گسترش و ارتقای شایستگی‌های حرفهای و ارزیابی توانمندی‌های سرمایه‌های انسانی جهت پیشرفت مستمر در سطوح مختلف صلاحیت حرفهای برای کسب شایستگی احراز شغل.
ب ـ رسمیت‌بخشی به انواع صلاحیت‌های حرفهای در سطوح ملی و بین‌المللی.
ج ـ استانداردسازی فرآیندهای مرتبط با ارزیابی گواهینامههای آموزشی، مدارک تحصیلی و تجربیات مستند جهت احراز صلاحیت حرفهای.
د ـ انطباق و تعیین ارتباط منطقی بین سطوح مختلف آموزش نظری و مهارتی و سطوح مختلف صلاحیت حرفهای.
هـ ـ بهبود ارتباط مستمر و اثربخش بین نظام شرایط احراز اشتغال، نظام آموزش نظری و نظام آموزش مهارت و فناوری.
و ـ هماهنگی دستگاه‌های مختلف با سازمان ملی مهارت و فناوری به منظور تهیه و تصویب استانداردهای صلاحیت حرفهای مشاغل مرتبط.
ز ـ تعیین معیارها و شاخص‌های بهبود کیفیت در سطوح مختلف صلاحیت حرفهای.
ح ـ تعیین دستورالعمل و راهنما برای ارزیابی نیاز فراگیران در حوزه‌های صلاحیت حرفهای.
اما علیرغم تصویب این آیین‌نامه به دلیل عدم تشکیل سازمان ملی مهارت چنین امر مهمی در برنامه پنجم توسعه کشور مورد بی‌توجهی قرار گرفت. عدم اجرایی شدن آیین‌نامه نیز ناشی از ناهماهنگی سیاست‌گذاری‌های کلان در مجلس شورای اسلامی، شواری عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت، وزارت‌خانه‌ها و نهادها و متولیان نظام آموزش نظری و مهارتی کشور و بازار کار و اقتصاد ایران است.
هم‌اکنون ارائه‌دهندگان مرتبط با صلاحیت‌های حرفهای در دو حوزه رسمی و غیررسمی در کشور فعالیت دارند.
در بخش رسمی مدارک رسمی مهارتی کشور عبارتند از وزارت آموزش و پرورش (دیپلم نظری و کار دانش و فنی و حرفهای)، دانشگاه‌های نظری و دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی و فنی و حرفهای (کاردانی فنی و حرفهای، مهندسی فناوری، کارشناسی حرفهای، مهندسی فناوری ارشد ، کارشناسی حرفهای ارشد).
در بخش غیررسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با استفاده از ظرفیت سازمان آموزش فنی و حرفهای (گواهینامههای غیررسمی فنی و حرفهای)، دیگر وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌ها و مراکز آموزشی دولتی و خصوصی در قالب صدور گواهینامههای کوتاه‌مدت.
در این نظام سنجش صلاحیت حرفهای افراد بر اساس استاندارد سنجش صلاحیت حرفهای هر یک از سطوح صلاحیت بر اساس سوابق تحصیلی، سوابق تجربی مستند، آزمون‌های علمی، عملی به شکل کتبی و یا شفاهی مبتنی بر آئین نامه‌ای عمومی و دستورالعمل‌های اختصاصی که برای هر یک از حرفه‌ها از سوی نهاد مرجع با همکاری دستگاه‌های ذیربط تهیه و به تصویب شورای استانداردسازی و کیفیت بخشی صلاحیت حرفهای می‌رسد، انجام خواهد شد. به‌طور طبیعی در زمان استقرار نظام صلاحیت حرفهای در کشور، گواهینامههای صلاحیت حرفهای برمبنای سطح صلاحیت کسب شده از سوی نهاد مرجع صادر می‌شود و احراز شغل و ارتقای مستمر در آن با کسب گواهینامههای صلاحیت حرفهای مرتبط، امکان‌پذیر است.
در حال حاضر که برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور در دست تدوین است ضرورت دارد تا سیاست‌گذاران نظام صلاحیت حرفهای در این زمینه با حساسیت و جدیت بیشتری زیرساخت‌های حقوقی و مدیریتی و نهادسازی لازم را برای عملیاتی‌سازی آن به عمل آورند.
در این رابطه دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی در سند تحولی تدوین شده با تحلیل مناسب شرایط اقتصادی کشور و اتخاذ رویکرد مناسبی برنامه‌های برای جاری سازی نظام صلاحیت حرفهای در کشور پیش‌بینی کرده است. بنابراین این دانشگاه با ظرفیت‌ها و امکانات مناسبی که در اختیار دارد برای تولیت و شروع این موضوع مهم در برنامه ششم توسعه مزیت‌های مهمی به شرح زیر در اختیار دارد.
وجود مراکز آموزشی توانا و معتبر مهارتی در بستری از فرایندهای بازار رقابتی و عرضه و تقاضای اجتماعی و اقتصادی
وجود دوره‌ها و استانداردهای مهارتی در قالب نظام آموزش پودمانی
وجود مراکز آزمون صلاحیت‌های حرفهای
وجود نظام‌های نظارتی استانی و شهرستانی برای تضمین کیفیت آموزش و آزمون‌ها
گستردگی شبکه جغرافیایی آموزش و آزمون صلاحیت‌های حرفهای در کشور برای بهره‌مندی تمامی شهروندان از مزایای صلاحیت‌های حرفهای
وجود الزام‌های حقوقی و قانونی برای دستگاه‌های اجرایی و پیمانکاران و مجریان در بهره‌گیری از افراد دارای صلاحیت‌های حرفهای
دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی برای نقش‌آفرینی به‌عنوان قطب مهارت و کارآفرینی در سند تحولی و برنامه ششم توسعه دانشگاه درصدد است اقدامات زیر را انجام دهد:
تدوین سندتحولی و نقشه راه دانشگاه و برنامه ششم توسعه دانشگاه با رویکرد صلاحیت حرفهای
توسعه نظام آمار و اطلاعات مرتبط با مزیت‌های نسبی استان‌های تحت پوشش
تلاش برای همکاری و هماهنگی با دیگر دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌منظور تدوین جامع و کامل هرم مشاغل و نظام اشتغال وابسته به مشاغل مرتبط با مؤسسه
بازنگری و غنی‌سازی مداوم برنامه‌های درسی مرتبط با رشته‌های مورد تقاضای اقتصاد کشور
بازنگری و بررسی مجدد نظام عرضه و تقاضای دوره‌های آموزشی
تقویت نظام آموزش عملی و دروس کارورزی و آموزش در محیط کار
ایجاد یک نظام جامع اساتید و مدرسان آموزش‌های مهارتی مؤسسات
تقویت سطح کیفیت فضای کالبدی مراکز آموزش و مهارتی
توجه به تحقیقات و پژوهش‌ها در خصوص آموزش‌های مهارتی در مؤسسه و دانشگاه و همچنین ضعف در تبدیل نتایج آن به محصول موردنظر.
ساماندهی مجدد نظام مناسب در ارزیابی عملکرد مراکز آموزش مهارتی و سنجش میزان اثربخشی فراگیران.
پیگیری راهکارها و الزامات اجرایی برای اشتغال دانش‌آموختگان مهارتی
امید می‌رود مسئولان کشور با کمک و پشتیبانی از دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی موجبات عملیاتی شدن صلاحیت‌های حرفهای کشور در برنامه ششم توسعه فراهم سازند.
