توجه به قرآن و عقل‌گرایی؛ ویژگی‌های اشعار شیخ اجل
گروه ادب: اول اردیبهشت سالروز ولادت سعدی شیرازی است؛ شاعری که با ظرافتی بی‌نظیر، حکمت اسلامی را روایت کرده و به شدت معناگرا بوده و از شعر برای تبلیغ و آموزش ارزش‌های انسانی و قرآنی استفاده کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، اول اردیبهشت سالروز بزرگداشت ابومصلح‌الدین بن عبدالله نامور به سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایرانی است که به وی لقب استاد سخن و شیخ اجل داده‌اند. از سعدی آثار بسیاری در نظم و نثر شامل بوستان، منظومه‌ای حاوی حکایات اخلاقی، گلستان به نثر مسجع، دیوان اشعار شامل غزلیات، قصاید، رباعیات، مثنویات، مفردات و ترجیع‌بند به فارسی و عربی، مواعظ، رسائل نثر (نصیحه الملوک، رساله در عقل و عشق، الجواب، در تربیت یکی از ملوک گوید، مجالس پنج‌گانه) بر جای مانده است.
به مناسبت سالروز این استاد ادب فارسی به چند نفر از کارشناسان و مدرسان ادبیات دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم که متن آن را در زیر می‌خوانید؛
استفاده مناسب از شعر برای تبیین ارزش‌های قرآنی
رضا اسماعیلی، شاعر، پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران با اشاره به تاثیر مستقیم و غیرمستقیم آیات و روایات قرآن کریم بر آثار سعدی اظهار کرد: گاه سعدی متن یک آیه را مستقیم در اشعارش آورده و در مواردی نیز با بررسی عمیق معنای یک آیه یا اشاره وی به یک آیه یا حدیث برمی‌خوریم.
این مدرس ادبیات با تاکید بر اینکه شخصیت اخلاق‌گرای سعدی در آئینه اشعارش نمود دارد، افزود: سعدی شیرازی با ظرافت بی‌نظیری حکمت اسلامی را روایت کرده و به شدت معناگرا بوده و از شعر برای تبلیغ و آموزش ارزش‌های انسانی و قرآنی استفاده کرده است.
وی با بیان اینکه اکثر شاعران سبک عراقی از جمله سعدی در درجه نخست، حکیم، فیلسوف و آشنا با جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی قرآن بوده‌اند، گفت: سعدی با استفاده از صنایع ادبی و ساختارهای هنری، مضمون آیات الهی را در اشعارش عرضه کرده و به شهرت جهانی رسیده است.
اسماعیلی با اشاره به اینکه سعدی در بیت مشهورش «بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند» به آیات قرآنی و سفارش‌های متعدد پروردگار مبنی بر هم‌نوع‌دوستی و گره‌گشایی از مشکلات دیگران سفارش می‌کند. در اصل، ارجمندی سعدی به حکمت الهی و اخلاق‌گرایی خاص وی مربوط می‌شود.
واعظی بر منبر تواضع
همچنین اسماعیل امینی، مدرس و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی با اشاره به جای‌گیری شعر فارسی در دوران سبک عراقی عنوان کرد: بخش عمده آثار سبک عراقی جنبه تعلیمی دارد و تاثیر بسیاری از آیات و احادیث گرفته است. سعدی نیز دانش‌آموخته نظامیه بغداد و از طلاب دینی بوده که با قرآن و حدیث آشنایی کامل داشته.
امینی به نمود آیات و احادیث در زبان و محتوای اشعار سعدی اشاره کرد و ادامه داد: سعدی در جای جای آثارش به واعظ بودنش و اینکه منبر وعظ و تفسیر داشته اشاره کرده است. در عین حال داعیه شیخ و مراد بودن ندارد و انسانی کاملاً عقل‌گرا و واقع‌گراست که در عین دلبستگی عمیق به آرمان‌های اخلاقی به دلیل کثرت سفرها و مراوداتی که با اقشار مختلف داشته، زندگی کاملاً معمولی و در عین حال اسلامی و همراه با معنویت عمیق داشته است.
تبدیل مفاهیم روزمره به نکات حکمت‌آمیز و عرفانی
مصطفی محدثی‌خراسانی، شاعر، پژوهشگر و عضو شورای شعر آئینی رسانه ملی با تاکید بر اینکه شعر فارسی در دامان آموزه‌های قرآنی رشد کرده و مبنای بیشتر مضامین اشعار ناب فارسی از این آموزه‌ها مایه می‌گیرد، اظهار کرد: «عرفان اسلامی زیرساخت و بن‌مایه شعر فارسی است و برخی شاعران از جمله سعدی شیرازی عنایتی ویژه به آیات و احادیث دارند.
وی با بیان اینکه سعدی دارای شخصیتی چندبُعدی است، افزود: سعدی مانند انسان‌های معمولی زندگی کرده است، ولی توانسته مفاهیم روزمره را به نکات حکمت‌آمیز و عرفانی تبدیل کند.
محدثی‌خراسانی تاکید کرد: یکی از برجسته‌ترین وجوه شاعرانگی سعدی، آموزش درست گفتن و صحیح نوشتن فارسی است و می‌توان از اشعار این شاعر شیرین‌سخن برای آموزش مبانی ساختمان نظم و نثر فارسی به نسل امروز استفاده کرد.
به نظر می‌رسد، ناگفته‌های زیادی درباره سعدی، این استاد بی‌بدیل ادب فارسی وجود دارد و تا شعر فارسی ادامه دارد، نام سعدی به عنوان شاعری بی‌نظیر پابرجا خواهد بود.
«غنیمت شمار این گرامی نفس/ که بی مرغ قیمت ندارد قفس
مکن عمر ضایع به افسوس و حیف/ که فرصت عزیزست و الوقت سیف»
