برگزاری مراسم بزرگداشت مرحوم بهبودی به همت انجمن قرآن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در مراسم بزرگداشت استاد بهبودی، که عصر دیروز در محل باشگاه اندیشه و به مدد انجمن قرآن برگزار شد، خسرو باقری استاد دانشگاه تهران و حمید احراری پژوهشگر دینی به سخنرانی پرداختند.

در این مراسم باقری به بیان مبانی تفسیری بهبودی و احراری به بررسی و نقد این مفسر و مترجم قرآن پرداختند.

مبانی تفسیر بهبودی

ابتدا باقری در خصوص مبانی تفسیری بهبودی گفت: وی مبانی تفسیری حود را به صورت مشخص بیان نکرده و در برخی از مقدمه‌هایش اشاراتی به این مسئله داشته است.  در خصوص مبانی تفسیری وی باید صورت‌بندی دقیقی ارائه کرد. مبانی تفسیری بهبودی را می‌توان دقت‌های لغوی و کلی‌گری دانست.

باقری با ارائه مثال‌هایی از دقت نظر لغوی بهبودی در ترجمه معنای القرآن، تصریح کرد: به نظر وی ترجمه و تفسیر قرآن نیازمند دقت‌های لغوی است. وی به بخش‌هایی از قرآن که به خاطر وجود قراین حذف شده بود، توجه داشته و در ترجمه قرآن این بخش‌ها را می‌آورد، حاصل این مبنای تفسیری پیوستگی متن ترجمه قرآن است.

مبانی کل‌نگری درون و بیرون متنی در آثار قرآنی بهبودی

وی با بیان اینکه مبنای دوم وی را می‌توان کل‌نگری نامید‌، گفت: بهبودی در معنای یک جمله تنها به کلمات محدود نمی‌کرد و در یک نظام معنایی به دنبال آن بودند. از این رو معنای جمله در رشته‌های پیوندی با نظام معنایی به دست می‌آید.

باقری ادامه داد: ما در این راستا نوعی کل‌نگری درون متنی را در روش‌ ترجمه و تفسیر وی می‌بینیم که به خود متن به صورت کل نگریسته می‌شود. مثلا وی سیاق آیات را در ترجمه لحاظ می‌کرد و قبل و بعد آیه را مورد توجه قرار می‌داد. برای مثال وی در ترجمه سوره شمس مراجع ضمیرهای «ها» به شمس بازگرداند ، در حالی که علامه طباطبایی آن را در بخشی از آیه به «ارض» برگردانده‌اند که توجیه درون‌ متنی برای این مسئله وجود ندارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در کل‌نگری درون‌متنی فاز دیگر به غیر از سیاق آیه، کل سوره است. وی کل سوره‌ها را نامگذاری کرد و فرض وی این است که هر سوره مضمون خاصی دارد که بر همین اساس نام خاصی به سوره در معانی القرآن اختصاص یافته است و در ترجمه آیات سوره تأثیر داده‌اند.

باقری با بیان اینکه کل قرآن نیز در این کل‌گری درون متنی بهبودی مطرح است، گفت: در آیه «...وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ یَابِسٍ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ: و هیچ تر و خشکى نیست مگر اینکه در کتابى روشن [ثبت] است.» (انعام/59) وی مراد از کتاب مبین را علم الهی می‌داند و مانند علامه طباطبایی معتقد است که این کتاب همه چیز را در برندارد، بلکه همه مسائلی را که ناظر به هدایت انسان است را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: در ذیل کل‌نگری و به عنوان مبنایی دیگر، کل‌نگری برون متنی قرار می‌گیرد. قرآن در یک شرایط زمانی و مکانی خاصی نازل شده است و تأثیری میان درون و بیرون متن وجود دارد. حدیث یکی از مسائلی است که بیرون متن قرار دارد، پس ترجمه و تفسیر قرآن باید با احادیت صحیح هماهنگ باشد و توسط آن‌ها روشنی بیشتری بیابد.

باقری با بیان اینکه بهبودی احادیث که دال بر صواب قرائت قرآن است را جعلی می‌دانست، گفت: وی معتقد بود قرآن کتاب تدبر است و نه کتاب کسب ثواب. وی قرآن را کتاب فرقان و راهیابی می‌دانست.

این استاد دانشگاه افزود: شعاع بعدی هماهنگی بیرون متنی در خصوص تاریخ و واقعیات فیزیکی است. وی معتقد بود اگر ما از واقعیات با خبر باشیم، آیه را دقیق‌تر می‌فهمیم. برای مثال در آیه 22 سوره انبیا وی کوشش کرده است با اشاره به باور شرک درخصوص وجود خدایان کوچکتر و عدم جوابگویی خدای خدایان، به ترجمه آیه مورد نظر بپردازد.

باقری ادامه داد: در نظام فکری اشعری اگر خدا همه محرمات را حلال اعلام می‌کرد، مشکلی ایجاد نمی‌شد، بهبودی با این نظر مخالف بود و اوامر خدا را دارای حکمت می‌دانست.

وی تصریح کرد: نکته دیگر در کل‌نگری بیرون‌نگر واقعیات فیزیکی است، دانش ما در این خصوص نیز می‌تواند در فهم قرآن تأثیر داشته باشد. وی آیات قرآن را با توجه به علم امروز ترجمه می‌کرد و اگر وی در سال 200 قمری بود، برخی از ترجمه‌ها به صورت دیگری انجام می‌شد.

باقری ادامه داد: در زمینه هماهنگی بیرون‌متنی، وی قرآن را در هماهنگی با زمینه فرهنگی عربستان آن روز می‌فهمید و معتقد بود، مترجم برای ترجمه خود را تا جایی که می‌تواند در زمان نزول قرار دهد و مثل مخاطب رسول خدا، قرآن را بفهمد. در این جا مسئله عام‌تر از شأن نزول است.

وی با بیان اینکه بهبودی در واقع از شئون نزول صحبت می‌کرد، گفت: مجموعه شأن‌های موجود در واقع شامل نحوه زندگی، خوراک، پوشاک، نظام سیاسی، دینی و .... دوران نزول را شامل می‌شود.

باقری در پایان گفت: وی با توجه به شرایط اجتماعی نکته‌های بومی و غیر بومی قرآن را مشخص می‌کرد. فهم قرآن در نظرگاه بهبودی متغیر است، زیرا واقعیت‌های تاریخی و فهم ما از واقعیات فیزیکی تغییر می‌کند یه این صورت حقیقت‌های مطلق پذیرفته می‌شود هرچند میزان معرفت کم یا زیاد می‌شود. نسبیت مورد نظر وی معرفت‌شناختی وجود ندارد، هرچند وی به نسبیت معرفت اعتقاد داشتند.

جایگاه بهبودی در علم حدیث پس از ابن‌داوود و مرحوم خویی است

در ادامه نشست حمید احراری با بیان اینکه عصاره‌ کارهای حدیثی وی معرفت الحدیث است، گفت: این کتاب به فارسی ترجمه نشده است و می‌توان آن را کتابی غوغاآفرین نامید.

احراری با بیان اینکه به نظر من در خصوص علم حدیث بهبودی پس از ابن داوود و مرحوم خویی قرار می‌گیرد، گفت: وی معتقد بود تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) و طب النبی به معصومین تعلق ندارد و جعلی است.

وی ادامه داد: همچنین وی کتاب عقل و جهل کافی را به خاطر اینکه ترجمه‌ای از منابع زردشتی است حذف کرد. وی معتقد بود که در فاصله سال‌هایی که امامان حضور نداشته‌اند، تعداد احادیث بسیار زیاد شده است و این نشان از جعل‌های فراوان در این زمینه است.

احراری در خصوص ترجمه قرآن بهبودی، گفت: به نظرم تنها سه ترجمه اصیل فارسی، به این معنا که توسط خود مترجم نوشته شده‌ باشد وجود دارد که عبارت‌اند از ترجمه‌های مرحوم پاینده، بهبودی و آیت‌الله صادقی تهرانی.

وی افزود: بهبودی معتقد بود که غلات شبکه‌ای اجتماعی ایجاد کرده و برای احادیث جعلی خود تواتر ایجاد کردند.

احراری با بیان اینکه بهبودی بسیار پرتلاش بود، گفت: وی بر صفحه‌بندی آثار خود نظارت داشت و آثار عربی وی غلط بسیار کمی‌ دارد.

وی در نقد آثار بهبودی گفت: هرچند وی در ترجمه گزینش‌های بسیار زیبایی انجام داده‌اند، اما تحت تأثیر دیدگاه علمی بوده و جا پای بازرگان، سحابی پدر، رشیدرضا، احمدهندی و عبده گذاشت. از سوی دیگر وی بیش از حد به لغت‌نامه‌های عرب تاکید داشت و در برخی موارد مانند ترجمه صاعقه به برق، برخلاف دوران نزول ترجمه کرد، زیرا صاعقه به معنای رعد است. تلاش وی به انطباق متن با نیازهای روز، وفاداری وی را به متن تحت تأثیر قرار داده است و بهبودی برخی جاها ترجمه‌ را به واسطه هماهنگی با تفاسیر آورده‌ است. التزام وی به دیسکورس کلامی قرن ششم که عناصری یونانی و اعتزالی را دارد، وی را بر آن داشته است که تناقض در قرآن را نپذیرد، درحالیکه امروزه در زبان‌شناسی تناقض جزئی از زبان طبیعی دانسته می‌شود و قرآن نیز به زبان طبیعی است.

احراری در پایان گفت: من ارادت به آقای خویی را به واسطه آشنایی با بهبودی پیدا کرده‌ام و معتقد هستم باید نظرات وی در جامعه طرح و آنگاه نقد کرد.

 گزارش تصویری این مراسم را اینجا می‌توانید ببینید.