انتظار محوری از مؤلفه‌های سبک زندگی قرآنی است
شعب خارجی: «سبک زندگی قرآنی» در نگاه به آینده و رو به جلو باید به‌گونه‌ای طراحی شود که «انتظارمحور» بوده و ظرفیت زمینه‌سازی جهت برپایی حکومت جهانی عدل و توحید را داشته باشد.
عبدالباسط سعدالله، حافظ کل قرآن کریم و پژوهشگر تاجیکستانی که دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن جامعة المصطفی(ص) العالمیه واحد گرگان در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به معرفی پایان‌نامه قرآنی خود در مقطع کارشناسی ارشد با عنوان «مبانی و مؤلفه‌های سبک زندگی قرآنی» پرداخت که حاصل آن از نظر می‌گذرد:
این پایان‌نامه اسفندماه 93 در مجتمع آموزش عالی علوم و مطالعات اسلامی مدرسه عالی معارف اسلامی جامعة المصطفی(ص) العالمیه واحد گرگان دفاع شد، محمدطاهر پاکدامن، استاد راهنما و احمد سعادت، استاد مشاور آن بود.
از سمت راست، عبدالباسط سعدالله، پژوهشگر تاجیکستانی
این اثر، تحقیقی بنیادین است که ضمن گردآوری و تحلیل کیفی و استنباطی، به استخراج برخی از مهم‌ترین مبانی و مؤلفه‌های این سبک زندگی، در جهت احیای تمدّن نوین اسلامی، پرداخته است و می‌کوشد به سؤالاتی همچون «مبانی و مؤلفه‌های سبک زندگی از منظر قرآن کریم چیست؟» و «ابعاد گوناگون و تمایزات کلی سبک زندگی از منظر قرآن کریم چیست؟» پاسخ دهد.
این تحقیق ابتدا پس از توضیح مسائل ساختاری و طرح تحقیق، به تبیین مفاهیم اساسی و سپس در دو فصل بعدی به بحث پیرامون مبانی و مؤلفه‌های سبک زندگی قرآنی که هر کدام یک فصل را در اختیار دارند، پرداخته است.
این پایان‌نامه با بررسی موشکافانه و دقیق آیات قرآن کریم و نقطه‌نظرات گوناگون پیرامون مبانی و مؤلفه‌هایی که برای بشریت تولید سبک و شیوه زندگی می‌کنند، به معرّفی نگاه قرآن کریم در این مورد می‌پردازد.
در چکیده پایان‌نامه آمده است: سبک زندگی به مثابه یک نظام، روشِ خاصِ تفکر، پوشش، تکلم، ارتباط جمعی و دیگر مسائل زندگی را شامل می‌شود. نوع نگرش به مسائل بنیادینی چون جهان‌بینی، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی، سبک خاصّی از زندگی را در موارد مذکور، بر اساس مبانی و مؤلفه‌های مشخّص، برای انسان تولید می‌کند که سبک زندگی قرآنی از این قاعده مستثنی نیست.
از آنجا که مکتب انسان‌ساز اسلام، در میان دیگر مکاتب بشری کامل‌ترین و بهترین بوده، لازم است مدل و سبک زندگی آن، از منظر قرآن کریم مبتنی بر مبانی و مؤلفه‌های خاصّ، به عنوان الگویی پاسخگو به نیازهای بشریت، طرّاحی و ارائه گردد. سبک زندگی قرآنی، علاوه بر این که در همه جزئیات، از اقتصاد و سیاست گرفته تا فرهنگ و خانواده دارای شیوه و روش خاصّ زندگی است، از طرفی دیگر، مبانی و مؤلفه‌های عام و کلّی دارد که بر همه موارد جزئی مذکور، قابل تسرّی می‌باشد.
مؤلفه‌های سبک زندگی قرآنی
پذیرش ولایت مطلق خداوند متعال، داشتن ایمان کامل، هدفمندی و معناداری زندگی و رعایت کرامت انسانی، جزء مبانی و همچنین عقلانیت فطری، علم‌گرایی حکیمانه، اعتدال و میانه‌روی و زندگی انتظارمحور نیز از جمله مؤلفه‌های این نوع سبک زندگی هستند.
انسان از زمان آفرینش تا به امروز از غارنشینی گرفته تا شهرنشینی و از ابتدایی‌ترین تا پیشرفته‌ترین وضعیت‌ها را تجربه کرده و از سر گذرانده است. در همه آن حالات، مشکل بزرگ او، همواره نیل به بهترین موقعیت برای زیست بوده است. فرهنگ‌ها و نظام‌های گوناگون، از همان ابتدا با افکار و اندیشه‌های متنوّع و زیرساخت‌های فکری و بنیادین خود، جهت رفع این مشکل و ایجاد شیوه زیست بهتر، طرح‌هایی ارائه کرده‌‌اند.
در این پایان‌نامه می‌خوانیم: از آنجایی که موضوع طرح، زندگی «انسان» است، لذا میزان و کیفیت شناخت و نحوه تفسیر آنها از انسان، طبیعت، جهان پیرامونی، ماوراء طبیعت و خالق آنها، بسیار با اهمیت و مؤثر در طرّاحی نوع سبک زندگی می‌باشد. آن که انسان را مبتنی بر اندیشه‌های پوزیتویستی و تجربه‌گرایی محض و محبوس در دنیای مادّه تفسیر کرده و شناخته بود، یک سبکی برای زیست او ارائه کرد، و آن کسی هم که آدمی را آن‌گونه که صانع و سازنده‌اش معنا کرده بود، شناخت و تبیین کرد، برای شیوه زندگی وی، یک سبک دیگری ارائه کرده و طرحی نو درانداخت.
اما با یک نگاه کلی و گذرا به وضع امروز زندگی بشر، می‌توان میزان موفقیت طرح‌های مذکور و شیوه‌های ارائه‌شده تا به امروز را محک زد و آزمود. پیشرفت‌های خیره‌کننده بشر در مسائل علمی و تکنولوژی انکارشدنی نیستند، اما با کمال تأسف باید گفت که پیشروی‌های او در عرصه‌های گوناگون، حلاّل همه مشکلات وی نبوده است. زیرا در غیر این صورت، زندگی امروز بشریت نباید با وجود این سطح از پیشرفت، این گونه درگیر، افسرده، حیران و بی‌هدف می‌بود. در نتیجه یا باید گفت که این پیشرفت‌ها کافی نبوده و می‌بایست بیش از این باشد و یا اینکه پیشرفت‌ها مناسب و کافی بوده، اما مشکل بشر چیزی دیگر است و آن، عدم شناخت خوب و کافی از حقیقت انسان می‌باشد.
دستاورد طبیعی و نتایج منطقی نوع نگاه اول که مبتنی بر زیرساخت‌های محدود مادی و تجربی، و از همه مهم‌تر، منقطع از صانع او می‌باشد، بلای جان آدمی گشته و این مصائب را بر سر او آورده است. لیکن نگاه دوم که انسان را از دید خالق و سرپرست حقیقی او شناخته، با بنیان‌های فکری برگرفته از آن، برایش شیوه زیست ارائه می‌کند. در این صورت، آدمی موجودی است که محدود به عالم مادّه نبوده و باید بر اساس آن دسته از مبانی و شاخصه‌های معیّنی که نگاه دوم ارائه می‌دهد، زندگی کند.
«سبک زندگی قرآنی» در نگاه به آینده و رو به جلو باید به گونه‌ای بر اساس مبانی و مؤلفه‌های مذکور طرّاحی گردد که «انتظارمحور» بوده و ظرفیت زمینه‌سازی جهت برپایی حکومت جهانی عدل و توحید را داشته باشد. همان‌گونه که قرآن کریم می‌فرماید: وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلىَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ فىِ الْأَرْضِ وَ نجَْعَلَهُمْ أَئمَّةً وَ نجَْعَلَهُمُ الْوَارِثِین : و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین فرو دستشده بودند منت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم و ایشان را وارث [زمین] کنیم» (قصص: 5)
حاکمیت و ولایت مطلق خداوند از مبانی سبک زندگی قرآنی است
در خلاصه و نتیجه‌گیری تحقیق می‌خوانیم: یکی از مبانی سبک زندگی قرآنی، حاکمیت و ولایت خداوند متعال در همه عرصه‌های زندگی است. به این معنی که از کوچک‌ترین تا بزرگترین بخش‌های زندگی، باید توسّط خداوند متعال برنامه‌ریزی و طرّاحی شود.
مبحث ایمان و متعلَّقات آن نیز یکی از تأثیرگذارترین مبانی سبک زندگی قرآنی می‌باشد. ضمن اینکه نفس ایمان به طور کلی رابطه و تأثیرات عمیقی بر نحوه چنیش سبک زندگی افراد دارد، اما در صورتی ایمان است که متعلَّقات آن به طور کامل در نظر گرفته شود.
هدفمندی و معناداری زندگی، موضوعی بسیار مهم در طرّاحی سبک زندگی قرآنی می‌باشد. در سبک زندگی غیر الهی و قرآنی، با انقطاع از مبدأ، بی‌هدفی زندگی، و با انقطاع از مقصد، بی‌معنایی آن، قابل مشاهده است.
سبک زندگی قرآنی، باید بر اساس کرامت انسانی طراحی و اجرا شود. ملاک و سبب این کرامت، عقل و فطرتی است که خداوند در آدمی نهاده است.
سبک زندگی قرآنی، یا به تعبیر قرآنی آن «حیات طیّبه» با دو رکن اساسی «ایمان» و «عمل صالح» محقق می‌شود «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً: هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاکیزهاى حیات [حقیقى] بخشیم»( نحل 97) و استخراج و تبیین هرکدام از مبانی و مؤلفه‌های مذکور، در همین راستا صورت گرفته است. در صورت عملی‌شدن سبک زندگی قرآنی، ولیّ اساسی و سرپرست حقیقی انسان، خداوند متعال است که همه سلطه‌های غیر خود را از آدمی برخواهد کند «إِنَّ عِبَادِى لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ: در حقیقت تو را بر بندگان من تسلطى نیست»(حجر 42). زیرا فقط افراد با ایمان هستند که از زیر سلطه وساوس شیطانی نجات یافتند «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلىَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَلىَ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ: چرا که او را بر کسانى که ایمان آوردهاند و بر پروردگارشان توکل مىکنند تسلطى نیست»(نحل 99) و تنها افرادی که از ولایت شیطان تبعیت کنند، گرفتار دام گمراه‌کننده او در زندگی خواهند شد إِنَّمَا سُلْطَنُهُ عَلىَ الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِینَ هُم بِهِ مُشْرِکُونَ: تسلط او فقط بر کسانى است که وى را به سرپرستى برمىگیرند و بر کسانى که آنها به او [خدا] شرک مىورزند»(نحل 100) زمانی که انسان زندگی خود را با ایمان به خدا و عمل صالح و توکّل بر او برنامه‌ریزی کرد، می‌تواند دعوت خداوند را که فرمود: «اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ: اى کسانى که ایمان آوردهاید چون خدا و پیامبر شما را به چیزى فرا خواندند که به شما حیات مىبخشد آنان را اجابت کنید»(انفال 24) در احیای دوباره خود و زندگی، اجابت کرده و لبّیک گوید. در این حالت به اذن خداوند متعال، آثار و میوه‌های پربرکت این «شجره طیّبه» به عنوان سبک زندگی قرآنی و یا «حیات طیّبه» به ثمر نشسته «تُؤْتىِ أُکُلَهَا کلَُّ حِینِ بِإِذْنِ رَبِّهَا: میوهاش را هر دم به اذن پروردگارش مىدهد»(ابراهیم 25) و خداوند، با سنن لا یتغیّر و قول ثابت خود، مؤمنان را در پربار کردن آن، ثابت‌قدم و استوار می‌کند: یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فىِ الحیاة الدُّنْیَا وَ فىِ الآخِرَةِ: خدا کسانى را که ایمان آوردهاند در زندگى دنیا و در آخرت با سخن استوار ثابت مگرداند»(ابراهیم 27) و گمراهان و پیروان شیطان را گمراه‌تر «وَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّلِمِینَ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ: و ستمگران را بیراه مىگذارد و خدا هر چه بخواهد انجام مىدهد»(ابراهیم 27). چرا که منتهای همه اراده‌ها، فقط اوست و در آن زمان وعده حق وراثت زمین توسّط مستضعفان و برپایی حکومت مهدوی محقق خواهد شد: وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثین: و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم و ایشان را وارث [زمین] کنیم».(قصص 5)
عبدالباسط سعدالله در سال 1991م (1370ش) در تاجیکستان متولد شد. پس از حفظ کل قرآن کریم در سن 10 سالگی و پایان تحصیلات متوسّطه، وارد جامعة المصطفی(ص) العالمیه شد، وی هم‌اکنون فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن است.
