امکان تشکیل شبکه عالمان علوم انسانی از طریق جشنواره فارابی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست «بررسی و تحلیل تأثیر جایزه فارابی در رشد پژوهش‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها» دیروز، 21 اردیبهشت با حضور نعمت‌الله موسی‌پور، دبیر علمی شش دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، سیدعبدالامیر نبوی، معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و خسرو باقری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در سالن برگزیدگان بیست‌ و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

استادان حاضر در این نشست با بررسی روند هفت دوره گذشته جشنواره بین‌المللی فارابی، امکان و اهمیت تشکیل شبکه گسترده عالمان علوم انسانی و شکل‌گیری زمینه‌های گفت‌و‌گو و ارتباط میان آن‌ها از طریق این جشنواره را یادآور شدند.

در ابتدا، نبوی با اشاره به لزوم شکل‌گیری جشنواره فارابی در حوزه علوم انسانی و تاریخچه این جشنواره بین‌المللی گفت: با دو هدف بخش بین‌الملل جشنواره شکل گرفت؛ نخست اینکه از اسلام‌شناسان و ایران‌شناسان برجسته تقدیر شود و دوم، شکل‌گیری مقایسه بین تحقیقات این حوزه در داخل و خارج و کم‌رنگ کردن فاصله کیفی بین آن‌ها بود.

وی افزود: هدف از برگزاری جشنواره بین‌المللی فارابی شناسایی و تقدیر از محققان برای شکل‌گیری شبکه مهمی از عالمان علوم اجتماعی و انسانی بود که بتوانند با هم گفت‌وگو کنند. یعنی، آنچه در جامعه علمی ما وجود ندارد.

در ادامه موسی‌پور با بیان وضعیت ایران در زمان شکل‌گیری جشنواره فارابی، انتظار از علوم انسانی را ساخت علمی بومی و برخواسته از وضعیت ایران دانست و بیان کرد: در چنین فضایی، ایجاد مشوق‌هایی برای تحقیقات علوم انسانی لازم بود تا جشنواره فارابی تأسیس شود و گفت‌و‌گو را در جهان بین عالمان محقق کند.

موسی‌پور با برشمردن ویژگی‌های این جشنواره تشریح کرد: جشنواره ادواری، بین‌المللی، شفاف در داوری، عدالت در ارزیابی‌ها و جامع است. هم چنین جشنواره فارابی به دنبال الگوسازی مثلا در زمینه اخلاق پژوهش و مسئله مالکیت معنوی بوده و هست.

باقری در ادامه نشست با بیان اینکه علوم انسانی در کشور فقیر و ضعیف است به اهمیت حمایت از حوزه علمی برای توسعه اشاره و اظهار کرد: اعلام برنده کار خطیری است زیرا علوم انسانی با سایر رشته‌هایی مانند ریاضی و فیزیک و ... متفاوت است و با جامعه ارتباط دارد. از سوی دیگر، بخشی از علوم انسانی در کشور ما در فضای تقابل با غرب در حال رشد است، در نتیجه گاهی اوقات تحقیقات جهت و سویه اشتباهی پیدا می‌کند. اعتقاد دارند رشد علوم انسانی ایران در گروی نفی علوم غربی است در حالی‌که به نظر من این نقطه‌نظر اشتباه و زاییده فضای سیاسی است. این در حالی است که علوم انسانی باید در پیوند و تعامل با سایر علوم باشد.

وی با تأکید بر انتخاب آثار در جشنواره فارابی بر اساس آزادی فکری در جامعه گفت: محصولات فارابی باید نماینده آزادی از تلاش‌های فکری در جامعه و برون دادهایی اصیل باشد. هم چنین در فضای علوم انسانی صورت‌بندی خطرناکی وجود دارد و ما شاخصی برای تعیین میزان صحت و اعتبار پژوهش‌ها و آثار نداریم. البته اهل فن و با بررسی تصادفی می‌توان این مسئله را تشخیص داد. نشدنی نیست اما کار دشواری است.

بررسی متون دو رشته اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در بخش بین‌الملل جشنواره فارابی

موسی‌پور با اشاره به بررسی متون دو رشته اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در بخش بین‌الملل این جشنواره گفت: متون ترجمه شده اسلام‌شناسی در این بخش پذیرفته نمی‌شود بلکه اصل اثر بررسی می‌شود و اگر اصل متن پذیرفته شد، مترجم هم در کنار نویسنده اثر به جشنواره دعوت می‌شود.

وی با تأکید بر شفافیت و دقت در فرآیند داوری آثار بیان کرد: اثر راه‌یافته به داوری در جشنواره بین‌المللی فارابی فارغ از افراد و پدید‌آورنده بررسی می‌شوند اما در بخش آثار معرفی فرد و همه آثار او اولویت دارد. در این بخش رضایت فرد هم شرط است و مثلاً مرحوم محمدابراهیم باستانی‌پاریزی، در دو دوره از پذیرفتن جایزه فارابی امتناع ورزید و آن را نپذیرفت.

نبوی با بیان اینکه جشنواره بین‌المللی فارابی آیینه تا حدودی شفاف وضعیت علوم انسانی و اجتماعی کشور است، تأکید کرد: وقتی کمیت‌گرایی لجام‌گسیخته در حوزه آموزش عالی حاکم ‌شد باید انتظار پژوهش‌های کم‌عمق و سطحی را نیز داشت. البته روند بررسی در جشنواره فارابی به‌گونه‌ای است که بیشتر آثار رسیده که دارای وجه پژوهشی مناسبی نیستند، از گردونه بررسی خارج می‌شوند. بحث بهبود جشنواره فارابی تا حدودی تحت تأثیر سیاست‌های حوزه آموزش عالی کشور است.

وی با اشاره به نقش دولت در سامان دادن به پژوهش‌ها گفت: دولت به معنای وسیع کلمه خود یکی از مصرف‌کنندگان و نیازمندان این پژوهش‌هاست و در همین حال با سیاست‌های خود به کم‌عمق شدن پژوهش‌ها دامن می‌زند. به‌عنوان مثال، بالاترین تعداد آثار رسیده به جشنواره هفتم ثبت شده است در حالی که در بیشتر گروه‌های پژوهشی اثری به مقام اول و در برخی گروه ها حتی مقام دوم دست نیافت.

باقری در بیان علل فقر در حوزه علوم انسانی گفت: فقر علوم انسانی به دلیل جزیره‌ای بودن آن است. اقبال کشورهای مستعمره در این بود که توانستند در دوره استعمارشان از سوی کشورهای اروپایی، زبان انگلیسی خود را تقویت کنند در حالی‌که این امر هنوز در برخی از نویسندگان ما دیده نمی‌شود و تا وقتی کتاب، صرفاً به زبان فارسی نگاشته می‌شود تنها، مصرف‌کننده و خواننده ایرانی دارد و به این دلیل تبادل افکار با سایر اندیشمندان جهان صورت نمی‌گیرد.

وی افزود: فارابی باید ایستگاهی برای محقق باشد و او را به ایستگاه‌های بعدی برساند و به این شکل بخشی از توسعه علوم انسانی شکل می‌گیرد. در حال حاضر، تک افتادگی استادان آفت بزرگی است که می‌تواند به‌عنوان مسئله بررسی شود و باید به‌صورت حلقه پژوهشی انجام شود. باید جایزه محوری را کم کرده و به راه‌های دیگر بیندیشیم.

نبوی نیز با اشاره به وضعیت کنونی پژوهش در کشور تأکید کرد: جشنواره تلاش دارد تا پژوهش شکل گیرد. اکنون، در حوزه آموزش عالی و دانشگاه مسئله‌ای داریم که با رفع آن می‌توان جشنواره را ارتقا داد. این مسئله آموزشگاه بودن دانشگاه‌هاست. به عبارت دیگر، دانشگاه پژوهشگاه نیست.

در پایان موسی‌پور با بیان استقبال از هر ایده‌ای برای بهبود جشنواره، کیفیت پژوهش در کشور را پایین ارزیابی و اظهار کرد: در فرآیند کار جشنواره تجدیدنظر باید صورت گیرد و جشنواره تلاش می‌کند تا بازنگری و بر اساس فرآیند عمل کار کند. فارابی یکی از ضروت‌های اقدام در علوم انسانی است ضمن اینکه باید به بهبود آن هم پرداخت.