سوره «انعام»؛ مبین عمق عقب‌ماندگى اقوام جاهلى
گروه سیاسی: رهبر معظم انقلاب در سخنان اخیر خود بخشی از آیه ۱۴۰ سوره انعام را مورد اشاره قرار می‌دهند که از ابن‌عباس نقل شده هرکس می‌خواهد میزان عقب‌ماندگى اقوام جاهلى را بداند همین آیات را بخواند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، همزمان با عید مبعث جمعی از مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی همچون سال‌های گذشته با رهبر معظم انقلاب دیدار کردند.
در این دیدار، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانی ضمن تبریک فرارسیدن این عید بزرگ، تاریخی و بی‌نظیر، مقابله با جاهلیت را یکی از درس‌های بعثت عنوان کردند و به ویژگی‌های دوران جاهلیت پرداختند.
ایشان در بخشی از سخنان خود اظهار کردند: جاهلیّت فقط به معنای فقدان علم نیست؛ در تعبیرات اسلامی و در ادبیات اسلامی، جاهلیّت معنای بسیار وسیع‌تری دارد؛ بخشی از جاهلیّت، فقدان علم و نداشتن علم است امّا جاهلیّت به معنای وسیع عبارت است از غلبه و حاکمیّت نیروی شهوت و غضب انسانی بر محیط زندگی؛ این میشود جاهلیّت. جاهلیّت یعنی جوامع انسانی، تحت تأثیر تمایلات شهوی و غضبیِ عمدتاً فرمانروایان خود به شکلی دربیاید که فضائل در آن گم بشود و رذائل حاکم بشود.
به بیان رهبر معظم انقلاب «مهارگسیختگیِ شهوات نفسانی»، قساوت، ویرانگری، خون‌ریزی و کودک‌کشی از دیگر ویژگی‌های دوران جاهلیت بود.
در آیات متعددی از قرآن کریم ویژگی‌های مختلفی از دوران جاهلیت برشمرده شده و خداوند مسلمانان را از بازگشتن به رفتارها و نگرش‌های دوران جاهلی برحذر داشته است. همانطور که در آیه 33 احزاب خداوند در مورد زنان مسلمان می‌فرماید «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الأولَى؛ و در خانه‌هایتان قرار بگیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت‌های خود را آشکار نکنید».
رهبر معظم انقلاب نیز در سخنان خود با اشاره به آیه 140 سوره انعام دو ویژگی دوران جاهلیت پیش از اسلام را برمی‌شمرند. ایشان در این رابطه اظهار می‌کنند: «قَد خَسِرَ الَّذینَ قَتَلوا اَولادَهُم» (کسانی که اولاد خود را به قتل می‌رساندند)؛ «سَفَهًا بِغَیرِ عِلم» این از روی سفاهت است؛ این سفاهت همان جاهلیّت است. قساوت تا اینجا می‌رسد که کودک مردم که هیچ، زن و بچّه بی‌گناه دیگران که هیچ، بر فرزند خود هم ترحّم نمیکند! این میشود جاهلیّت.
در آیه 140 سوره انعام، کسانی که چنین ویژگی‌هایی دارند جزو زیانکاران و گمراه شدگان قرار می‌گیرند. در این آیه آمده است: «قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُواْ أَوْلاَدَهُمْ سَفَهًا بِغَیْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ اللّهُ افْتِرَاء عَلَى اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ» (کسانى که از روى بی‌خردى و نادانى فرزندان خود را کشته‌اند و آنچه را خدا روزیشان کرده بود از راه افترا به خدا حرام شمردهاند سخت زیان کردند؛ آنان به راستى گمراه شده و هدایت نیافتهاند).
از ابن‌عباس نقل شده است که «اگر کسى بخواهد میزان عقب‌ماندگى اقوام جاهلى را بداند آیات سوره انعام را بخواند».
در بخش اول آیه اشاره به کودک‌کشی دوره جاهلیت دارد؛ زمانی که فرزند دختری به دنیا می‌آمد، پدران خانواده آنها را زنده به گور می‌کردند.
تفسیر نمونه ذیل این بخش از آیه آورده است: «هم از نظر انسانى و اخلاقى، و هم از نظر عاطفى، و هم از نظر اجتماعى گرفتار خسارت و زیان گشتند و از همه بالاتر خسارت معنوى در جهان دیگر! هر یک از این تعبیرهاى سهگانه به تنهایى براى معرفى زشتى عمل آنها کافى است. کدام علم و دانش اجازه مىدهد که انسان چنین عملى را به عنوان یک سنت و یا قانون در جامعه خود بپذیرد؟!»
در تفسیر المیزان نیز بر این نکته تأکید شده است که «مشرکان در کشتن فرزندانشان زیانکارند، چون از روی جهل و سفاهت مرتکب این عمل گشتند».
بخش دوم آیه به افترایی بود که مشرکان به خداوند بستند. آنها حلال خدا را بر خود تحریم کردند و آن را به دستور خداوند نسبت دادند.
تفسیر المیزان در توضیح این بخش از آیه آورده است « در حرام کردن چهارپایانی که خدا روزیشان کرده بود زیانکار بودند، چون این عمل افتراء به خدا بود و حاشالله که خداوند چیزی را روزی آنها کند و سپس آن را تحریم نماید، براستی این اعمال آنها بر اساس گمراهی و ضلالت بود که هیچ دلیلی عقلانی و هیچ مصلحت بشری یا هیچ وحی و دلیل نقلی آن را تأیید و تصدیق نمیکند، پس اینها در گفتار و رأی‌شان حیرانند و هدایت نشده‌اند».
تفسیر نمونه نیز این رفتار ناپسند جاهلیت را چنین ذکر کرده است: «در این جمله با دو تعبیر دیگر اعمال آنها محکوم شده است، زیرا آنها نعمتى را که خدا به آنان «روزى» داده بود و حتى براى ادامه حیاتشان لازم و ضرورى بود بر خود تحریم کردند و قانون خدا را زیر پا گذاشتند و دیگر این که به خدا «افترا» بستند که او چنین دستورى داده است، با آن که ابدا چنین نبود».
بر این اساس افرادی که چنین ویژگی‌هایی دارند گمراه‌شده هستند و هیچ‌گاه در مسیر هدایت قرار نگرفته‌اند.
همانطور که در آیه 33 سوره احزاب آمده و پیش از این ذکر شد، این دوره را قرآن، جاهلیت اولی نامیده است و همانطور که رهبر معظم انقلاب بیان کرده‌‌اند، جاهلیّت مدرن در حال بازتولید است. به گفته حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرق این جاهلیّت با جاهلیّت صدر اوّل این است که امروز جاهلیّت، مسلّح و مجهّز است به سلاح علم، به سلاح دانش؛ یعنی علم که مایه رستگاری انسان باید باشد، وسیله‌ای شده است برای تیره‌روزی انسان، برای بدبختی جوامع بشری. آن کسانی که امروز به دنیا دارند زور می‌گویند، با تکیه به فراورده‌های دانش خود است که دارند زور می‌گویند؛ این سلاحی که دارند ساخته‌شده و فراورده دانش است، ابزارهای اطّلاعاتی که دارند، ابزارهای امنیّتی که دارند، ابزارهای عظیم تبلیغاتی که دارند، اینها فراورده‌های علم است؛ همه آنها در خدمت همان شهوت و غضب است.
