موزه ملی ملک؛ گنجینه‌دار قدیمی‌ترین نسخ خطی قرآن
گروه ادب: کتابخانه و موزه ملی ملک دارای گنجینه‌های ارزشمندی از نسخ خطی قرآن است که بسیاری از آنها از سوی حاج‌حسین آقا ملک وقف شده‌‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کتابخانه و موزه ملی ملک یکی از کتابخانه‌های مهم و موقوفه 79 سالهای است که در دل شهر تهران قرار داشته و سر در باغ ملی در خیابان امام خمینی(ره) حکایت از این مکان فرهنگی دارد.
کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 توسط حسین آقا ملک تأسیس و به همراه املاک و مستغلات، وقف آستان قدس رضوی شد. وی در تیرماه 1323 قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران(میدان مشق) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1364 آغاز شد و در سال 1375 قبل از پایان این پروژه، حاج حسین آقا ملک فوت کرد.
آثاری که در این موقوفه جای گرفته، شامل آثاری از هزاره یکم پیش از میلاد تا امروز است که بخشی از سوی شخص حاج حسین آقا و بخشی نیز از سوی دخترش عزت ملک وقف شده و این کتابخانه را مزین کرده است. در میان آثار می‌توان از قرآن خطی تا سکه‌های تاریخی، تابلوهای نقاشی و نگارگری، قلمدان‌ها و آثار خوشنویسی را دید که پشت هر یک تاریخچه‌ای نهفته است.
بخش «نمایشگاه کتابت و نگارگری»
این بخش تالاری بزرگ است که پیرامون آن را تابلوهایی از رقعه‌های آیات قرآن، دعا و حکمت‌های حضرت امیرالمؤمنین(ع) دربرگرفته و آثار کتابت و نگارگری هنرمندان برجسته با خطوط و اسلوب ایرانی – اسلامی بخش دیگری از آن را مزین کرده است.
رقعه‌ای با خطوط کوفی اولیه در میان این آثار جای گرفته است که ویژگی‌های جالبی دارد، یکی از آنها فاقد نقطه و اعراب است و یا رقعه دیگری که آیه 70 سوره شریفه «توبه» در آن کتابت شده، بر روی پوست آهو نقش بسته و مربوط به قرن سوم و چهارم هجری قمری است.
همچنین رقعه‌های دیگری از آیات سوره مبارکه «حجرات» و «احزاب» نیز در میان آثار وجود دارد و یا تابلوی دیگری با عنوان «تعقیبات نماز» با خط نسخ و به قلم محمد اسماعیل و ابن وصال شیرازی که مربوط به 1207 هجری قمری است، زینت‌بخش این تالار است.
«دعای چهارده معصوم» با خط نسخ دفتری و با خوشنویسی ام‌سلمه، دختر فتحعلی شاه قاجار اثر دیگری است که در تالار «کتابت و نگارگری» شاهد آن هستیم و قطعه دیگری که بخشی از «کشف‌الخفاء و مزیل‌الالباس» است، توسط میرزا علی‌رضا اصفهانی مشهور به «آقاجان پرتو» در سال 1291 هجری قمری کتابت شده.
در مرکز این تالار نمونه‌هایی از جلدهای لاکی قرآن که مربوط به دوره قاجار است، به نمایش گذاشته شده است که برخی از این جلدها به صورت مجزا توسط صحافان و هنرمندان برجسته ایرانی آماده می‌شدند و سپس برای قرآن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
از دیگر شاهکارهای این موزه، قرآن معروف به بایسنقری، شاهنامه بایسنقری و کلیله و دمنه بهرامشاهی است. همچنین آثار گوناگونی از سلطانعلی مشهدی، میرعماد، میرزا غلامرضا و درویش عبدالمجید طالقانی و از نقاشانی چون آقا صادق، لطفعلی صورتگر و آقا فتح‌الله شیرازی به چشم می‌خورد.
بخش آثار اهدایی بانو عزت‌ملک
بانو عزت‌ملک دوم آذرماه 1385 طی مراسمی، مجموعه اهدایی خود را با 47 قطعه اثر نفیس در موزه ملی ملک به نمایش گذاشت. این آثار منحصر به فرد از تنوع چشمگیری برخوردار هستند. قرآن‌های نفیس، قطعات خوشنویسی، تابلوهای رنگ و روغن و آبرنگ، دو سند وقفنامه و مبایعه‌نامه از جمله آثار برگزیده هنرمندان ایرانی دوره صفویه و قاجار هستند که در این گنجینه نگهداری می‌شوند.
یکی از قرآن‌های این بخش توسط محمدشفیع ارسنجانی به خط نسخ در سال 1315 هجری قمری نوشته شده و ترجمه آن مربوط به علی‌نقی شیرازی بوده و ترجمه فارسی آن با خط نستعلیق کتابت شده است.
قرآن با امضاء و تقریظ مظفرالدین شاه
کتابخانه و موزه ملی ملک در این بخش به قرآنی مزین شده که در صفحات ابتدایی آن به صورت کامل تذهیب کار شده و با رنگ‌های الوان و به سبک قاجار نگارگری‌های صورت گرفته و در صفحات بعدی این تذهیب کمتر شده و به اوایل سوره اختصاص یافته است.
جلد آن ضربی بوده و در انتهای این قرآن امضای مظفرالدین شاه وجود دارد که دستخطی نیز از وی بر آن به یادگار مانده که این دستخط به این شرح است: «از آنجا که ما کمال مرحمت را نسبت به میرزا علی‌اصغر خان صدر اعظم داریم در حقیقت او هم از جان گذشته خدمت می‌کند، لهذا این کلام مجید را به او مرحمت فرمودیم. فی شهر رمضان المبارک، 1316». این قرآن نشان می‌دهد که ابتدا به سفارش مظفرالدین شاه نوشته شده و سپس آن را به اتابک حسن هدیه کرده است.
در بخش آثار اهدایی بانو عزت‌ملک سه قرآن دیگر هم وجود دارد که یکی مربوط به دوره صفوی بوده و دو اثر دیگر مربوط به دوره قاجار است و این آثار نشان می‌دهد که هر چه به عقب‌تر برمی‌گردیم، تزئینات آن کمتر شده و سبک آن متفاوت می‌شود.
همچنین یکی از این آثار مربوط به دوره صفوی به قرن دهم تعلق دارد و در جلد آن از تمام هنرها از معرق گرفته تا طلاکوبی و نقوش ترنج و خطوط اسلیمی در جلد آن استفاده شده و اثر زیبایی را به وجود آورده است. از سوی دیگر خط نسخ داخل کتیبه‌هایی در دوره حاشیه آن استفاده شده است.
قدیمی‌ترین قرآن؛ منسوب به خط امام حسن(ع)
قدیمی‌ترین قرآن موزه ملک که یکی از گنجینه‌های مهم آن به شمار می‌رود، منسوب به خط امام حسن مجتبی(ع) با خط کوفی است که مهر شاه اسماعیل نیز در آن وجود دارد و شامل چند برگ از قرآن بوده و کامل نیست.
قرآن‌های خطی بی‌نظیر با جلدهای مطلا، شاهنامه و خمسه نظامی به خط محمدبن مطهر نیشابوری که برای سلطان بایسنقر نوشته شده، با مینیاتوری که صحنه تقدیم شاهنامه را نشان می‌دهد و سال کتابت آن 837 قمری است نیز در این بخش به چشم می‌خورد.
در مجموع، مجموعه آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک، دربرگیرنده تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه‌های خطی قرآن، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی هستند. همچنین تعداد این آثار به 146 اثر می‌رسد که بانو عزت‌ملک، دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک این مجموعه را در دو مرحله در سالهای 1385 و 1390 به موزه اهدا کرده است.
یادآور می‌شود، براساس آخرین آمار کتابخانه و موزه ملی ملک تعداد کتب چاپی این کتابخانه بیش از 70 هزار جلد، نسخ خطی در حدود 6 هزار و 677 نسخه، 19 هزار عنوان رساله، کتب لاتین هشت هزار جلد، مطبوعات 567 عنوان فارسی و عربی و شش عنوان لاتین و کتب چاپ سنگی 3 هزار و 400 جلد است.
