حساسیت‌هایی که نگارنده داستان مهدوی را دست به عصا می‌کند
گروه ادب: یکی از موضوعات مطرح در بحث ادبیات آئینی، کم‌کاری نویسندگان در نگارش داستان با موضوع امام زمان(عج) است؛ موضوعی که به دلیل حساسیت‌های بسیار در این باره، سبب می‌شود نویسندگانی که گرایش به این حوزه دارند، با تأمل بسیار در این راستا فعالیت کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی درباره ساحت مقدس امام زمان(عج) و موضوع انتظار و مهدویت به زبان فارسی و عربی در کشور منتشر شده، ولی در میان آنها تنها تعداد انگشت‌شماری در حوزه ادبیات داستانی بزرگسالان بوده است. این موضوع بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با اصحاب قلم و کارشناسان حوزه دین دلایل این امر را جویا شویم.
اطلاعات و گرایش به دین از ملزومات نگارش اثر درباره امام زمان است
ابراهیم حسن‌بیگی، نویسنده رمان «محمد(ص)» در این باره می‌گوید: بسیاری از مفاهیم دینی از جمله انتظار و امید و عشقی که زاییده این پدیده است هنوز در نگارش کتاب‌های حوزه امام زمان(عج) کمرنگ مانده‌اند. کسی که وارد عرصه نگارش کتاب داستان درباره امام زمان(ع) می‌شود باید ضمن داشتن اطلاعات جامع مذهبی و گرایش شخصیتی به دین به خوبی از عنصر خیال و ظرافت‌های داستان‌نویسی استفاده کند.
این نویسنده می‌افزاید: آنچه از مطالعه منابع و استفاده از مشاوره دینی و تاریخی در نگارش کتاب داستان درباره امام زمان(عج) مهمتر است، عشق و علاقه درونی است و اگر دل نویسنده به امام عصر متصل باشد، کتابش جهانی و ماندگار خواهد شد.
حسن‌بیگی با بیان اینکه در نگارش کتاب‌های دینی باید به مستندات موجود در این حوزه توجه کرد، گفت: نگارش آثار دینی حساسیت بیشتری دارند؛ از این رو باید به مستنداتی که در نگارش این آثار مورد استفاده قرار می‌گیرند و یک اصل به شمار می‌آیند، توجه بیشتری کرد. در عین حال در نگارش آثار دینی سعی کرده‌ام که قالب نوینی را در داستان‌هایم به کار گیرم.
وی رمان «قدیس» را از این دست برشمرد و اظهار کرد: رمان قدیس به صورت امروزی اتفاق می‌افتد و در بستر آن، ماجرای تاریخی روی می‌دهد. همچنین استفاده از منابع مورد نیاز برای ارائه مستندات در آن، بسته به نوع کتاب متفاوت است.
حسن‌بیگی درباره منابع مورد استفاده در رمان قدیس عنوان کرد: در این کتاب از منابعی که درباره حضرت علی(ع) و سخنان ایشان، همچنین سفرهای مربوط به پنج سال حکومت این امام همام است استفاده کرده‌ام و سعی داشتم منابعی را که صحت دارند استفاده کنم و از آثاری که به صحت آنان اطمینان نداشتم، مورد استفاده قرار ندادم.
یکی از کتاب‌های حوزه ادبیات داستانی درباره امام زمان(عج) کتاب دوازدهم نوشته علی موذنی است که چاپ و نشر آن با بحث و حواشی بسیاری همراه شد.
برخی از جمله حجت‌الاسلام سیدمجید پورطباطبایی، کارشناس دینی در حوزه رمان و ادبیات در واکنش به هجمه‌هایی که علیه این رمان انجام شد، معتقد است که نقدهایی که درباره این کتاب مبنی بر هتاکی به ساحت مادر امام زمان(عج) شده بی اساس است و نباید آن را خرافه تلقی کنیم.
وی تاکید کرد: کلمات به کار برده شده از طریق شخصیت خبیث داستان رقیق‌ترین و ضعیف‌ترین کلماتی است که به صورت اهانت در داستان به کار برده شده و اگر این شخصیت کلمات ناپسند به کار نبرد، فخامت و بزرگی شخصیتی چون مادر و عمه امام زمان(عج) به مخاطب منتقل نمی‌شود. یا باید گفته شود که هیچ نویسنده‌ای به سراغ رمان مذهبی نرود و راه را سد کرد و یا اینکه وقتی با نیاز جامعه جوان و کتابخوان روبه‌رو می‌شویم که از فضای دراماتیک مسائل را دریافت می‌کند چاره‌ای نداریم که اجازه دهیم این داستان خلق شود.
دوازدهم مبرا از توهین است
مصطفی رحماندوست، عضو هیئت داوری کتاب سال که از نگارش کتاب «دوازدهم» خرسند شده، بیان کرد: در رمان نیازمند تخیل هستیم و اگر نباشد دیگر آن اثر رمان محسوب نمی‌شود، هنگامی که رمان خلق می‌شود نتیجه کار مهم است که حاصل این اثر اصلاً اهانت به ساحت مادر امام زمان(عج) نیست. من به عنوان یک نویسنده و اهل قلمی که کتاب را خوانده‌ام و علاقه‌مند به نگارش آثار دینی هستم، می‌گویم در این اثر توهینی صورت نگرفته است.
این شاعر با تاکید بر اینکه در کلاس‌های درس هم به دانشجویان توصیه می‌کنم در نگارش توجه به مواردی داشته باشید، عنوان کرد: به دانشجویان هم می‌گویم که اگر می‌خواهید تخیل را وارد رمان کنید سعی داشته باشید درباره افراد معصومی که نمی‌توان در اثر پیرامونشان مطالبی نوشت، ننویسید، اما درباره اطرافیان آنها اشکال ندارد مواردی را مطرح کنید.
در مقابل گروهی از جمله رضا رسولی و محسن پرویز از اعضای انجمن قلم ایران به چاپ این کتاب اعتراض کرده‌اند.
نویسندگانی که به موضوع امام زمان بپردازند محدود هستند
رضا رسولی، عضو انجمن قلم ایران درباره نگارش رمان و داستان دینی و حساسیت‌های نگارش کتاب داستان درباره امام زمان(عج) اظهار کرد: به یاد ندارم هیچ نویسنده‌ای تاکنون از طریق سفینه به فضا سفر کرده باشد که ببیند در آنجا چه خبر است، ولی می‌بینیم که آسیموف، نویسنده روس درباره فضا در داستان تخیلی و فضایی اطلاعات خوبی می‌دهد. اگر کسی می‌خواهد در مسئله اعتقادی کتاب بنویسد و به موضوع مهدویت در ادبیات داستانی ورود پیدا کند باید در حوزه مسائل دینی اطلاعات دقیق داشته باشد.
وی تاکید کرد: خیلی از کسبه‌ها مشغول به فعالیت هستند، اما چند جواهرفروشی در میان آنها داریم؟ وقتی سروکار با یاقوت و زبرجد و برلیان است، هر کس نمی‌تواند این هنر را داشته باشد که به کار با چنین جواهراتی بپردازد؛ بنابراین تعداد جواهرفروش‌ها کمتر از باقی اصحاب مشاغل است. از این رو محدود شدن نویسنده‌هایی که به قصه‌های معصومین(ع) از جمله امام زمان(عج) می‌پردازند نیز همانند این شغل است.
رسولی تاکید دارد که در کتاب «دوازدهم» با توجه به اینکه موضوع داستان کاملاً قدسی است، اما دیالوگها و توصیف و صحنه‌پردازی به گونه‌ای است که گویی با یک داستان و فیلمنامه و سریال تلویزیونی خودمانی طرف هستیم و یک دعوای خانوادگی مطرح شده است.
وی اظهار کرد: بیان و توصیف این رمان به گونه‌ای است که در قسمت‌هایی از آن مباحث به صورت مراودات اجتماعی و خانوادگی و آنچه در جامعه می‌گذرد مطرح شده و گویی موضوع داستان درباره امام زمان(عج) نیست. نویسنده اطلاعاتی درباره موضوع داستان نداشته و هیچ منبعی را نیز در پایان کتاب ارائه نکرده و داستانش دون شأن شخصیت امام زمان(عج) است.
نگارش کتاب برای امام زمان(عج) سهل و ممتنع است
همچنین محسن پرویز، عضو انجمن قلم و معاون فرهنگی اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه نگارش داستان تاریخی درباره زندگی معصومین(ع) حساسیت ویژه دارد و کاری سهل و ممتنع است، گفت: نگارش داستان برای ائمه(ع) از جمله امام زمان(عج) ظرافت‌های خاص دارد و با اینکه به ظاهر ساده است، سختی‌هایی هم دارد.
وی عنوان کرد: در مجموع نوشتن داستان درباره مسائل تاریخی به این دلیل که خوانندگان عموماً از نتیجه کار مطلع هستند و می‌دانند که بعد چه خواهد شد و ایجاد عنصر تعلیق و کشش در این داستان‌ها، کار سختی است. به عبارت دیگر وقتی قرار است به زندگی معصومین(ع) بپردازیم سختی کار مضاعف می‌شود؛ چرا که محدودیت‌هایی هم در توصیف صحنه‌ها و دیالوگها برای نویسنده ایجاد می‌شود.
سخنگوی انجمن قلم درباره مجاز بودن نویسنده در استفاده از برخی کلمات و تعبیرات و توصیف برخی صحنه‌ها افزود: وقتی نویسنده می‌خواهد در این زمینه مطلب بنویسد حتماً باید با مسائلی از این دست آشنا باشد و سختی‌های کار را در نظر بگیرد و دقت کافی داشته باشد تا حساسیتی ایجاد نکند.
پرویز تاکید کرد: داستان تاریخی یک کتاب تاریخی صرف نیست و آمیزه‌ای از تخیل و حقایق تاریخی است، اما باید بر اساس مستندات تاریخی باشد. باید توجه داشت که در داستان نویسنده بنا بر قاعده به اصول کلی حوادثی که در تاریخ نقل شده پایبند باشد و از تخیل خودش کمک بگیرد و داستان را غنی‌تر کند. بر این اساس در داستان‌های تاریخی که مرتبط با ائمه معصومین(ع) است کار دشوارتر بوده، چون محدودیت‌هایی دارد و تخیل نویسنده هم وجود دارد. از این رو کسانی که به این موضوعات می‌پردازند باید با این مبانی آشنایی کافی داشته باشند.
متن کتاب «دوازدهم» فاقد هتک حرمت است
از سوی دیگر علی شجاعی‌صائین، مدیر وقت دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمان انتشار این اثر نیز در گفت‌وگو با رسانه‌ها تاکید کرده بود که متنی که به عنوان رمان «دوازدهم» برای صدور مجوز ارائه شده بود، فاقد هتک حرمت مادر امام زمان(عج) بود.
وی اظهار کرد: در متنی که ما مجوز نشر به آن دادیم هیچ یک از توصیف‌های نامناسب وجود نداشت و اگر چنین عباراتی در متن بود ما اجازه انتشار نمی‌دادیم. احیاناً چند نسخه از کتاب در نمایشگاه یا مکان دیگری عرضه شده است.
همچنین درباره اصول نگارش کتاب با موضوع امام زمان(عج) و دلایل حب و بغض‌های رایج درباره «دوازدهم» به سراغ علی موذنی رفتیم و با وی به گفت‌و گو پرداختیم.
حساسیت‌های جامعه، نویسنده را دست به عصا کرده است
علی موذنی با بیان اینکه نوشتن درباره ائمه و شخصیت‌های معصوم(ع) باید مبتنی بر مستندات تایید شده و بدون غل و غش باشد، گفت: اگر کتاب داستان زندگی ائمه(ع) بدون مستندات نوشته شود تاثیر معکوس خواهد داشت.
وی تصریح کرد: نویسنده کتاب درباره امام زمان(عج) باید تا حدودی با زندگی و شخصیت این امام آشنا باشد و در نوشتار خود به گونه‌ای رفتار کند که شأن آن بزرگوار در ذهن مخاطب کم نشود. ضمن اینکه مستندات تاریخی باید مورد عنایت علما باشد.
موذنی همچنین گفت: از سوی دیگر باید مخاطب از خواندن اثر داستانی لذت ببرد و اصول داستان‌نویسی در خلق کتاب رعایت شود. به عبارت دیگر نویسنده باید بتواند مستندات و حقایق را با به زیبایی با عنصر خیال درآمیزد.
وی با بیان اینکه در نگارش «دوازدهم» از منابع شیعه استفاده شده، افزود: یکی از کتاب‌های مورد استفاده در نگارش این اثر کتاب دو جلدی مرحوم شیخ صدوق به نام «کمال‌الدین و تمام النعمه» با ترجمه منصور پهلوان بوده است.
موذنی با انتقاد از برخی برداشت‌ها از کتابش که از سوء تفاهم ناشی شده، اظهار کرد: برخی اعتراض کرده‌اند که چرا در نقل داستان به هتک حرمت‌های لفظی مشاور خلیفه به مادر امام زمان(عج) اشاره کرده‌ام که برای آن توجیه دارم؛ چراکه توهین مشاور خلیفه نشانه شخصیت پایین و بی‌ا‌دبی وی بوده و چیزی از ارزش مادر امام زمان(عج) کم نمی‌کند.
وی تصریح کرد: یکی از دلایل پایین بودن تعداد کتاب‌های داستانی درباره ائمه اطهار(ع) از جمله امام زمان(عج) حساسیت‌های جامعه است که نویسنده را دست به عصا می‌کند.
