تحقق شهادت‌طلبی با رواج مفاهیم گفتمان اسلامی در صحنه اجتماعی
گروه جهاد و حماسه: در گستره اجتماعی دوران جنگ تحمیلی و به ویژه بعد از پیروزی انقلاب، مفاهیم اصلی گفتمان اسلامی به عنوان مفاهیم تصویرساز اصلی در صحنه اجتماعی خود را در نظامی معنادار تثبیت می‌کنند که این امر در شهادت‌طلبی جوانان آن دوره تاثیر بسیاری داشته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در گستره اجتماعی دوران جنگ تحمیلی و به ویژه بعد از پیروزی انقلاب، مفاهیم اصلی گفتمان اسلامی به عنوان مفاهیم تصویرساز اصلی در صحنه اجتماعی خود را در نظامی معنادار تثبیت می‌کنند. بر اساس همین، با تکیه بر در دسترس بودن و معتبر شدن گفتمان، وحدت معنایی میان عناصر ایجاد شده و شکل جدیدی از این مفاهیم، صورت‌بندی می‌شود که شهادت هم در زنجیره همین مفاهیم جای می‌گیرد.
با پیروزی انقلاب در ایران، تحولی گسترده در عرصه‌های گوناگون جامعه رخ داد که با دوران پیش از آن تفاوتی آشکار داشت. در طی حیات جمهوری اسلامی نیز جامعه مراحلی را پشت سر گذاشت که افزون بر داشتن اشتراک‌های فراوان، هر مرحله ویژگی‌های خاص خود را داشت.
با توجه به محوریت نظام سیاسی ولایت فقیه، برهه زمانی 1357 تا 1368، شاهد تثبیت موقعیت انقلاب اسلامی در قالب جمهوری اسلامی و گذر همراه با موفقیت، از تحمیل جنگ هشت ساله هستیم. از این رو می‌توان به دو گفتمان تثبیت و دفاع مقدس اشاره کرد.
دوره تثبیت گفتمان اسلامی
با پیروزی انقلاب ایران در 22 بهمن 1357، مرزبندی‌های جدید هویتی در نظام نوپای اسلامی در پهنه‌ای گسترده آغاز شد. نظام سیاسی جمهوری اسلامی با تکیه بر پشتیبانی مردمی، فضای سیاسی را به دست گرفت و خود را در میان گفتمان‌های رقیب تثبیت کرد.
پیش از انقلاب بعضی از طرفداران گرایشات چپ و بعضی از طرفداران غرب در چگونگی وضعیت نظام آینده، اهدافی غیر از اهداف امام (گفتمان اسلامی غالب) را مطرح می‌کردند، اما در گرماگرم مبارزه علیه شاه مجالی برای تجلی این اختلاف‌ها و بروز تفرقه در صفوف انقلاب پیش نیامد.
با این حال پس از فرار شاه در 26 دی 1357 به تدریج این اختلاف‌ها خود را نشان داد. پس از پیروزی انقلاب ده‌ها گروه با ایدئولوژی متفاوت شکل گرفت.
امام خمینی(ره) و شورای انقلاب با تشکیل کمیته و دیگر ارگان‌های انقلابی و فراهم کردن زمینه همه‌پرسی برای تعیین نظام و تدوین قانون اساسی توانستند کنترل اوضاع را به دست بگیرند.
تثبیت گفتمان اسلامی با رأی آوردن قانون اساسی اسلامی به صورت رسمی در نظام سیاسی جمهوری اسلامی شکل گرفت. میزان رأی دهندگان به قانون اساسی اسلامی گواهی بر مقبولیت قاطع گفتمان سیاسی غالب داشت.
صورت‌بندی گفتمان دفاع
در دوران جنگ تحمیلی همچنین شکلی جدید از هویت‌یابی در میان عنصرها و دال‌های شناور شکل گرفت که در صورت‌بندی مفهوم شهادت اهمیتی بسزا داشت. بر این اساس، انقلاب اسلامی ایران در تعمیق مبانی فکری فرهنگی و اعتقادی خود به میزان چشمگیری از جنگ عراق علیه ایران سود جست و هویت ملی را هم‌ردیف با هویت دینی تعریف کرد و با وجهه قدسی دادن به دفاع، گفتمان دفاعی را مشروع جلوه داد.
شهادت رابطه دوسویه انتخاب فردی و ارزش‌های اجتماعی است. برای درک چگونگی شکل‌گیری و بازتولید مفهوم شهادت در دوران دفاع مقدس باید به متن اجتماعی و گفتمان غالب شکل دهنده به آن یعنی گفتمان اسلامی توجه کرد.
آنچه جنگ تحمیلی را در مقابل ارتش عراق از دیگر جنگ‌ها متمایز می‌کند، حضور گسترده و داوطلبانه مردم ایران در صحنه‌های نبرد است. در دفاع از مرزهای هر کشور این فقط وظیفه ارتش و نیروهای مسلح آن کشور است که از کیان و خاک میهن دفاع کنند؛ اما در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آنچه بیشتر از هر موضوع دیگر نمود عینی داشت حضور اقشار مختلف مردم بود.
این نمود قبل از هر چیز در میزان شهدای جنگ تحمیلی که سال‌ها بعد از جنگ بنیاد شهید ارائه کرد، مشهود است. آمار شهدای دفاع مقدس 188هزار و 15 نفر است که از این تعداد 171 هزار و 235 نفر در جبهه‌های جنگ و 16 هزار و 780 نفر بر اثر حملات هوایی و توپخانه‌ای دشمن به شهرها و مناطق مسکونی به شهادت رسیدند.
بدون شک یکی از دلایل اصلی پیروزی ایران در جنگ هشت ساله گسترش روحیه شهادت و شهادت‌طلبی بود. دین کارکرد خوشبختی‌بخش نیز دارد، زیرا با برانگیختن احساس خوشبختی در مومنان و احساس اطمینان به حقانیت ضروری جهان اخلاقی که خودشان جزئی از آن هستند، با احساس ناکامی و بی‌ایمانی در آن‌ها مقابله می‌کند. دین با مقابله با احساس پوچی که در خصوص مرگ، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی تجربه می‌شود به تثبیت توازن اعتماد خصوصی و عمومی کمک می‌کند. در وسیع‌ترین سطح، دین به عنوان نهادی اجتماعی، به گرفتاری‌های وجودی انسان معنایی خاص می‌بخشد، زیرا فرد را به قلمرو فرافردی ارزش‌های متعالی وابسته می‌کند؛ همان ارزش‌هایی که در نهایت امر ریشه در جامعه دارند.
در ایدئولوژی اسلامی در دوران جنگ تحمیلی عناصری همچون حضور مذهب در همه امور فردی و اجتماعی، اصالت شرع، آخرت‌گرایی متاثر از نگاه این جهانی، آرمان‌گرایی، تکیه بر احساسات مذهبی، تقلید، ولایت فقیه، ضدیت با بیگانه و بازسازی سنت راه خود را گشودند و در پیوند با اوضاع اجتماعی دوره جنگ، به ویژه نیمه اول جنگ، نقش خود را به عنوان عناصر جمع‌گرایانه به خوبی ایفا کردند و زمینه شکل‌گیری وفاق اجتماعی را شکل دادند. البته این فرایند را باید بازتاب اوضاع اجتماعی، منطقه‌ای و بین‌المللی هم دانست.
در دایره این وفاق اجتماعی، مرگ در دل گفتمان اسلامی به نوعی با حیات جاودانه پیوند خورد و به عنوان یکی از ابزارهای راهبردی ایران در جنگ تحمیلی به مفهوم شهادت و زندگی دوباره معنا پیدا کرد.
