ساجدی: زبان قرآن شبکه‌ای از هفت پیوند است/ پورحسن: بین زبان قرآن و زبان دین خلط شده است
گروه اندیشه: جلسه نقد و بررسی کتاب «زبان قرآن با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر» برگزار شد و منتقدان معتقد بودند که در این اثر، به منابع اسلامی کم‌توجهی شده است.
به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، کتاب «زبان قرآن با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر»، با حضور ابوالفضل ساجدی، مولف کتاب و به همت مؤسسه خانه کتاب، در سرای اهل قلم مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در این نشست که عصر دیروز شنبه 13 تیر برگزار شد، عبدالله نصری و قاسم پورحسن از اساتید دانشگاه علامه طباطبایی حضور داشتند.
به چالش‌ها پاسخ داده‌ام
در ابتدای نشست، مولف کتاب گفت: کتاب «زبان قرآن با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر» در ذیل علوم قرآنی است که تلاش می‌کند به چالش‌های مختلقی که در این زمینه مطرح شده است پاسخ دهد و در مقام مقایسه گزاره‌های قرآن با سایر گزاره‌هاست و در بیان وجوه اشتراک و افتراق این دو دسته گزاره است، البته بیشتر تلاش می‌کند تا وجوه افتراق را روشن کند.
وی ادامه داد: زبان قرآن در کشور ما به دنبال بحث زبان دین مطرح شده است که خود این بحث در ذیل فلسفه دین بحث می‌شود و ناظر بر زبان گزاره‌های الهیاتی است.
نویسنده کتاب مورد بحث افزود: گزاره‌های دینی به گزاره‌های الهیاتی و غیر الهیاتی تقسیم می‌شوند. گزارهای الهیاتی در خصوص خداوند هستند و بقیه گزاره‌ها در خصوص تاریخ، مفاهیم و موضوعات دیگر دینی هستند و گزاره‌های دینی غیرالهیاتی را تشکیل می‌دهند.
بحث زبان قرآن در کشور ما سابقه داشته است
ساجدی با بیان اینکه در غرب ابتدا گزاره‌های الهیاتی مطرح بود، گفت: در گام بعدی این مباحث به گزارهای غیر الهیاتی نیز گسترش یافت. در کشور ما مطالبی مطرح می‌شود که سابقه در گذشته دارد، برای مثال در کشور ما بحث سخن گفتن خداوند با انسان مورد سوال بوده است و اینکه اساسا انسان چگونه می‌تواند سخنان خدا را درک کند.
وی افزود: زبان دین که امروزه مطرح می‌شود، مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای است که میان کلام، فلسفه و علوم قرآن مطرح می‌شود. رویکردهای مختلفی در خصوص زبان قرآن وجود دارد، مسائلی از جمله اینکه زبان قرآن معرفت‌بخش است یا تمثیلی است و یا اینکه احساس را ابراز می‌کند را در بر می‌گیرد.
ساجدی ادامه داد: کتاب دیگر من که در سال 84 منتشر شد، به زبان دین اختصاص داشت و فرق آن با اثر حاضر تکیه‌ای است که این کتاب بر اندیشمندان غربی کرده است. ما 4 مولفه برای زبان قرآنی در نظر گرفته‌ایم که عبارتند از معناداری، واقع‌نمایی و تالیفی‌بودن و شبکه‌ای.
زبان قرآن در متون الهیاتی و غیر الهیاتی
وی تصریح کرد: ما زبان قرآن را به الهیاتی و غیرالهیاتی تقسیم کرده‌ایم و در الهیات زبان مبتنی بر اشتراک معنوی، لفظی و تمثیل است. وقتی گفته می‌شود خداوند رزاق است، این گزاره حقیقی است یا نمادین؟ بزرگان ما روش کارکردگرایانه و معنوی را در پاسخ به این مسئله انتخاب کرده‌اند.
نویسنده کتاب «زبان قرآن با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر» گفت: در گزاره غیرالهیاتی رویکرهای نمادین، زبان هدایت، قوم و فطرت مطرح بوده است. کسانی که زبان قوم را تعبیر مناسبی دانسته‌اند معتقدند که چون زبان مختص قوم خاصی بوده است نمی‌تواند نسبت به همه زمان‌ها و مکان‌ها صادق باشد.
ساجدی تصریح کرد: در میان آیات قرآن می‌‍توان شبکه‌ای از پیوندها را یافت. زبان قرآن شبکه‌ای از هفت پیوند است که این پیوندها عبارتند از پیوند زبان انگیزشی و معرفتی، مادی، مجرد، درونی آیات، لایه‌ای آیات، توحیدی، غایی و بنیادی آیات.
جنبه درسی این کتاب جای کار دارد
در ادامه عبدالله نصری به بیان نظرات خود در خصوص این کتاب پرداخت و گفت: تلاش دکتر سجادی قابل تقدیر است. این کتاب جنبه درسی دارد و این نکته بسیار مهمی است. تالیف کتب درسی معضلات ویژه‌ای دارد. شاید دکتر سجادی کتب درسی فلسفه دین غربی را دیده باشند که خیلی قابل استفاده است، این اثر در کنار نقاط قوتی که دارد، جای کار دارد.
به پیشینه بحث در حوزه اسلامی کمتر توجه شده است
نصری افزود: پیشینه این بحث در تاریخ اسلام خیلی مهم است که باید بدان پرداخته شود و ضرورت دارد که ما ببینیم در میان تفاسیرمان از گذشته تا به حال چقدر از مفسران به این بحث‌ها عنایت کرده‌اند.
وی با بیان اینکه این مساله در غرب به صورت مستقل بحث شده است، گفت: بخشی از این بحث به معضلات غربی‌ها با کتاب مقدس‌شان باز می‌گردد. ما مشکلی مانند تثلیث با کتاب مقدسمان نداشته‌ایم. اما این بحث برای ما در مواجهه با غربی‌ها ایجاد شده است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: این مساله یکی از برکات مواجهه ما با اندیشه‌های غربی است. مواجهه ما با غرب بسیار با برکت بوده است و گاهی مسائلی مطرح شده است که ما بتوانیم میراث خودمان را بازخوانی کنیم.
حق مطلب در خصوص مباحث سنتی ادا نشده است
نصری با بیان اینکه بحث الفاظ در علم اصول بسیار مهم است، گفت: مباحث الفاظ قابل مقایسه با بحث‌های فلسفه تحلیلی و تطبیقی است، اما این کتاب از کنار این مباحث رد شده است و گاهی می‌‍بینیم حق مطلب در این زمینه ادا نشده است. این کتاب به کرات به متفکران غربی ارجاع داده و از متفکران اسلامی کمتر استفاده کرده است.
بین زبان قرآن و زبان دین خلط شده است
در ادامه بحث، پورحسن به بیان نقد‌های خود پرداخت و گفت: بین زبان دین و زبان قرآن خلط شده است و بخش زیادی از زبان دین را درباره زبان قرآن آورده‌اند. پرسش درباره معناداری زبان قرآن مطرح نیست و این پرسش درباره زبان دین مطرح است.
وی افزود: در عنوان کتاب صحبت از چالشی کلامی وجود دارد، اما در متن چالشی کلامی دیده نمی‌شود و چالش زبان شناختی مطرح شده است. مراد نویسنده از کلام چیست؟ آیا مراد از آن چالش‌های کلام غربی است که اینجا هم مطرح است؟
پورحسن تصریح کرد: در بحث این کتاب جای استفاده از معارف سنتی خودمان خالی است. جابری در نقد عقل عربی و میراث فرهنگی به نظام معرفتی، عرفانی کلامی مطرح کرد نظر جرجانی را می‌آورد و در اینجا کار چالش کلامی داریم با توجه به اینکه ایشان می‌داند گرفتاری‌مان چیست.
