ارجحیت نظارت بر اجرای سند دانشگاه اسلامی در مقایسه با وضع قوانین

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی مبشری، رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی و مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با بیان تعریفی از اسلامی‌ شدن دانشگاه‌ها، اظهار کرد: مقصود از اسلامی‌ شدن دانشگاه‌ها به نظر می‌رسد این باشد که حرکت‌های مختلف فکری، اعتقادی، فرهنگی و سیاسی که در جامعه مؤثر است بتواند میان اندیشمندان و متفکران رشد بالنده‌ای پیدا کند و با توجه به اینکه دانشگاه محل تبادل آراء است این مسیر در دانشگاه به نوعی نهادینه شود که مباحث فکری شامل اعتقادی، سیاسی یا فرهنگی به‌صورت علمی در جامعه بسط و گسترش پیدا کند.

وی افزود: با توجه به اینکه اسلام تأکید بسیاری بر کسب علم و دانایی دارد و اگر علم و دانایی در جامعه‌ای حاکم باشد آن جامعه بالنده خواهد بود، به نظر می‌رسد که این مهم یعنی حتی اسلامی‌سازی جامعه نیز برعهده دانشگاه‌ها باشد.

برای اجرای سند دانشگاه اسلامی فقط وضع قوانین مهم نیست

رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی ضمن تصریح این مطلب که طبیعتاً برای اجرایی شدن سند دانشگاه اسلامی فقط وضع قوانین مهم نیست، گفت: اجرای قوانین و نظارت بر اجرای آن‌ها مسائل مهمی است، اگر همه این موارد باشد کاملاً قابل اجراست. این گونه نیست که مطالبی آرمانی تدوین شده باشد، بلکه با توجه به واقعیت‌های جامعه باید به تنظیم این سند اهتمام داشته‌ باشند.

وی عنوان کرد: بنا بر این علاوه بر داشتن قانون و یک متن و سند مشخص، اینکه مدیری بر اجرای این قانون نظارت داشته باشد و آن را دنبال کند بسیار مهم است. چنانچه چنین فردی یا افرادی در سطح دانشگاه‌‌ها یا مراکز حساس تصمیم‌گیری وجود داشته باشند، قطعاً قابل اجراست، منتهی نه اینکه از ابتدا به‌صورت صد درصد به اجرا در بیاید، خواه ناخواه به مرور در طول زمان مشخصی می‌توان به این نتیجه دست یافت.

حجت‌الاسلام مبشری با اشاره به آخرین تاریخ بازنگری این سند، تصریح کرد: در سال 92 آخرین بازنگری انجام و یکسری متمم‌هایی به آن اضافه شد و در جلسه 735 و در تاریخ 25 تیرماه 92 آن را به تصویب رساندند و این سند به دانشگاه‌ها ابلاغ شده است؛ بنابراین چنین نیست که با فضای امروزی جامعه ما تغایر داشته باشد، بلکه همین سند به نظر می‌رسد که با توجه به واقعیت‌‌های جامعه فعلی تنظیم شده و طبیعتاً قابلیت اجرا خواهد داشت.

تحصیل در تمام شاخه‌های مختلف علم به منزله عبادت است

وی با اشاره به مهم‌ترین اقدامات شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها، گفت: با توجه به اصول اختصاصی که در مورد دانشگاه اسلامی گفته و اولویت‌هایی که در آنجا ذکر شده، به نظر می‌رسد مسئولان باید به‌دنبال اجرایی شدن این اولویت‌ها باشند؛ اولویت اول حاکم شدن بینش توحیدی بر تمام شئونات دانشگاه است و همچنین اینکه علم‌آموزی می‌تواند به‌عنوان یک عبادت در تقویت ایمان انسان مؤثر باشد.‌ این نگرش را باید در دانشگاه به‌وجود آورد که تمام شاخه‌های مختلف علم به منزله یک عبادت است و اگر این نگرش ایجاد شود، تمام مباحث علمی که در دانشگاه‌ بیان می‌شود یکی از شاخه‌های توحید برشمرده می‌شود.

رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی افزود: اولویت دوم این است که محیط علمی باید سرشار از معنویت و مکارم اخلاقی باشد تا افراد در درون این محیط بتوانند رشد کنند و تربیت صحیح یابند. در سایه این امر انسان می‌تواند به یک شخصیت و یا حیات معنوی مطلوبی دست پیدا کند. طبیعتاً دانشگاه اسلامی در این دو بحث تعهد و مسئولیت دارد و باید نسبت به رشد و تعالی افراد جامعه و به‌ویژه قشر جوان برنامه‌ریزی‌‌هایی را داشته باشد تا با فعالیت‌های مختلفی که صورت می‌گیرد این مهم را به انجام برساند.

وی گفت: اصول اختصاصی دانشگاه اسلامی که بیان شده در حقیقت اولویت‌هایی است که مورد تأکید است؛ بحث حاکم شدن بینش توحیدی بر تمام شئون دانشگاه و همچنین ورود یک فضای معنوی و گسترش مکارم اخلاق بین دانشگاهیان، اولویت‌های بسیار مهم در تحقق دانشگاه اسلامی است.

حجت‌الاسلام مبشری در پاسخ به این سؤال که چه پیوندی بین اسلامی شدن دانشگاه‌ها و تحقق علوم انسانی ـ اسلامی وجود دارد، اظهار کرد: با توجه به اینکه بسیاری از رشته‌های علوم انسانی ما برگرفته شده از کتبی است که در غرب تدوین شده، این کتاب‌ها بدون توجه به مبانی اعتقادی و فکری ما ترجمه شده و در اختیار دانشجویان و اساتید قرار گرفته و آن‌ها هم بر همین اساسی که نوشته شده، یعنی با توجه به فرهنگ غربی و باورهای دینی غربی تدریس می‌شود. ما فرهنگ مجزایی داریم و در حقیقت یک تمدن مستقل داریم که برخاسته از دین و مکتب ماست. تفاوت‌های بسیار زیاد و بنیادین بین مکتب اسلام و سایر ادیانی که امروز طرفدارانی را دارند وجود دارد.

وی ادامه داد: ضرورت دارد در دانشگاه اسلامی، علوم انسانی بر اساس معیارهای دینی تدوین شوند؛ به‌طور مثال در بحث روانشناسی یا حتی در جامعه‌شناسی بعضی از مسائلی که وجود دارد با مبانی دینی به هیچ وجه سازگار نیست. به‌طور مثال در بحث علوم اجتماعی آن چیزی که در رشته‌های علوم اجتماعی بیان می‌شود این است که عوامل مؤثر بر شخصیت انسان، جامعه و خانواده است و برای خود فرد نقش بسیار ناچیزی را قائل هستند.

حجت‌الاسلام مبشری افزود: اما در نگرش دینی عوامل مؤثر بر تکامل شخصیت انسان، ابتدا خود فرد، بعد خانواده و بعد جامعه است. این گونه نیست که انسان یک ظرف خالی باشد که در محیط جامعه تکمیل و پر می‌شود؛ بلکه انسانی می‌تواند برخلاف رویه کلی جامعه یک حرکت توحیدی داشته باشد که مثال قرآنی آن هم اصحاب کهف است، افرادی که در یک محیط بسیار آلوده و همراه با شرک رشد کردند، اما انسان‌های موحدی بودند یعنی برخلاف جامعه حرکت کردند، این در حقیقت متضاد و در تناقض است با چیزی که در علوم اجتماعی غربی بیان می‌شود که معتقد هستند ظرف وجودی انسان را جامعه شکل می‌دهد. این حقیقت قرآنی خلاف آن را ثابت می‌کند؛ بنا بر این اینها چون مبانی هستند که می‌توانند تأثیر زیادی در نگرش‌ها و خط سیرهای بعدی تفکر علوم اجتماعی یا علوم روانشناسی ایجاد کنند، از این جهت ضرورت دارد که با مبانی دینی آنها را بازنگری و بر اساس آن مبانی کتب را تدوین کنیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به نقش اساتید دانشگاه‌ها در اسلامی‌سازی، عنوان کرد: همان طور که در سند هم آمده است، به‌عنوان سیاست‌های راهبردی اسلامی شدن دانشگاه‌ها، اولین نقش به استاد داده شده. استاد در حقیقت باید فضا را برای بحث و گفت‌وگوی آزاد همراه با ادب و احترام همچنین فعالیت‌ و تحرک و ارتقای اندیشه دینی باز بگذارد، به‌ویژه اساتیدی که در مباحث دینی ورود پیدا می‌کنند می‌توانند با نظارت و ارزیابی مستمری که از مباحثی که در کلاس مطرح می‌شود دارند جهت خاصی را برای تدریس و بحث خود در نظر بگیرند.

وی گفت: ارتقای سطح دانش و معرفت دینی و همچنین معرفت سیاسی و اجتماعی استادان باید متناسب با رشته‌های تخصصی‌شان و علایق آن‌ها انجام شود تا استادان هم بتوانند به‌طور صحیح ایفای نقش کنند. در کل به نظر می‌رسد استادان شایسته، استادانی هستند که از جهت علم، ‌ایمان و تقوا، تعهد و آگاهی و پایبندی به مبانی و آرمان‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی در حقیقت باید سرآمد از دیگران باشند.

در استفاده از روش‌های کارآمد ترویج فرهنگ دین موفق عمل نکرده‌ایم

رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی عنوان کرد: در نظام برنامه‌ریزی فرهنگی که در سند چشم‌انداز آمده است، 11 مورد ذکر شده که اولین آن‌ها احیاء، حفظ و ترویج فرهنگ اصیل اسلامی در محیط‌های علمی با استفاده از روش‌های کارآمد است، اینها و موارد دیگر را باید متولیان فرهنگی در دانشگاه‌ها با دقت پیگیر شوند. متأسفانه ما امروز شاهد این هستیم که جوانان ما در محیط های دانشگاهی افتخارشان به مدهای غربی است، چه در بحث پوشش و چه در بحث گفتمان و تکلم‌شان، این نشان‌دهنده آن است که ما در این بحث موفق نبوده‌ایم که بتوانیم در محیط‌های علمی خودمان از روش‌های کارآمدی برای حفظ و ترویج فرهنگ اصیل دینی استفاده کنیم.

استفاده از چهره‌های متدین و جذاب برای تبیین مبانی دینی

حجت‌الاسلام مبشری اظهار کرد:‌ از طرف دیگر برنامه‌ریزی‌های فرهنگی ما باید با برنامه‌ریز‌ی‌های درسی و آموزشی ما توأم باشد، یعنی مباحث درسی و فرهنگی جدا از هم نباشد که در دو جهت مخالف بخواهد حرکتی به انجام برسد. استفاده از چهره‌های متدین و جذاب برای تبیین مبانی دینی و ارزش‌های اسلامی یکی از مسائلی است که باید در آن دقت بیشتری شود، هر فردی نمی‌تواند بیاید و مبانی دینی را بیان کند؛ چه بسا بنده با لباس روحانیت ولی با برخورد بسیار نامناسب افراد را دین‌‌زده کنم؛ لذا در سند گفته شده که باید حتماً افرادی که جذابیت لازم را دارند و چهره‌های متینی هستند به تبیین ارزش‌های اسلامی بپردازند؛ بنابراین باید به این موارد هم توجه خاصی شود.