امکان و ضرورت ارائه تفسیر نو از آیات‌الاحکام در هر دوران

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در تعریف آیات‌الاحکام و انواع آن گفت: آیات‌الاحکام شامل آیاتی از قرآن می‌شوند که حکم فقهی از آن استخراج شده باشد. ضمن اینکه فقه دارای شاخه‌های مختلفی می‌شود و هر کدام از آن شاخه‌ها به زیرمجموعه‌هایی تقسیم می‌شوند. آیات‌الاحکام به تنهایی تقسیم‌بندی مشخصی ندارند، اما با توجه اینکه احکام فقهی از آنها استخراج می‌شود، می‌توان تقسیم‌بندی بر این اساس از آیات ارائه داد.
وی با بیان اینکه تفسیرهای ترتیبی و موضوعی از آیات‌الاحکام صورت می‌گیرد، افزود: در تفسیر ترتیبی، تمام آیات قرآن یک به یک تفسیر می‌شوند مانند کاری که «ابوعبداللّه محمدبن احمد انصاری قرطبی» در کتاب تفسیر خود انجام داده است. او یک دوره تفسیر کامل از قرآن در چندین جلد ارائه داده و همه آیات قرآن را تفسیر کرده و محور کار خود را آیات‌الاحکام قرار داده است که این به نوعی تفسیر فقهی محسوب می‌شود.
رستم‌نژاد بیان کرد: تفسیر موضوعی، نوع دیگری از تفسیر از آیات‌الاحکام است که بر اساس آن، آیات راجع به موضوعات مختلف مانند نماز، روزه، خمس و... که به صورت پراکنده در قرآن وجود دارند، به صورت یکجا جمع‌آوری می‌شوند مانند تفسیر زبده‌البیان که توسط مقدس اردبیلی تهیه شده است.
این مدرس علوم قرآنی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان تفاسیر جدیدی از آیات‌الاحکام در دوره‌های مختلف زمانی ارائه داد، گفت: از آیات‌الاحکام هم در تفسیر موضوعی و هم در تفسیر ترتیبی می‌توان تفاسیر و نگاه جدید و نو در دوره‌های مختلف زمانی ارائه داد، زیرا همه آیات قرآن دارای زوایای پنهانی هستند که به همه آنها در گذشته اشراف پیدا نشده بود و اکنون با پیشرفت علوم می‌توان به کنه آنها پی برد.
وی در ادامه افزود: یکی از دلایل اختلاف نظر در تعداد آیات‌الاحکام به این نکته بازمی‌گردد که قدما در گذشته نتوانستند از بعضی آیات احکام فقهی را استخراج کنند، اما امروز با پیشرفت در علم تفسیر می‌توان به نکات جدیدی دست یافت. به طوری که هرچه نگاه تازه‌تری نسبت به آیات داشته باشیم، دارای میدان دید گسترده‌تری به آیات‌الاحکام می‌شویم.
رستم‌نژاد با تاکید بر لزوم ارائه تفاسیر تازه از آیات‌الاحکام گفت: تفسیر روز به روز از آیات ضروری است، زیرا از این طریق معانی آشکار شده آیات‌الاحکام به همراه دیگر آیات به قواعدی که علما از قرآن استخراج می‌کنند، کمک می‌کند.

نسبت آیات‌الاحکام با روایات اهل بیت(ع) در استخراج احکام فقهی
وی با اشاره به اینکه آیات‌الاحکام را نمی‌توان بدون روایت معصومین درنظر گرفت، افزود: از آیات‌الاحکام مباحث فقهی و فتوا استخراج می‌شود، به همین علت آیات قرآن با روایات همراه می‌شود زیرا روایت معصوم دربرگیرنده مسائل فقهی است.
رستم‌نژاد درباره تعداد آیات‌الاحکام که درباره آن نظرات متفاوتی بیان شده است، گفت: آیاتی که به صورت صریح و مستقیم به احکام و فقه پرداخته باشند در حدود 500 آیه است ضمن اینکه بعضی معتقدند تمام آیات قرآن شامل آیات‌الاحکام می‌شوند.

تمام آیات قرآن، آیات‌الاحکام نیستند
وی اضافه کرد: فقه و آیات‌الاحکام، احکام خمسه را شامل واجب، حرام، مستحب، مکروه، مباح به همراه احکام صحت و فساد اعمال دربرمی‌گیرد و به معارف و قصه پیامبران و موضوعاتی مانند بهشت و جهنم نمی‌پردازد بلکه فقط احکام را شامل می‌شود. به همین علت نمی‌توان تمام آیات قرآن را آیات‌الاحکام قلمداد کرد.
این دانش‌آموخته علوم قرآنی تصریح کرد: شاید بتوان حتی از بسم‌الله الرحمن الرحیم حکمی مبنی بر اینکه ابتدای هر کار با نام خدا آغاز شود را  استخراج نمود و آن را جزء آیات‌الاحکام دانست یا از هر قصه‌ پیامبران حکمی را خارج کرد. اما حدود 500 آیه‌ای که به نام آیات‌الاحکام از آنها نام برده می‌شود به طور مستقیم به احکام و فقه پرداخته‌اند.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر با توجه به یافته‌های زیادی که در علم احکام صورت گرفته می‌توان آیاتی را که علما در گذشته نتوانستند از آنها احکامی را به صورت مستقیم خارج کنند، با استخراج حکم فقهی در زمره آیات‌الاحکام قرار داد.
رستم‌نژاد در پایان اظهار کرد: مراجع از چهار منبع شامل کتاب، سنت، عقل و اجماع برای صدور احکام استفاده می‌کنند. معتقدیم اهل بیت اشراف کامل به قرآن داشتند پس روایت معصوم هم از قرآن نشات گرفته است. بنابراین اگر مراجع در صدور احکام، مستقیم به احادیث مراجعه می‌کنند در واقع از قرآن بهره گرفته‌اند، زیرا اهل بیت مترجمان وحی هستند و قرآن را بیان می‌کنند.