اقدامات سازمان سمت در زمینه علوم انسانی اسلامی چه بوده است؟/ آسیب‌شناسی رویکرد اسلامی‌سازی
گروه دانشگاه: رئیس سازمان سمت ضمن اشاره به آسیب‌های اسلامی‌سازی علوم انسانی، به بیان اقدامات سازمان سمت در این زمینه پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، موضوع بومی‌سازی علوم انسانی و به تعبیر دیگر اسلامی‌سازی علوم انسانی از مباحث مورد تأکید مقام معظم رهبری است. اما فرآیند و روند این امر و تحقق و یا عدم تحقق آن همواره محل بحث و گفت‌وگو بوده است. یکی از شاخصه‌های این امر، مسئله تولید محتوای لازم برای آن است. از این رو جهت گفت‌وگو با حجت‌الاسلام احمد احمدی، رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نزد ایشان به‌عنوان یکی از متولیان این امر رفتیم. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است:
ایکنا: اسلامی‌سازی علوم انسانی به چه میزان در کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفته است؟ از سال 64 و حدود 30 سال است که کار تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها شروع شده، آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کار «سمت» تدوین کتب علوم انسانی است. سمت یعنی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی برای دانشگاه‌ها و کارش در واقع در این زمینه خیلی روشن و خوب است. البته خوب است این را دیگران بگویند. ما همیشه هم خوبی‌های کارمان را می‌بینیم و هم نقص‌هایش را. اگر قرار باشد یک صفحه طولانی جلویم بگذارم و خوبی‌های سمت را بنویسم، نقص‌ها را هم می‌نویسم؛ چون می‌دانم ما کجا کوتاهی کرده‌ایم. کوتاهی کرده‌ایم به این معنا که در واقع کوتاهی شده است نه اینکه ما خواسته باشیم.
در فقه یک قصور داریم و یک تقصیر. می‌گویند اگر کسی تقصیر کند یعنی کوتاهی کرده است، می‌توانسته تلاش کند و نکرده است به این تقصیر می‌گویند؛ اما یک قصور هم داریم، قصور یعنی کوتاهی شده اما طرف تقصیر نداشته است. مثلاً می‌گویند اگر کسی در یادگیری احکام تقصیر کند، اگر نمازش را بد خوانده باشد باید قضا کند اما اگر قصور شود یعنی دستش نمی‌رسیده که بپرسد، جاهل قاصر است نه جاهل مقصر. جاهل مقصر باید آنچه را که از دستش رفته قضا کند اما جاهل قاصر در آن حد نیست. ما خودمان می‌دانیم که در اینجا نقص‌هایی داریم اما آن نقص‌ها مال قصور است نه تقصیر، هر چه از دستمان بر آمده تلاش کردیم. اگر بخواهم بگویم سمت چه کار کرده به قول آقای حداد عادل اشاره می‌کنم، ایشان می‌گفت اگر سمت را برداریم بگوییم اگر سمت نمی‌بود چه می‌شد؟
هزار و نهصد و اندی عنوان کتاب/ رونمایی از دو هزارمین عنوان کتاب تا پایان سال
چند هفته پیش که دوستان همکار ما در «سمت» به افغانستان رفته بودند، دو نفر از استادهای افغانستانی گفته بودند اگر این سمت نباشد ما نمی‌توانیم کار کنیم. این مال افغانستان است، در داخل هم تقریباً هزار و نهصد و اندی عنوان کتاب داریم. انشاءالله تا پایان سال دو هزارمین عنوان را رونمایی می‌کنیم. دو هزار عنوان می‌دانید یعنی چه؟ دو هزار عنوان کتابی که بعضی‌هایشان تا سی و چند بار چاپ شده‌اند و بعضی‌هایشان کمتر. تابحال حدود 38 میلیون نسخه را با تحمل دشواری‌ها به دست دانشجویان داده‌ایم. 38 میلیون نسخه را اگر بر تعداد خانوارهای ایرانی که حدود 17 میلیون خانوار است تقسیم کنید، تقریباً دو و نیم نسخه کتاب سمت در داخل خانه ایرانیان هست.
«سمت» یک میراث ملی و میراث کشوری است
روزی که ما «سمت» را دائر کردیم، در دانشگاه‌ها جزوه‌های استادها را می‌دادند و برایشان تکثیر می‌کردند. می‌دانید که جزوه‌ها از دست می‌رود. خودم تعدادی از جزوه‌های دوره دانشجویی را دارم اصلاً دوست ندارم به آن‌ها نگاه کنم چون رنگ و رو رفته شده‌اند، ولی همه اینها به یک کتابی مثل همین‌ها که می‌بینید، تبدیل شده است؛ کتاب ویرایش شده و تر و تمیز. همه سعی‌مان این است که کتاب خوب دست دانشجو بدهیم، اگر کاغذش هم گران است تهیه کرده‌ایم. کتاب‌ها ویرایش دقیق می‌شوند، ویرایشی که سمت دارد هیچ جای دیگر ندارد. گاهی حتی خود من که دیگر استاد فن چاپ، ویرایش و نگارش هستم کتاب‌ها را بررسی می‌کنم. ویراستارهای ما کتاب‌ها را بررسی دقیق می‌کنند. در مورد کتاب‌های دیگر هم همینطور است، مؤلف می‌آید و از این ویرایشی که در اینجا صورت گرفته است تشکر می‌کند. بهرحال یک تشکیلاتی در این رابطه است. در حال حاضر در کشور و در جاهای دیگر هم تا آنجایی که من اطلاع دارم یک چنین مرکزی نیست. «سمت» یک میراث ملی و میراث کشوری است. به همین دلیل بنده با اینکه در سنین بالا هستم اما حیفم می‌آید که اینجا آسیبی ببیند، می‌آیم و از صبح تا عصر می‌نشینم و کارهای مربوطه را انجام می‌دهم.
اگر سمت را بردارید واقعاً ضربه مهم و بزرگی به فرهنگ این کشور زده‌اید؛ حتی به کشورهای خارج هم ضربه زده‌اید. ما حدود 20 کتاب در روسیه و به زبان روسی ترجمه و منتشر کرده‌ایم. یک نکته‌هایی است که شاید مربوط به شخص من باشد.
ما درسی داریم به نام بررسی ترجمه‌های قرآن کریم که به زبان خارجی صورت گرفته است؛ انگلیسی، روسی و .... استادی آمده و چندین ترجمه قرآن کریم را به زبان روسی بررسی کرده و متنی برای دانشجویان تهیه کرده است. این را قرار بود سمت چاپ کند. به او گفتم این را چگونه تهیه کردی، گفت: همینطور از اول قرآن، چهار ترجمه قرآن را با هم مقایسه کرده‌ام. گفتم: این چه فایده‌ای دارد؟ بله قرآن است، مگر قرآن بی‌فایده است اما برای دانشجو، شما باید چیزی فراخور توان و استعداد او تهیه کنید. آن استاد این کتاب را برای دانشجویان ترجمه و تألیف کرده بود. خودم یک روز تمام، شاید 10 ساعت یا بیشتر نشستم و برای آن کتاب، موضوع انتخاب کردم. مسئله توحید، اخلاق در قرآن کریم که بیشتر مسائل قرآن، اخلاق است و ... را گنجاندم. کجاها حذف شود و کجاها بیاید. ترجمه‌ها از آیه چند تا کجا انتخاب شود. ایشان به این برداشت‌ها توجه می‌کرد. این کارهایی است که اگر مرکز دیگری آن را انجام بدهد نمی‌تواند گزینش درستی داشته باشد، بهرحال سمت یک چنین کارهایی انجام داده و امیدوارم که مفید بوده باشد.
10 تا 15 کتاب خارجی در دست ترجمه
ایکنا: در مورد اخذ منابع از دانشگاه‌های خارجی چه کارهایی شده است؟
در مورد ترجمه به زبان خارجی ما در حال حاضر 10 الی 15 کتاب در دست ترجمه داریم. 3 اثر از «سمت» در چین ترجمه و چاپ شده است. انشاءالله برای ارتباط با دانشگاه‌هایشان به چین هم خواهیم رفت. برای دانشگاه‌های عراق حدود 40، 50 کتاب ترجمه شده است. بهرحال شجره طیبه‌ای است و به نظر من کار مهمی انجام شده است. کتاب‌های سمت با همین کیفیت به لحاظ قیمت در بازار، بعضی وقت‌ها نصف قیمت بازار است، بعضی وقت‌ها هم مثلاً سه پنجم قیمت بازار است؛ این برای دانشجو خیلی مهم است، دانشجویی که هزار تومان هم برایش قابل توجه است ما خودمان هم دانشجو بوده‌ایم.
ایکنا: اگر بخواهید مصادیق شاخصی از علوم انسانی ـ اسلامی که سازمان سمت به آن رسیده است را بیان کنید به چه چیزهایی اشاره می‌کنید؟
این یک مسئله بسیار مهم و حساس است. بعضی‌ها فکر می‌کنند که اگر در جامعه ما مشکل فرهنگی است مربوط به آثار غربی است و ما کاری نکرده‌ایم؛ حتی کسانی که اصلاً موقعیت دانشگاهی ندارند می‌آیند و همایش علوم انسانی می‌گذارند؛ اینها به یک معنا کارهای کودکانه و از سر نادانی است. علوم انسانی، علوم دشواری است. افرادی مثل علامه طباطبایی، شهید مطهری و امام(ره) در این زمینه کار کرده‌اند. نباید آن را ساده تلقی کنیم و بگوییم که هر کسی می‌تواند راجع به علوم انسانی اظهار نظر کند. در ریاضیات هر کس آگاهی داشته باشد می‌تواند نظر دهد، حتی پزشکی، معماری و شهرسازی و امثال اینها خط مشی روشنی دارند؛ اما علوم انسانی بسیار دشوار است. از جمله کارهایی که به‌خوبی انجام دادیم همین علوم قرآنی است.
در این حدود هزار و 900 کتابی که تابحال توسط این سازمان منتشر شده، هیچ کدامشان نیست که بشود گفت این خلاف اسلام است. یک وقت، یک چیزی مربوط به اسلام است که ممکن است منحرف عرضه شود و از خارج گرفته شود؛ یک وقت هم اصلاً به اسلام مربوط نیست مثلاً ورزش، تربیت بدنی و انواع ورزش‌ها را داریم که برایشان پول هم خرج می‌کنیم؛ فوتبال، مشت‌زنی و بوکس‌بازی، کشتی، بدمینتون و انواع اینها که غیر از کشتی غالباً از غرب آمده، آن‌ها هم درباره‌اش اختراعش کرده‌اند. مثلاً فوتبال که مال ما نبود، هر روز هم چیز جدیدی درباره‌شان اختراع می‌کنند. یا ورزش‌های ساحلی هم راه انداخته‌اند. اینها از غرب آمده و باید کتاب آن‌ها هم تهیه شود، چون علوم انسانی است، باید کتابش نوشته شود، البته خیلی چیزهایش را ما نمی‌نویسیم. یا به‌طور مثال غذا و خوراکی که باید یک ورزشکار تناول کند، این یک فنی است، آیا این خلاف اسلام یا نه؟ نه! وقتی شما اصل آن را پذیرفتید فرعش را هم باید بپذیرید. اینجور چیزها، یا قسمت‌های مربوط به هنر، عکاسی، و ده‌ها و شاید نزدیک صدها کتاب راجع به هنر نوشته‌ایم، اینکه فن عکاسی چگونه است را نداشتیم، ما که عکاسی نداشتیم، عکس و تصویر و اینها از فرنگ آمده، فن به کار بردن آن را هم همان‌ها می‌نویسند یا ما می‌نویسیم. این هیچ اسلامی نیست، ضد اسلام هم نیست.
باید بگوییم که چه چیزی خلاف اسلام است؟ آیا ما خلاف اسلام آورده‌ایم یا نه؟ مثلاً کدام یکی از مراجع ما راجع به عکاسی چیزی نوشته‌اند که حرام است یا حلال است؟ خیلی جاهایش را ما هم مقید هستیم که حرام هست. در مغرب زمین تصویرهای برهنه را حرام نمی‌دانند، ولی ما که حرام می‌دانیم این کار را نمی‌کنیم اما غیر از تصویرهای برهنه، اینها چطوری است؟ ده‌ها نمونه از اینها داریم که از غرب می‌آیند. اینها ضد اسلام است یا نه؟
ایکنا: آسیب‌های اسلامی‌سازی علوم انسانی را در چه چیزهایی می‌دانید؟
دقت کنید مسائل اجتماعی ذو ابعاد است، روی یک چیزی دست بگذاری می‌بینی صدها بُعد دارد. بعضی افراد نمی‌دانند که اشکال کجاست؟ فوری سراغ علوم انسانی می‌روند و می‌گویند این علوم انسانی است که در دانشگاه‌ها درست عرضه نشده است، کتاب خوب برایش نوشته نشده است. کتاب خوب هم شما بنویسید که نوشته شده بالاخره اگر استاد اعتقاد نداشته باشد، فایده کافی را نخواهد داشت. مسائل مختلف سیاسی و اعتقادی تأثیر دارد، استاد، دانشجو، انواع و اقسام رسانه‌ها، ماهواره‌ها، تصویرها، تبلیغات و همه اینها تأثیر دارد. مگر همه‌اش با علوم انسانی است؟ کتاب‌های قرآنی که ما در باب قرآن نوشتیم همین‌ها را دانشجویان می‌خوانند اما مسلمان نمی‌شوند چرا؟ برای اینکه چیزهای دیگری هم هست. 2 هزار ماهواره فقط برنامه‌های ضد اخلاقی، ضد انقلابی و ضد همه چیز عرضه می‌کنند؛ آن هم با این دنیایی که واقعاً می‌گویند دهکده جهانی الان در یک موبایل خلاصه می‌شود. باید همه اینها را نگاه کنیم.
علوم انسانی به خصوص آن مقدار که سمت با آن مرتبط بوده به نظر من هیچ اشکالی ندارد؛ ضد اسلام نیست چون بعضی‌هایش اصلاً به اسلام مربوط نیست یعنی اسلام درباره‌اش نظر نداده است؛ مثل خراطی قدیم، خراطی که حرام و حلال ندارد. این حرفی است که باید جوانب آن را درست بررسی کنیم، اگر کسی بگوید سمت کاری نکرده بله من قبول دارم، گفتم تقصیر نکردیم قصور است مثل جاهل قاصر که می‌گویند. ما اینقدر از دستمان برآمده است حال اگر کسی معتقد است که بهتر از این می‌تواند انجام بدهد بیاید و ما همه این سمت را تقدیمش می‌کنیم تا او بهتر انجام دهد.
لیلا شرف
