احکام معامله مشروط در اقتصاد اسلامی

حجت‌السلام والمسلمین هادی مزینانی، معاون ضوابط  شرعی سازمان عقیدتی سیاسی ناجا، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بیان احکام معامله مشروط در اقتصاد اسلامی و دین مبین اسلام پرداخت و اظهار کرد: با عنایت به اینکه در اسلام عزیز، نهی شدیدی نسبت به ربا وجود دارد، لذا ضرورت دارد تا نسبت به اصول و بعضا جزئیات مسائل هم آشنایی کامل پیدا کنیم تا خدای نکرده در زندگی دچار حرام نشویم.

تعریف شرط ضمن عقد

وی ادامه داد: یکی از نکات کلیدی که در معاملات و خرید و فروش‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد مسئله شرط ضمن عقد یا معامله مشروط و احکام شرعی آنست. اگر شرط ضمن عقدی بیان شود و طرفین معامله یعنی خریدار و فروشنده بر آن شرط توافق کرده و آن را بپذیرند، از نظر شرعی عمل به آن شرط بر هردو طرف واجب می‌شود.

مزینانی اظهار کرد: در تعریف شرط ضمن عقد بیان شده که عبارت است از الزام و التزام به چیزی در ضمن عقد و یا ربطی که بین عقد و تعهدی که در پی آن می‌آید. حال آنکه این شرط کاملا جدا از اصل عقد بوده و در واقع عقد ایجاد شده به عنوان ظرفی برای وقوع شرط است.

لزوم توانایی وفای به عهد در شرط ضمن عقد

وی در ادامه به بیان شرایط ایجاد معامله پرداخت و اظهار کرد: این عقد باید دارای شرایطی باشد از جمله اینکه  کسی‌که شرط را می‌پذیرد، قدرت و توان وفای به آن را داشته باشد و در مقام عمل، برای وی با توجه به مقتضیاتی که وجود دارد، غیرممکن نباشد. همچنین انجام آن از نظر شرعی جایز باشد و مبتنی بر فعل حرام نباشد.

مزینانی تأکید کرد: باید شرطی که ضمن عقد قرار می‌گیرد، غرض و فایده عقلایی داشته و اصطلاحا معقول باشد. همچنین لازم است که این شرط مخالفت با کتاب و سنت الهی نداشته باشد از باب اینکه مقدمه حرام یا ترک واجب هم نباشد.

معامله مشروط نباید مستلزم امر محال باشد

وی اظهار کرد: همچنین لازم است که این شرط مجهول نباشد و برای کسی که آن را می‌پذیرد ابهام نداشته باشد و شرط دیگر این است که مستلزم امر محال نباشد؛ مثل اینکه به شرطی بفروشد که خریدار آن را به فروشنده ولو با قیمتی توافقی بفروشد، چون مستلزم دور است و دور هم موجب بطلان می‌شود.

مزینانی ادامه داد: حتما باید شرط در ضمن عقد ذکر شده باشد نه اینکه بعد از وقوع عقد بیان شده و الزام به آن خواسته شود. همچنین اینکه شرط مُنٓجَّز باشد یعنی خودِ شرط مشروط به شرط دیگری نباشد مثل اینکه بگوید این را به تو می‌فروشم به شرط اینکه تو فلان کار را برای من انجام دهی و ... .