یادداشت/
قرآن، نظام‌سازی و رسالت حوزه‌های علمیه
گروه حوزه های علمیه: «این همه تفسیر درباره قرآن نوشته شده است اما مع الوصف جای بحث در قرآن وجود دارد و به نقطه پایان نرسیده و مفسران در هر دوره ای نکته ای می یابند که دیگران دست نیافته اند زیرا قرآن فعل خدای نامتناهی است و فعل زمانی نامتناهی است که با ذات نامتناهی مرتبط باشد»؛ عبارات فوق، سخنان آیت‌الله‌العظمی سبحانی است که اخیرا در همایش یاسین در آینه معرفت ایراد فرمودند؛ سخنانی که رسالت حوزه را در ارایه تفاسیری متناسب با نیازهای روز دوچندان می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)
از علامه طباطبایی(ره) منقول است که ایشان فرموده بود باید هر دو سال یک
تفسیر قرآن در حوزه نوشته شود؛ قطعا بیان چنین تعبیری از فردی که بخش اعظمی
از عمر علمی خود را صرف تفسیر گرانقدر المیزان کرده است به معنای
تکرارنویسی و واگویی حرفهای گذشتگان نیست.
از دوره های نخستین تفسیرنویسی در اسلام و بروز و ظهور چهره های فحولی در عالم اهل سنت و شیعه، تفاسیری با رویکردهای گوناگون نوشته شده است که عمدتا با گرایش روایی و حدیثی بوده است و کمتر گرایشات اجتهادی در میان تفاسیر قدیمی دیده می شود و البته اقتضاء آن زمان ها چنین بود و رفتار کردن بر این سیره نیز عاری از انتقاد است. اما دوره معاصر دوره ای نیست که بتوان جامعه علمی را با تفاسیری از آن دست اقناع کرد؛ دیگر نوشتن تفاسیری به سبک گذشته رافع نیازهای کنونی علمی نیست زیرا از اقتضائات دوره کنونی آن است که مردم به دنبال استنطاق از قرآن برای پاسخ یابی به نیازهای روز خویش هستند و از مفسران می خواهند تا مطالبی را از قرآن بیابند که قدرت نظام سازی در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... را داشته باشد و بتواند با نظام سازی‌های روز دنیا مقابله کند شبیه آنچه که مرحوم شهید آیت الله صدر چراغ آن را روشن کرد.
روند تفسیرنگاری انتظارات را برآورده نمی‌کند
در گام نخست ورود به چنین گرایشات تفسیری کارهایی در عالم اسلام از جمله در الازهر مصر و با نوشتن تفاسیری مانند الظلال فی تفسیر القرآن و المنار و ... آغازیدن کرد و در میان عالمان شیعه نیز با نوشتن تفاسیری مانند المیزان و تک نگاری های تفسیری همچنین نمونه، نور و ... جرقه آن زده شد اما آن طور که باید روند مورد انتظار طی نشده است.
اگر به تعبیر خود بزرگان حوزه های شیعه بازگردیم بعد از تفسیر نمونه و تسنیم که کاری از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی(ره) است و البته با اقتضائات دهه های ابتدایی نظام جمهوری اسلامی هماهنگ و رافع برخی از مشکلات عرصه های فکری، عقیدتی و حتی اجتماعی و سیاسی است کاری شاخص در این زمینه را یا شاهد نیستیم و یا اگر هست چیزی نبوده که حوزه علمیه بخواهد آن را در منصه ظهور و وارد بازار اطلاع رسانی کند زیرا اقتضاء امروز ایران و علاقه مندان به تفکر اسلامی و دینی و اداره جامع بشری براین اساس استوار است که ما فراتر از نیازهای اعتقادی و کلامی خویش و فراتر از مباحث علوم قرآنی گفته شده در طول سالیان متمادی نیازمند تفسیری از قرآن هستیم تا بتواند مبین فقه حکومتی و بنیانی نظام ساز برای این مسئله همچنین برای اسلامی سازی علوم انسانی در درجه نخست و حتی در صورت امکان، اسلامی سازی در سایر علوم باشد.
تناقض در نظام‌سازی‌های اداره جامعه با مفاهیم نهادینه دینی
مادامی که ما فرزندان خویش را در مدارس و البته تا مقطع دبیرستان با مفاهیم دینی و قرآنی بار آوریم و تربیت کنیم که البته کاری بایسته و شایسته و جزء رسالت نظام اسلامی است ولی نظام های مالی و بانکی و پولی ما، نظام درسی دانشگاه های ما و نظام روابط اجتماعی و تعامل بین المللی مبتنی بر نظام سازی قرآنی نباشد چگونه انتظار داریم جوان و نوجوان ما در دریای مظاهر غربی غرق نشوند و بتوانند میان آموخته های خود با واقعیت موجود تطبیق سازی کنند.
به هر حال اگر نگاه منصفانه ای به تلاش های حوزه در این زمینه داشته باشیم کارهای تک نگاری و پژوهش های محققانه ای در بسیاری از عرصه ها رخ داده است که البته بخشی از آن محصول مستقیم نهادهای مرتبط با حوزه است و برخی محصول تلاش های فردی مانند آنچه در زمینه اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی و ... منتشر شده است و از همه مهمتر کارهایی است که برخی از شاگردان آیت الله معرفت و فارغ التحصیلان مرکز تفسیر حوزه در راه اندازی رشته های قرآن و علوم کرده اند ولی کاری منسجم و هماهنگ در حوزه را شاهد نیستیم و بیشتر وقت حوزه حتی اگر به مباحث تفسیری و قرآنی هم اختصاص داشته باشد، صرف همان کارهای تکراری تفسیری گذشتگان است و تدریس و تحصیل براین محور می چرخد به همین دلیل با گذشت سال ها از طرح بحث برپایی کرسی های آزاداندیشی در حوزه و دانشگاه از سوی رهبر انقلاب، حوزه هنوز در پیچ و خم برپایی اولین کرسی رسمی نظریه پردازی خویش است که هفته گذشته برپا شد آن هم در موضوعی کاملا تخصصی در عرصه فقهی که حداقل در برداشت نخست ارتباط مستقیمی با اقتضائات عصری ندارد.
به هر حال حوزه علمیه در دوره تثبیت انقلاب اسلامی، مسئولیت و رسالتی فراتر از گذشته قبل از انقلاب و دورتر از دوره انقلاب دارد و اگر تا دیروز حوزه های شیعی با عالمانی مانند صاحب المیزان شناخته می‌شدند، امروز با تفاسیری فاخر، گروهی و معطوف به نیازهای عصری و زمانه شناخته خواهند شد.
یادداشت از علی فرج‌زاده
از دوره های نخستین تفسیرنویسی در اسلام و بروز و ظهور چهره های فحولی در عالم اهل سنت و شیعه، تفاسیری با رویکردهای گوناگون نوشته شده است که عمدتا با گرایش روایی و حدیثی بوده است و کمتر گرایشات اجتهادی در میان تفاسیر قدیمی دیده می شود و البته اقتضاء آن زمان ها چنین بود و رفتار کردن بر این سیره نیز عاری از انتقاد است. اما دوره معاصر دوره ای نیست که بتوان جامعه علمی را با تفاسیری از آن دست اقناع کرد؛ دیگر نوشتن تفاسیری به سبک گذشته رافع نیازهای کنونی علمی نیست زیرا از اقتضائات دوره کنونی آن است که مردم به دنبال استنطاق از قرآن برای پاسخ یابی به نیازهای روز خویش هستند و از مفسران می خواهند تا مطالبی را از قرآن بیابند که قدرت نظام سازی در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... را داشته باشد و بتواند با نظام سازی‌های روز دنیا مقابله کند شبیه آنچه که مرحوم شهید آیت الله صدر چراغ آن را روشن کرد.
روند تفسیرنگاری انتظارات را برآورده نمی‌کند
در گام نخست ورود به چنین گرایشات تفسیری کارهایی در عالم اسلام از جمله در الازهر مصر و با نوشتن تفاسیری مانند الظلال فی تفسیر القرآن و المنار و ... آغازیدن کرد و در میان عالمان شیعه نیز با نوشتن تفاسیری مانند المیزان و تک نگاری های تفسیری همچنین نمونه، نور و ... جرقه آن زده شد اما آن طور که باید روند مورد انتظار طی نشده است.
اگر به تعبیر خود بزرگان حوزه های شیعه بازگردیم بعد از تفسیر نمونه و تسنیم که کاری از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی(ره) است و البته با اقتضائات دهه های ابتدایی نظام جمهوری اسلامی هماهنگ و رافع برخی از مشکلات عرصه های فکری، عقیدتی و حتی اجتماعی و سیاسی است کاری شاخص در این زمینه را یا شاهد نیستیم و یا اگر هست چیزی نبوده که حوزه علمیه بخواهد آن را در منصه ظهور و وارد بازار اطلاع رسانی کند زیرا اقتضاء امروز ایران و علاقه مندان به تفکر اسلامی و دینی و اداره جامع بشری براین اساس استوار است که ما فراتر از نیازهای اعتقادی و کلامی خویش و فراتر از مباحث علوم قرآنی گفته شده در طول سالیان متمادی نیازمند تفسیری از قرآن هستیم تا بتواند مبین فقه حکومتی و بنیانی نظام ساز برای این مسئله همچنین برای اسلامی سازی علوم انسانی در درجه نخست و حتی در صورت امکان، اسلامی سازی در سایر علوم باشد.
تناقض در نظام‌سازی‌های اداره جامعه با مفاهیم نهادینه دینی
مادامی که ما فرزندان خویش را در مدارس و البته تا مقطع دبیرستان با مفاهیم دینی و قرآنی بار آوریم و تربیت کنیم که البته کاری بایسته و شایسته و جزء رسالت نظام اسلامی است ولی نظام های مالی و بانکی و پولی ما، نظام درسی دانشگاه های ما و نظام روابط اجتماعی و تعامل بین المللی مبتنی بر نظام سازی قرآنی نباشد چگونه انتظار داریم جوان و نوجوان ما در دریای مظاهر غربی غرق نشوند و بتوانند میان آموخته های خود با واقعیت موجود تطبیق سازی کنند.
به هر حال اگر نگاه منصفانه ای به تلاش های حوزه در این زمینه داشته باشیم کارهای تک نگاری و پژوهش های محققانه ای در بسیاری از عرصه ها رخ داده است که البته بخشی از آن محصول مستقیم نهادهای مرتبط با حوزه است و برخی محصول تلاش های فردی مانند آنچه در زمینه اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی و ... منتشر شده است و از همه مهمتر کارهایی است که برخی از شاگردان آیت الله معرفت و فارغ التحصیلان مرکز تفسیر حوزه در راه اندازی رشته های قرآن و علوم کرده اند ولی کاری منسجم و هماهنگ در حوزه را شاهد نیستیم و بیشتر وقت حوزه حتی اگر به مباحث تفسیری و قرآنی هم اختصاص داشته باشد، صرف همان کارهای تکراری تفسیری گذشتگان است و تدریس و تحصیل براین محور می چرخد به همین دلیل با گذشت سال ها از طرح بحث برپایی کرسی های آزاداندیشی در حوزه و دانشگاه از سوی رهبر انقلاب، حوزه هنوز در پیچ و خم برپایی اولین کرسی رسمی نظریه پردازی خویش است که هفته گذشته برپا شد آن هم در موضوعی کاملا تخصصی در عرصه فقهی که حداقل در برداشت نخست ارتباط مستقیمی با اقتضائات عصری ندارد.
به هر حال حوزه علمیه در دوره تثبیت انقلاب اسلامی، مسئولیت و رسالتی فراتر از گذشته قبل از انقلاب و دورتر از دوره انقلاب دارد و اگر تا دیروز حوزه های شیعی با عالمانی مانند صاحب المیزان شناخته می‌شدند، امروز با تفاسیری فاخر، گروهی و معطوف به نیازهای عصری و زمانه شناخته خواهند شد.
یادداشت از علی فرج‌زاده
مطالب مرتبط
