آیت‌الله العظمی جوادی آملی در درس تفسیر:
مراد از نزول دفعی قرآن، نزول حقیقت ملکوتی آن است/ رد دیدگاه نزول قرآن در نیمه شعبان
گروه حوزه‌های علمیه: مفسر قرآن کریم با رد دیدگاهی که نزول قرآن را در نیمه شعبان می‌داند گفت: نزول دوبار یعنی یکبار دفعی و یکبار تدریجی همین قرآن موجود ممکن نیست بنابر این نزول دفعی مربوط به حقیقت ملکوتی قرآن و نزول تدریجی مربوط به الفاظ و کلمات قرآن کریم است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) آیت‌الله العظمی جوادی آملی امروز 10 بهمن در ادامه تفسیر سوره مبارکه زخرف در مسجد اعظم قم گفت: سوگند به کتاب مبین سوگند به بینه است؛ بشر وقتی در محاکم قسم می خورد این قسم در مقابل بینه است اما قسم های خدا، خودش بینه است، مثلا اگر در شب کسی سوگند کند که صبح است باید دلیل و بینه بیاورد اما یک وقت است کسی در برابر نابینا می گوید روز است و می گوید قسم به آفتاب الان روز است این قسم در مقابل دلیل و بینه نیست بلکه متعلق به بینه است و سنخ قسم به قرآن نیز همین است زیرا قرآن بینه و شاهد الهی است.
این مفسر قرآن ادامه داد: قرآن خود را نور معرفی کرده و فرموده است که ما آن را در لیله مبارکی خلق کردیم؛ نزول قرآن نیز از سنخ باران نیست بلکه از سنخ آویختنی است و نه انداختنی؛ قرآن در ماه رمضان نازل شد که چند گروه آیات عهده دار تبیین آن هستند؛ برابر آیه سه سوره دخان قرآن در شبی از ماه رمضان نازل شد و به تعبیرسوره قدر نیز در لیله قدر نازل شده و بنابر آیه شهر رمضان نیز در این ماه نازل شده است؛ زمخشری و فخررازی عنوان کرده که برخی معتقدند که قرآن در نیمه شعبان نازل شد البته برای نیمه شعبان برکات زیادی هست ولی با ظاهر قرآن هماهنگ نیست.
وی افزود: فخررازی در پاسخ به این گروه که گفته اند قرآن در نیمه شعبان نازل شده گفته است آیا شما روایتی توجیه کننده برای این حرف دارید؟؛ زیرا قرآن ماه رمضان را بیان کرده و روایتی نیز از پیامبر در این خصوص نداریم پس قرآن نمی تواند در نیمه شعبان نازل شده باشد.
آیت الله جوادی آملی با اشاره به عقیده برخی بر نزول دفعی و تدریجی قرآن اظهار کرد: قرآن در 23 سال به تدریج نازل شده است؛ در سوره فرقان دارد که مشرکان می گفتند چرا دفعتا این کتاب مدون را نمی آورید و هرچند یک وقت یکبار سوره ای می آورید؛ در آیه 32 فرقان در این زمینه بحث شده پس معلوم است که قرآن تدریجا نازل شده ولی این نزول چگونه با سوره قدر و دخان جور در می آید گه فرموده در لیله مبارک و در لیله قدر نازل شده است.
شان نزول موید نزول تدریجی
این مفسر قرآن ادامه داد: قرآن خود را نور معرفی کرده و فرموده است که ما آن را در لیله مبارکی خلق کردیم؛ نزول قرآن نیز از سنخ باران نیست بلکه از سنخ آویختنی است و نه انداختنی؛ قرآن در ماه رمضان نازل شد که چند گروه آیات عهده دار تبیین آن هستند؛ برابر آیه سه سوره دخان قرآن در شبی از ماه رمضان نازل شد و به تعبیرسوره قدر نیز در لیله قدر نازل شده و بنابر آیه شهر رمضان نیز در این ماه نازل شده است؛ زمخشری و فخررازی عنوان کرده که برخی معتقدند که قرآن در نیمه شعبان نازل شد البته برای نیمه شعبان برکات زیادی هست ولی با ظاهر قرآن هماهنگ نیست.
وی افزود: فخررازی در پاسخ به این گروه که گفته اند قرآن در نیمه شعبان نازل شده گفته است آیا شما روایتی توجیه کننده برای این حرف دارید؟؛ زیرا قرآن ماه رمضان را بیان کرده و روایتی نیز از پیامبر در این خصوص نداریم پس قرآن نمی تواند در نیمه شعبان نازل شده باشد.
آیت الله جوادی آملی با اشاره به عقیده برخی بر نزول دفعی و تدریجی قرآن اظهار کرد: قرآن در 23 سال به تدریج نازل شده است؛ در سوره فرقان دارد که مشرکان می گفتند چرا دفعتا این کتاب مدون را نمی آورید و هرچند یک وقت یکبار سوره ای می آورید؛ در آیه 32 فرقان در این زمینه بحث شده پس معلوم است که قرآن تدریجا نازل شده ولی این نزول چگونه با سوره قدر و دخان جور در می آید گه فرموده در لیله مبارک و در لیله قدر نازل شده است.
شان نزول موید نزول تدریجی
این مفسر قرآن بیان کرد: برخی خواسته اند بین این دو جمع کنند البته هر دو نزول آویختن است زیرا اعتصام به آن امر شده است؛ این کتاب نمی تواند دفعتا نازل شده باشد زیرا بسیاری از آیات شان نزول دارد و از روح و اهله و محیض و ... سؤال می کنند و باید پاسخ آن برای پیامبر بیاید و ایشان به مردم ابلاغ کند و اگر قبلا کتاب دفعتا نازل شده باشد این انتظار برای دریافت پاسخ بی معناست.
وی اظهار کرد: جریان مباهله و آیه تطهیر، کساء، و ... موید این است که نزول تدریجی است، به همین دلیل برخی دو نزول دفعی و تدریجی را بیان کرده اند که دفعی در ماه رمضان بود و نزول تدریجی در 23 سال؛ ولی این شبهه باقی است که نزول دفعی یعنی چه؟ انتظار حضرت درباره احکامی که مردم می پرسیدند و سؤال از روح و ...را چه باید کرد؟ اگر دفعتا نزول یافته بود انتظار حضرت برای چه بود و اگر جوابش در قرآن بود و حضرت می توانست براساس آن پاسخ مردم را بدهد.
وی اظهار کرد: قرآن یک طرف در آسمان دارد و از طرفی به زمین وصل است و آنچه در نزد خداست نه عبری و نه عربی و ... است و سخن از مفهوم و لفظ نیست بلکه یک حقیقت است؛ در آسمان علی حکیم و در نزد ما عربی مبین است بنابراین نزول دفعی مربوط به ارتباط پیامبر با علی حکیم است که کل حقایق در آنجاست و وقتی تدریجا نازل شده لفظ و مفهوم یافته است مانند ملکه اجتهاد در ذهن و روح فقهایی مانند صاحب جواهر که مطالب را در ذهن و قلب خود ترسیم می کند که این ترسیم مانند طناب آویخته است و به لفظ در نیامده ولی وقتی روی کاغذ آمد در زبان خاصی تجلی می کند.
این مفسر قرآن بیان کرد: خداوند با آفرینش نفس فرمود تبارک الله احسن الخالقین زیرا این نفس است که ظهور و بروز آن در خارج از وجود انسان تجلی می کند؛ بنابراین قرآن در عالم ملکوت تجلی لفظی ندارد ولی خدا آن را در پایین به صورت لفظ عربی در آورد؛ علم لدنی همین است که وقتی حقایقی را انسان از نزد خدا بیاموزد لدنی می شود.
وی اظهار کرد: این طناب یکی تار و یکی پود است و خدا با هم بافت و آویخت و اهل بیت(ع) مانند ما نیستند که در زمین با قرآن آشنا شده باشند بلکه با هم از آسمان آمده اند.
مقام امام علی(ع)
وی اظهار کرد: جریان مباهله و آیه تطهیر، کساء، و ... موید این است که نزول تدریجی است، به همین دلیل برخی دو نزول دفعی و تدریجی را بیان کرده اند که دفعی در ماه رمضان بود و نزول تدریجی در 23 سال؛ ولی این شبهه باقی است که نزول دفعی یعنی چه؟ انتظار حضرت درباره احکامی که مردم می پرسیدند و سؤال از روح و ...را چه باید کرد؟ اگر دفعتا نزول یافته بود انتظار حضرت برای چه بود و اگر جوابش در قرآن بود و حضرت می توانست براساس آن پاسخ مردم را بدهد.
وی اظهار کرد: قرآن یک طرف در آسمان دارد و از طرفی به زمین وصل است و آنچه در نزد خداست نه عبری و نه عربی و ... است و سخن از مفهوم و لفظ نیست بلکه یک حقیقت است؛ در آسمان علی حکیم و در نزد ما عربی مبین است بنابراین نزول دفعی مربوط به ارتباط پیامبر با علی حکیم است که کل حقایق در آنجاست و وقتی تدریجا نازل شده لفظ و مفهوم یافته است مانند ملکه اجتهاد در ذهن و روح فقهایی مانند صاحب جواهر که مطالب را در ذهن و قلب خود ترسیم می کند که این ترسیم مانند طناب آویخته است و به لفظ در نیامده ولی وقتی روی کاغذ آمد در زبان خاصی تجلی می کند.
این مفسر قرآن بیان کرد: خداوند با آفرینش نفس فرمود تبارک الله احسن الخالقین زیرا این نفس است که ظهور و بروز آن در خارج از وجود انسان تجلی می کند؛ بنابراین قرآن در عالم ملکوت تجلی لفظی ندارد ولی خدا آن را در پایین به صورت لفظ عربی در آورد؛ علم لدنی همین است که وقتی حقایقی را انسان از نزد خدا بیاموزد لدنی می شود.
وی اظهار کرد: این طناب یکی تار و یکی پود است و خدا با هم بافت و آویخت و اهل بیت(ع) مانند ما نیستند که در زمین با قرآن آشنا شده باشند بلکه با هم از آسمان آمده اند.
مقام امام علی(ع)
وی افزود: در صحنه الست بربکم همه انبیاء بودند ولی با وجود انبیاء وجود علی بعد از پیامبر فرمود «بلی»؛ هم قرآن و هم اهل بیت(ع) حق هستند؛ درباره صدیقه طاهره بیان شده که لیله قدر است اما چون همه 14 معصوم نور واحد هستند در تنافی با این مسئله نیست.
این مرجع تقلید عنوان کرد: قرآن به عنوان علم لدنی دفعتا نازل شد و در قالب الفاظ عربی مبین در 23 سال تدریجا نازل شده است؛ لذا فهم این مطلب آسان نیست که همین کتاب با همین الفاظ و کلمات یکبار دفعتا و یکبار تدریجا نازل شده باشد این قابل توجیه نیست بنابراین نزول دفعی برای آن حقیقت ملکوتی است و نزول تدریجی برای همین الفاظ و کلمات است.
این مفسر قرآن بیان کرد: در بعثت ممکن است چند آیه سوره علق نازل شده باشد ولی در لیله قدر حضرت به مرحله علی حکیم رسیده و الفاظ نیز در 23 سال تدریجا نازل شده است.
وی افزود: خدا فرمود این نزول تدریجی برای این است که رابطه ما با شما برقرار باشد و برای تثبت آیات در قلب پیامبر(ص) این گونه نازل کردیم.
آیت الله جوادی آملی بیان کرد: مرحله علی حکیم خیلی رقیق شده تا به اندازه فهم ما بر ما نازل شود؛ بنابراین نزول دفعی مرتبه «احکمت آیاته» و تدریجی«فصلت» است؛ در ایه سه دخان دارد که امر محکم در لیله قدر شرح می شود؛ پس یک امر محکم و یک امر مفصلی داریم که در سوره زمر شرح بیشتر داده شده که همان «احکمت آیاته ثم فصلت» است.
قرآن در آسمان لفظ و مفهوم نیست
این مرجع تقلید عنوان کرد: قرآن به عنوان علم لدنی دفعتا نازل شد و در قالب الفاظ عربی مبین در 23 سال تدریجا نازل شده است؛ لذا فهم این مطلب آسان نیست که همین کتاب با همین الفاظ و کلمات یکبار دفعتا و یکبار تدریجا نازل شده باشد این قابل توجیه نیست بنابراین نزول دفعی برای آن حقیقت ملکوتی است و نزول تدریجی برای همین الفاظ و کلمات است.
این مفسر قرآن بیان کرد: در بعثت ممکن است چند آیه سوره علق نازل شده باشد ولی در لیله قدر حضرت به مرحله علی حکیم رسیده و الفاظ نیز در 23 سال تدریجا نازل شده است.
وی افزود: خدا فرمود این نزول تدریجی برای این است که رابطه ما با شما برقرار باشد و برای تثبت آیات در قلب پیامبر(ص) این گونه نازل کردیم.
آیت الله جوادی آملی بیان کرد: مرحله علی حکیم خیلی رقیق شده تا به اندازه فهم ما بر ما نازل شود؛ بنابراین نزول دفعی مرتبه «احکمت آیاته» و تدریجی«فصلت» است؛ در ایه سه دخان دارد که امر محکم در لیله قدر شرح می شود؛ پس یک امر محکم و یک امر مفصلی داریم که در سوره زمر شرح بیشتر داده شده که همان «احکمت آیاته ثم فصلت» است.
قرآن در آسمان لفظ و مفهوم نیست
وی افزود: یک مرحله نور است و آن در آسمان است، لفظ و مفهوم نیست بنابراین خدا فرمود خواستیم عبری، عربی، آذری و ... می گوییم اگر کسی به مقام والا برسد در آنجا لفظی در کار نیست ولی وقتی روی کاغذ می خواهد بیاید مقدمه و فصل و ... می خواهد بنابراین لفظ قرآن نیز از خداست.
وی افزود: کلینی در روایتی آورده است که فرمودند اگر خواستید با افراد محاجه کنید با همین سوره قدر این کار را بکنید و بگویید آیا بعد از پیامبر لیله قدر هست یا نیست لابد خواهند گفت هست پس بگویید در آن شب ملائکه و روح نازل می شوند برای ارایه امور عالم پس این جریان قطع شدنی نیست.
وی تاکید کرد: اگر جریان الوهیت و عظمت خلقت را بشناسیم اینها در مقابل آن عظمت نا متناهی قابل توجیه است و هرسال در لیله قدر امور بر امام زمان ارایه می شود.
وی افزود: کلینی در روایتی آورده است که فرمودند اگر خواستید با افراد محاجه کنید با همین سوره قدر این کار را بکنید و بگویید آیا بعد از پیامبر لیله قدر هست یا نیست لابد خواهند گفت هست پس بگویید در آن شب ملائکه و روح نازل می شوند برای ارایه امور عالم پس این جریان قطع شدنی نیست.
وی تاکید کرد: اگر جریان الوهیت و عظمت خلقت را بشناسیم اینها در مقابل آن عظمت نا متناهی قابل توجیه است و هرسال در لیله قدر امور بر امام زمان ارایه می شود.
