اهداف تأسیس نخستین شعبه بانکی مشترک شیعه و سنی
گروه اقتصاد: عضو شورای فقهی بانک مرکزی اظهار کرد: افتتاح نخستین شعبه بانکی مشترک شیعه و سنی در زاهدان، نقطه شروعی بود که نشان دهد می‌توانیم بانکداری ایران را به گونه‌ای طراحی کنیم که تفاوت و اختلافی از این جهت به وجود نیاید.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، روز یکشنبه، 18 بهمن‌ماه 94، نخستین بانک اسلامی مشترک شیعه و سنی در ایران با حضور و سخنرانی علمای شیعه و اهل تسنن در شهر زاهدان و با پیام ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی افتتاح شد.
موضوع وحدت شیعه و سنی در ایران در زمینه‌های مختلف از جمله اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی بوده و از آنجا که فقه شیعه و سنی در برخی موارد در زمینه بانکداری دارای نکات افتراقی هستند و افتتاح شعبه مشترک بانکداری شیعه و سنی می‌تواند گام مهمی برای رفع برخی از این اختلافات باشد لذا بررسی این موضوع ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از سخنرانان این مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی بود که برای بررسی بیشتر این موضوع گفت‌وگویی با وی انجام داده‌ایم که متن آن در ادامه می‌آید:
ایکنا: به عنوان سؤال اول بفرمائید ماجرای تأسیس اولین شعبه بانک مشترک شیعه و سنی در ایران چیست و آیا این موضوع ارتباطی با تأسیس بانک‌های ویژه اسلامی که چندی پیش رئیس‌جمهور وعده داده بودند، دارد؟
موسویان: این موضوع ارتباطی با بانک ویژه اسلامی ندارد بلکه بانک انصار با موافقت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از حدود یکسال پیش مذاکراتی را با علمای اهل سنت استان سیستان و بلوچستان داشت و جلسات مشترکی هم در تهران و هم در زاهدان برگزار می‌شد و گاهی فقهایی که در حوزه بانکداری اسلامی کار کرده‌اند از قم و تهران به زاهدان رفته و با علمای اهل سنت گفت‌وگو می‌کردند و گاه آنها به تهران آمده و جلساتی در تهران برگزار می‌شد تا به برخی معادلات مشترک در بانکداری اسلامی برسیم که در آنجا، هم فقه شیعی و هم فقه اهل سنت رعایت شود و هم در چارچوب قانون عملیات بانکی بدون ربا باشد.
بعد از تشکیل انواع جلسات به صورت مستمر که شاید حدود یک هفته جلسه برگزار شد و خوشبختانه به نقطه نظرات مشترک مناسبی، هم در بخش سپرده‌ها و هم در بخش اعطای تسهیلات رسیدیم تا در چارچوب قانون عملیات بانکی بدون ربا، شعبه‌ای را طراحی کنیم که معاملاتش هم مطابق با فقه شیعه و هم اهل سنت باشد، براین اساس این شعبه، یکی از شعب بانک انصار است که در آن، قراردادهایش به گونه‌ای تنظیم شده که هم مطابق با فقه شیعه و سنی و هم مطابق با قانون عملیات بانکی بدون ربا است.
برای نمونه در قرارداد مرابحه یا فروش اقساطی، اهل سنت تأکید دارند که کالا حتما باید به قبض بانک برسد و صرف مالکیت کافی نیست. در فقه امامیه، فقها معتقدند که هم تملک و هم قبض کفایت می‌کند اما آنها معتقدند که باید قبض باشد؛ بنابراین اعلام کردیم در این شعبه ترتیبی اتخاذ شود که مأمور شعبه، مسئول قبض کردن کالای خریداری شده با پول بانک و فروخته شده به مشتری شود.
همچنین قرار شد ترتیب دیگری داده شود که یک نفر به وکالت از طرف بانک حتما آن کالای خریداری شده را قبض کند. بنابراین تفاوت این شعبه با شعب دیگر بانک انصار و سایر بانک‌های ایران در این است که ضوابط عملیاتی و اجرایی این شعبه به گونه‌ای طراحی شده که هم مطابق با فقه امامیه و هم مطابق با فقه اهل سنت است.
ایکنا: آیا این اختلافات تا حدی است که تأسیس این شعبه ضروری به نظر می‌رسید. به بیان بهتر، نگاه فقهی اهل تشیع و تسنن به بانکداری و بانکداری اسلامی تا چه اندازه متفاوت است؟
موسویان: شیعه و سنی در زمینه بانکداری اسلامی بالغ بر 90 درصد اشتراک دارند و این اختلافات عملیاتی شاید در حدود سه یا چهار درصد است.
ایکنا: مهم‌ترین این موارد اختلافی کدامند؟
موسویان: به عنوان مثال همانگونه که عرض کردم، ما در قرارداد مرابحه، قبض و اینکه خود بانک یا وکیلش، برود و آن کالای خریداری شده را تحویل بگیرد را شرط نمی‌دانیم بلکه معتقدیم همین‌که کالا به ملکیت بانک درآمد بانک می‌تواند آن را بفروشد ولو اینکه هنوز قبض نکرده باشد اما در فقه اهل سنت معتقدند کالا باید به قبض بانک دربیاید و خود بانک یا وکیل بانک آن را قبض کند و بعد از آن باید عملیات مرابحه صورت بگیرد. تفاوت‌ها در همین حد است وگرنه اصل مرابحه را هم آنها و هم شیعه قبول دارند. همچنین هر دو معتقدند اگر اقساط برای مدتی با تأخیر پرداخت شود باید سود آن هم پرداخت شود.
تفاوت دوم در مورد مصرف وجه التزام است. آنها معتقدند شخصی که دیر کرده و بدهی خود را به موقع به بانک نمی‌پردازد باید جریمه شود. در فقه ما هم، در آئین‌نامه وجه التزام، شورای نگهبان به بانک‌ها اجازه داده وجه التزام بگیرند اما در مورد محل مصرف وجه التزام اختلاف است؛ چراکه اهل سنت معتقدند وجه التزام نباید با درآمدهای بانک مخلوط شود و باید در امور خیریه همانند پرداخت زکات، کمک به فقرا و نیازمندان و امثالهم مصرف شود اما فقه امامیه معتقد است وجه التزام به ملکیت بانک در می‌آید و بانک اختیار دارد در امور خیریه یا در سایر امور مصرف کند؛ بنابراین هردو مذهب، اصل وجه التزام را قبول دارند و اختلاف در همین اندازه است.
ایکنا: از بُعد نظارتی و رعایت عقود اسلامی در معاملات این شعبه آیا تفاوتی با سایر بانک‌ها یا سایر شعب بانک انصار وجود دارد؟
موسویان: در اینکه این شعبه هم زیر نظر بانک مرکزی و بانک انصار است تردیدی نیست اما علاوه بر این موارد، موافقت شده که دارالافتای مسجد مکی زاهدان برای مشاوره و همفکری در تنظیم و طراحی قراردادها و امثالهم مورد مشاوره قرار گیرد و گرنه این بانک مستقل نیست.
ایکنا: بیشتر منظورم این بود که چون این بانک نخستین شعبه بانکی مختص اهل سنت است شاید مکانیزم خاصی بر آن مترتب باشد؟
موسویان: تفاوتش در همین اندازه است که عرض کردم. البته باید این را اصلاح کنم که این بانک مختص اهل سنت نیست بلکه براساس فقه مشترک شیعه و اهل سنت است و یک شیعه هم می‌تواند در این شعبه حساب باز کند و از جهت شرعی هیچ اشکالی ندارد؛ بنابراین اختصاصی نیست و خود آنها به دنبال این نبودند که یک شعبه اختصاصی ایجاد کنند بلکه به دنبال این موضوع بودند که یک شعبه بانکی افتتاح شود که مورد اعتماد فقه اهل سنت باشد که اهل سنت بتوانند از آن استفاده کنند.
ایکنا: به عنوان سؤال پایانی بفرمائید برای این اقدام تا چه اندازه اهمیت قائل هستید و آیا مطلعید که قرار است در سایر مناطق سنی‌نشین هم شعب بانکی مشترکی برای شیعه و سنی افتتاح شود یا نه؟
موسویان: اهمیت این موضوع از این جهت است که گروهی از اهل سنت به جهات مختلف احتیاط کرده و همکاری جدی با بانک‌ها نداشتند و این امر اصطلاحا نقطه شروعی بود که نشان دهد می‌توانیم بانکداری ایران را به گونه‌ای طراحی کنیم که تفاوت و اختلافی از این جهت به وجود نیاید همچنین باید گفت که هدف دیگر از این کار این است که وقتی این شعبه آزمایش و تجربه شد در سایر مناطق اهل سنت هم شعب دیگری برای استفاده آنها تأسیس شود.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
